Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna
Aktualizacja: 18 marca, 2024
Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna
Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekłe zaburzenie o podłożu zapalnym, którego nie da się w pełni wyleczyć, jednak stosując odpowiednie terapie można wprowadzić chorobę w stan remisji. Stany zapalne rozwijające się w trakcie choroby mogą się ujawniać na całej długości przewodu pokarmowego, co warunkuje sposób żywienia chorych.
Dostosowanie spożycia błonnika
Nie ma uniwersalnych zaleceń żywieniowych dotyczących prawidłowości stosowania wybranego trybu diety podczas choroby Leśniowskiego -Crohna. Stopień tolerancji pokarmów zależy od stanu zaawansowania zaburzenia, ilości i umiejscowienia stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym oraz objawów towarzyszących chorobie. Z tego powodu zalecana dieta powinna być dobra indywidualnie pod kątem stanu zdrowia konkretnego pacjenta. Nadrzędnym celem diety jest poprawa stanu odżywienia chorego, zapewnienie odpowiedniej podaży makro i mikroelementów oraz eliminacja produktów spożywczych, które mogą zaostrzać stan pacjenta.
W okresie nawrotów choroby oraz zaostrzenia objawów należy szczególną uwagę zwrócić na spożycie błonnika pokarmowego wraz z dietą. Zaleca się, aby żywienie w tym stadium choroby opierało się na produktach ubogich w błonnik, ze względu na jego drażniące działanie na przewód pokarmowy. Zasada ta dotyczy zarówno sposobu wyboru produktów spożywczych oraz ich zasad przygotowania do spożycia. Zaleca się stosowanie technik obróbki kulinarnej zmniejszających zawartość włókna w pokarmie poprzez:
· Obieranie owoców i warzyw ze skórki, rozdrabnianie i usuwanie pestek,
· Przedłużenie czasu gotowania produktów,
· Miksowanie warzyw i owoców oraz podawanie ich w formie kremów, przecierów czy puree.
Co więcej warto zwrócić uwagę na spożywane produkty spożywcze, które nie powinny dostarczać znacznych ilości tego składnika odżywczego. Zleca się konsumpcje pszennych makaronów, pszennego pieczywa, sucharów, kleików, kaszy manny na wodzie, białego ryżu czy gotowanych ziemniaków.
Należy jednak wspomnieć, że mimo zaleceń zmniejszenia spożycia błonnika pokarmowego w trakcie silnego zaostrzenia choroby to na innych etapach choroby mogą rozwijać się zaburzenia gastryczne tj. zaparcia czy biegunki. W przypadku leczenia zaparć należy zwiększyć spożycie produktów bogatych w błonnik pokarmowy poprzez zwiększenie w diecie ilości produktów pełnoziarnistych oraz otrąb z nasion babki jajowatej lub inuliny. W odwrotnej sytuacji, czyli występowaniu biegunek należy spożycie tego rodzaju produktów dostosować do stanu zdrowia chorego, jednocześnie nie zapominając, że błonnik rozpuszczalny dzięki dużej lepkości i absorpcji wody i sodu z jelit zmniejsza liczbę wypróżnień i spowalnia czas pasażu jelit wpływając na poprawę stanu zdrowia pacjenta w tym zakresie.
Warto więc pamiętać, że mimo iż chorym często zaleca się ograniczenie spożycia błonnika pokarmowego do minimum, to jest on niezbędnym składnikiem odżywczym w naszej diecie. W trakcie zaostrzenia zaleca się wprowadzenie ubogoresztkowej diety, jednak z czasem poprawy zdrowia pacjenta warto stopniowo zwiększać zawartość tego składnika, jednocześnie monitorując stan zdrowia pacjenta.
Ograniczenie spożycia tłuszczu
Udowodniono, że dieta bogata w utwardzane tłuszcze roślinne i czerwone mięso może stanowić jeden z czynników zewnętrznych wpływających na rozwój choroby. Szczególnie w okresie nasilenia się objawów choroby zaleca się ograniczenie spożycia tłuszczów, szczególnie zwierzęcych , oraz zachowanie odpowiednich proporcji spożycia tłuszczów roślinnych. Wśród produktów zaleca się spożycie chudych mięs, ryb, nabiału, masła i olejów roślinnych. Tłuszcze roślinne, w przeciwieństwie do zwierzęcych, są tłuszczami nienasyconymi oraz nie są produkowane przez organizm człowieka – niezbędne jest więc dostarczenie ich do organizmu wraz z pokarmem. Wspomniane niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe można podzielić na 2 grupy – kwasy omega-3 i omega-6 . Pierwsza grupa kwasów tłuszczowych wykazuje działanie przeciwzapalne, reguluje odpowiedz układu odpornościowego oraz wydłuża czas remisji. Źródłem tych związków są tłuste ryby morskie : halibut, łosoś, śledź, dorsz, makrela, sardynki oraz owoce morza (kwasy DHA i EPA) czy oleje lniany i orzechy włoskie (kwas alfa-linolenowy). Z kolei nadmierne spożycie kwasów omega-6 wraz z dietą sprzyja rozwojowi procesów zapalnych w organizmie i może wpływać na skrócenie czasu remisji choroby. Warto również podkreślić, że nieprawidłowa obróbka termiczna produktów bogatych w nienasycone kwasy tłuszczowe prowadzi do zmiany położenia atomu wodoru w cząsteczce zmieniając tym samym formę cis w trans, która negatywnie wpływa na stan zdrowia człowieka.
Ograniczenie spożycia nabiału
Mleko i przetwory mleczne są jednym z lepszych źródeł pozyskiwania dobrze przyswajalnego wapnia. Ze względu na częste niedobory tego składnika w organizmie osób chorujących oraz częstość występowania nietolerancji na mleko wiele osób nie wie czy powinno je spożywać oraz w jakich ilościach. Jeśli chory nie zauważa u siebie nieprzyjemnych dolegliwości po spożyciu mleka i jego przetworów może on wprowadzić do swojej diety chude mleko, twarogi czy maślanki. Jednak często w stanie zaostrzenia choroby czy powrotu do remisji pacjenci zmagają się ze złą tolerancją tych produktów oraz nasileniem nieprzyjemnych dolegliwości gastrycznych po ich spożyciu. Wraz z nasileniem stanów zapalnych w obrębie jelita dochodzi do zaburzenia w wytwarzaniu enzymu laktazy, który odpowiedzialny jest za trawienie laktozy znajdującej się w produktach mlecznych. W wyniku tego zaburzenia laktoza nie jest w odpowiednim stopniu trawiona i przechodzi do jelita grubego, gdzie następnie fermentuje. W wyniku tego procesu powstają związki tj. krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, dwutlenek węgla, wodór i niekiedy metan, które przyczyniają się do zaostrzenia objawów gastrycznych. W trakcie remisji choroby produkcja laktazy jest zwiększona co pozwala na wystarczające trawienie laktozy z mleka, stąd produkty te powinny być wprowadzane stopniowo wraz z dietą podczas powrotu łagodnej fazy choroby. Najlepiej rozpocząć rozszerzanie diety od produktów ubogich w laktozę, poprzez produkty w których poprzez dodatek drobnoustrojów w trakcie produkcji laktoza jest częściowo rozłożona (jogurty czy kefiry) , a na samym końcu wprowadzać mleko w małych ilościach. Przez cały ten proces należy ściśle obserwować rekcje organizmu. Należy pamiętać, że stopnień tolerancji organizmu na dwucukier laktozy jest bardzo różnorodny, stąd każdy organizm może inaczej reagować na wprowadzenie produktów mlecznych do diety.
Picie wystarczająco dużej ilości wody
Dla osób cierpiących na chorobę Leśniowskiego-Crohna zaleca się picie wody mineralnej niegazowanej, średniozmineralizowanej oraz źródlanej. Wodę ze względu na zawartość w niej
składników mineralnych można podzielić na: niskozmineralizowaną, średniozmineralizowaną, wysokozmineralizowaną i stołową. Woda średniozmieneralizowana zawiera od 500 – 1500 mg składników mineralnych w składzie na litr produktu. Nie zaleca się jednak picia jedynie wody źródlanej, ponieważ w przeciwieństwie do wody mineralnej jest ona uboga w składniki mineralne, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. W remisji choroby zaleca się również picie kompotów z niewielką ilością cukru lub bez dodatku cukrów oraz w małych ilościach naturalnych soków, jeśli ich spożycie jest dobrze tolerowane.
Odpowiednie spożycie wody jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Woda stanowi naturalne środowisko dla większości reakcji chemicznych zachodzących w organizmie człowieka, jest transporterem składników odżywczych, enzymów oraz hormonów, reguluje temperaturę ciała oraz wpływa na utrzymanie gospodarki wodno-elektrolitowej.
Alternatywne źródła witamin i minerałów
Ryzyko rozwoju niedoborów witamin i składników mineralnych wśród chorujących jest zwiększone, ponieważ wynika to z zajęcia stanem zapalnym jelit, które odpowiedzialne są za wchłanianie tych składników. Co więcej czasami modyfikacje żywieniowe wynikające z nasilających się objawów wymuszają ograniczenie spożycia niektórych produktów spożywczych, które są niezbędnym źródłem wspominanych składników odżywczych. Stąd dieta osoby cierpiącej na chorobę Leśniowskiego-Crohna powinna być skonsultowana z dietetykiem, aby uniknąć rozwojowi niedoborów w organizmie. Czasami jednak uzupełnienie tych braków nie jest możliwe z zastosowaniem jedynie naturalnych pokarmów żywieniewych i konieczne jest wprowadzenie działań farmakologicznych.
Jednym z najlepszych źródeł witamin i składników mineralnych dla człowieka są owoce i warzywa. Należy pamiętać, że w okresie remisji nie ma wskazań do ich ograniczania o ile nie są one przyczyną zaostrzania się objawów gastrycznych.
Wśród składników mineralnych i witamin, których najczęściej dotyczą rozwijające się niedobory zaliczamy:
· Żelazo – w wyniku ograniczonej podaży produktów bogatych w żelazo, zaburzonego wchłaniania oraz nadmiernych krwawień z przewodu pokarmowego mogą rozwijać się niedobory tego składnika. Szczególnie w remisji należy więc zwrócić uwagę na odpowiednie spożycie produktów mięsnych, jaj czy produktów mlecznych o ile są one dobrze tolerowane. Wśród produktów roślinnych dobrym źródłem tego pierwiastka są mało przetworzone przetwory zbożowe tj. kasza jaglana, gryczana czy jęczmienna, natka pietruszki czy koperek. Niestety często takie działanie nie jest wystarczające i wymusza to stosowanie suplementacji preparatów bogatych w żelazo.
· Wapń – w przypadku nietolerancji na mleko i produkty mleczne chorzy powinni zażywać preparaty wapnia z witaminą D.
· Kwas foliowy i witamina B12 – pacjenci leczeni przez długi czas sulfasalazyną są narażeni na rozwój niedoborów tych witamin, a co może prowadzić do niedokrwistości megaloblastycznej. Z tego powodu warto rozważyć po konsultacji z lekarzem odpowiedni sposób żywienia oraz rozważyć ewentualną suplementację tych witamin.
Zasady żywieniowe w chorobie Leśniowskiego-Crohna uwzględniają silną indywidulaną reakcję organizmu na wiele pokarmów spożywczych. W zależności od tolerancji tych produktów chory powinien starać się urozmaicać swoją dietę, aby zminimalizować ryzyko rozwoju niedoborów, które mogą się przyczyniać do pogorszenia jakości zdrowia.
· Grochowska U., Albrecht P., „ Poradnik żywieniowy dla chorych na chorobę Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego.”, Polskie Towarzystwo Wspierania Osób z Nieswoistymi Zapaleniami Jelita, Warszawa 2016
· Elitarni Ogólnopolski program edukacyjny dot. Nieswoistych Chorób Zapalnych Jelit, „Choroba Leśniowskiego-Crohna Co warto wiedzieć?”, Abbovie, Warszawa
· Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie Zdrowego i Chorego Człowieka. PZWL Warszawa 2007
· Chojnacki J., Kliniczne aspekty żywienia w chorobach wewnętrznych. Dział Wydawnictw i Poligrafii Uniwersytety Medycznego w Łodzi Łódź 2008
