Czerwienica – prawdziwa, wtórna, rzekoma. Objawy, leczenie i dieta

Aktualizacja: 29 kwietnia, 2024

Czerwienica jest chorobą komórek krwiotwórczych szpiku kostnego, w wyniku której dochodzi do niekontrolowanego wzrostu krwinek czerwonych, a co za tym idzie – zmniejszenia płynności krwi. Jakie są rodzaje czerwienicy i przyczyny każdej z nich? Jak rozpoznać chorobę i rozpocząć jej leczenie?

Czerwienica – prawdziwa, wtórna, rzekoma

Czerwienica prawdziwa (inaczej choroba Vaqueza lub nadkrwistość) jest chorobą, w której dochodzi do nadprodukcji składników morfotycznych krwi – głównie erytrocytów, a także granulocytów i płytek krwi. Dochodzi również do zwiększenia stężenia hemoglobiny i hematokrytu. Skutkuje to zmniejszeniem płynności krwi – zwiększa się ryzyko zatorów i zakrzepów. Występuje z częstością 2/100000, częściej u mężczyzn po 50. roku życia. Etiopatogeneza choroby nie jest do końca poznana, jednak prawdopodobieństwo rozwoju choroby zwiększa ekspozycja na promieniowanie jonizujące i u osób z mutacją genu kinazy tyrozynowej (JAK2).

Wyróżnia się trzy rodzaje czerwienicy: prawdziwą, wtórną i rzekomą. Pierwsza z nich – czerwienica prawdziwa – polega na wzroście nie tylko krwinek czerwonych, ale i białych. U pacjentów z tym rodzajem czerwienicy często pojawia się zakrzepica żylna i tętnicza, a zbyt duża gęstość krwi wymusza konieczność regularnych jej upustów. Czerwienica wtórna pojawia się z kolei u osób cierpiących na choroby przewlekłe, szczególnie w obrębie nerek (wodonercze, zapalenie, torbiele). Za jej bezpośrednią przyczynę uznaje się zwiększone wydzielanie erytropoetyny przez aparat przykłębuszkowy nerek. Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia tego rodzaju nadkrwistości to również: zatrucie tlenkiem węgla, przebywanie w wysokich górach, choroby płuc i serca (głównie wrodzone tzw. sinicze wady serca), bezdech senny, długotrwałe stosowanie steroidów anabolicznych oraz kortykosteroidów czy sztuczne zastawki. Pacjenci z czerwienicą wtórną otrzymują leki przeciwpłytkowe chroniące przed zakrzepami i zatorami. Czerwienica rzekoma pojawia się z kolei na skutek znacznego odwodnienia organizmu, na przykład z powodu długo trwających biegunek, wymiotów i przegrzania. Przyczyną choroby może też być znaczna otyłość, przewlekły alkoholizm i choroby jelit.

Niezależnie od rodzaju nadkrwistości, jej powikłania są równie poważne. Nieleczona czerwienica może powodować zakrzepicę żyły wrotnej, żył głębokich, udar, zawał, zatorowość płuc, ataki niedokrwienne.

Objawy czerwienicy

Do najczęstszych objawów czerwienicy należą:

• bóle i zawroty głowy,
• szum w uszach,
• zmęczenie,
• duszność wysiłkowa,
• krwawienie z nosa,
• zaburzenia widzenia,
• erytromelalgia – zaczerwienienie i bolesność dłoni oraz stóp,
• erytrodermia – zaczerwienienie i złuszczanie się większości (90 proc.) powierzchni skóry,
• nadciśnienie tętnicze,
• sinoczerwonawe zabarwienie nosa, uszu, warg i spojówek,
• świąd skóry – szczególnie po gorącej kąpieli,
• powiększenie śledziony i/lub wątroby,
• zastoinowe naczynia żylne w badaniu dna oka,
• objawy dny moczanowej.

Tab. 1 Objawy czerwienicy na podstawie badań krwi*

Leczenie czerwienicy

Po rozpoznaniu czerwienicy należy szybko przystąpić do jej leczenia. Czasem wystarczają regularne upusty krwi zmniejszające jej gęstość. Stosuje się również kwas acetylosalicylowy, rozrzedzający krew oraz indywidualnie dobrane środki hamujące dzielenie się komórek macierzystych szpiku kostnego, co również zmniejsza nieprawidłowo wysoką produkcję składników krwi. Podczas leczenia regularnie monitoruje się parametry morfotyczne i na tej podstawie ocenia odpowiedź organizmu na leczenie.

Leczenie czerwienicy wtórnej i rzekomej obejmuje również terapię choroby podstawowej, która mogła wywołać nadkrwistość.

Rokowanie w przypadku czerwienicy prawdziwej jest dobre pod warunkiem szybkiego podjęcia terapii, natomiast nieleczona czerwienica szybko postępuje i daje groźne dla życia powikłania (chorzy średnio przeżywają 2 lata).

Czerwienica – dieta

W przypadku czerwienicy podstawą terapii jest szybkie podjęcie leczenia, jednak stosowanie odpowiedniej diety może wspomóc kurację środkami farmakologicznymi. Mimo iż ogólne zasady żywienia pozostają podobne co u zdrowych osób, z uwagi na zwiększoną krzepliwość krwi należy zmniejszyć spożycie warzyw zielonych (m.in. szpinak, sałata każdego rodzaju, brukselka, brokuł) będących bogatym źródłem witaminy K. Zwiększa ona bowiem krzepliwość krwi. Przydatna będzie też suplementacja kwasów omega-3, które wykazują działanie przeciwzakrzepowe i antyagregacyjne. Warto wzbogacić dietę o większą ilość naturalnej witaminy C, która będzie uszczelniać i uelastyczniać naczynia krwionośne. Niezmiernie ważne jest wypijanie odpowiedniej ilości wody, aby nie dopuścić do jeszcze większego zagęszczenia krwi. Należy unikać cukru i kwasów tłuszczowych trans, które będą miały wpływ na negatywne zmiany w obrębie naczyń krwionośnych. Ważne jest, by nie spożywać bardzo dużej ilości produktów bogatych w żelazo. Do diety można włączyć produkty o działaniu przeciwzapalnym, na przykład kurkuma czy imbir. Oczywiście w przypadku, gdy występują inne choroby towarzyszące, może istnieć konieczność modyfikacji zaleceń żywieniowych pod kątem współistniejących jednostek chorobowych.

Czerwienica jest chorobą, w której dochodzi do niekontrolowanego wzrostu liczby erytrocytów i innych elementów morfotycznych krwi. Zmniejszenie jej płynności skutkuje wieloma objawami, do których zaliczyć można m.in. nadciśnienie, sinicę, zaburzenia widzenia czy duszność wysiłkową. Nieleczona czerwienica grozi wystąpieniem poważnych powikłań – udaru, zawału i zakrzepicy żylnej. W przebiegu choroby istotne jest szybkie rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia farmakologiczno-żywieniowego.