Niedobór białka – objawy, skutki. Jak uzupełnić niedobór białka?

Aktualizacja: 11 kwietnia, 2024

W diecie człowieka niezmiernie ważna jest ilość i jakość dostarczanych składników odżywczych oraz innych cennych substancji. Źle zbilansowane posiłki negatywnie wpływają na organizm i mogą doprowadzić do poważnych konsekwencji. Co się dzieje przy niedostatecznej podaży białka?

Białko

Białko to wielocząsteczkowy związek azotowy, który składa się z aminokwasów. Razem z tłuszczami i węglowodanami stanowią podstawowy składnik diety człowieka. Białko w organizmie podlega ciągłym procesom katabolicznym (rozpadu) i anabolicznym (syntezy). Stanowi podstawę strukturalną i funkcjonalną naszego organizmu. Pełni funkcje m.in.:

• budulcowe i strukturalne – kolagen, elastyna,
• transportowe – transferyna, hemoglobina, albuminy osocza, 
• magazynowe – ferrytyna,
• regulatorowe – insulina, glukagon, hormon wzrostu,
• ruchu – miozyna, aktyna,
• ochronne – fibrynogen, immunoglobuliny.

Białko może spełniać swoje funkcje tylko wtedy, kiedy jest dostarczona odpowiednia ilość energii razem z dietą. W innym przypadku będzie wykorzystywane tylko jako źródło energii. 

W żywności wyróżnia się białko:

• Pełnowartościowe, które zawiera w odpowiednich proporcjach egzogenne aminokwasy (niezbędne aminokwasy, których człowiek nie jest w stanie sam syntezować). Wykorzystywane jest maksymalnie do procesów anabolicznych. Głównym jego źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego – mięso, drób, ryby i ich przetwory, jaja, mleko i jego przetwory.
• Niepełnowartościowe, które nie zawiera wszystkich niezbędnych aminokwasów lub też w niewystarczających proporcjach. Jego źródłem są produkty pochodzenia roślinnego – zboża, pseudozboża i ich produkty, orzechy, nasiona, pestki, warzywa i owoce.

Zapotrzebowanie na białko może się różnić w zależności od stanu fizjologicznego, wieku, stanu zdrowia, masy ciała, a także aktywności fizycznej. Zalecane spożycie białka dla osoby dorosłej to 0,9 g/kg m.c.

Niedobór białka

Przyczyn niedoboru białka może być kilka i mogą występować one jednocześnie. Na przykład: 

• niewystarczająca podaż z dietą – źle zbilansowane diety odchudzające, głodówka, brak apetytu,
• zwiększone zapotrzebowanie – kobiety w ciąży i karmiące, sportowcy, pacjenci z chorobami nowotworami, osoby osłabione,  wyniszczone,
• zwiększone wydalanie – dializoterapia,
• zaburzenia wchłaniania – przewlekła biegunka, przetoki, zespół krótkiego jelita.

Niedobór białka – objawy

Niedostateczna ilość białka w organizmie może objawiać się:

• zmęczeniem, osłabieniem i problemami z koncentracją,
• zwiększoną podatnością na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze,
• osłabieniem włosów i paznokci, 
• pogorszeniem jakości skóry – ziemista, sucha, łuszcząca się,
• spowolnieniem regeneracji organizmu,
• obrzękami na całym ciele –  oczu, twarzy, dłoni,
• osłabieniem siły mięśniowej.

Niedobór białka – skutki

Skutki są zależne od stopnia i długości trwania niedoborów białka. Najbardziej niebezpieczne jest w przypadku osób przewlekle chorych lub osób, u których organizm doświadczył dużego stresu, jakim jest uraz, operacja czy oparzenie. Niedobory białka mogą doprowadzić do niedożywienia białkowego (kwashiorkoru). Skutkować to może zmniejszeniem masy mięśniowej serca, zaburzeniem kurczliwości serca, uszkodzeniem i stłuszczeniem wątroby, zaburzeniem wytwarzania krwinek i białek odpornościowych. Nieleczone może doprowadzić nawet do śmierci.

Niedobór białka w ciąży

Odpowiednia podaż białka, a także innych składników odżywczych jest bardzo istotna w ciąży. Dieta musi pokryć zapotrzebowanie organizmu nie tylko kobiety, ale także płodu. W trakcie trwania ciąży zapotrzebowanie na białko zwiększa się z  0,9 do 1,2g/kg m.c. Niedobry przyczyniają się do zahamowania wzrostu oraz rozwoju płodu. Problemem nie jest tylko niska masa urodzeniowa, ale także spowolnienie rozwoju umysłowego. Kobieta może być bardziej podatna na infekcje, które są bardzo groźne dla rozwijającego się płodu. 

Niedobór białka – jak uzupełnić?

Należy najpierw dowiedzieć się, co jest przyczyną niedożywienia. Jeżeli źle zbilansowana dieta, to  trzeba zwiększyć ilość białka w diecie i/lub energetyczność posiłków. Należy pamiętać, żeby przynajmniej w trzech głównych posiłkach znalazł się produkt białkowy tzn. mięso, drób, ryby i ich przetwory, jaja, mleko i jego przetwory oraz zboża i ich przetwory, nasiona, w tym także roślin strączkowych, orzechy, pestki. Między posiłkami można przyrządzać koktajle na bazie mleka lub napojów fermentowanych z dodatkiem orzechów lub nasion. 

W przypadku osób o większych niedoborach białka, wskazane będzie początkowo bazowanie na produktach takich jak: chudy drób, produkty mleczne, jajka kurze i ryby. Najlepiej przygotowane w formie łatwostrawnej – pieczone pod przykryciem, gotowane i duszone bez obsmażania. Dietę można wzbogacić o doustne suplementy pokarmowe np. Nutridrinki czy też Resource, których skład można dostosować w zależności od potrzeb. Stosując tego typu preparaty należy pić je powoli. Ze względu na wysoką osmolarność, mogą powodować biegunkę i dyskomfort w jamie brzusznej. 

W poważniejszych przypadkach może pojawić się wskazanie do żywienia dojelitowego poprzez  odżywianie przez zgłębnik wprowadzony najczęściej do jelitach lub do żywienia pozajelitowego, w którym składniki są dostarczane bezpośrednio do krwi w odpowiedniej formie. 

Prawidłowe żywienie opiera się na ilości jak i jakości poszczególnych składników dostarczanych organizmowi. Białko jest jednym z ważniejszych składników odżywczych, które pełni funkcje strukturalne i budulcowe. Jego długotrwały niedobór wraz z dietą może pogorszyć funkcjonowanie organizmu, a w niektórych sytuacjach doprowadzić do rozwoju niedożywienia, które jest chorobą. Należy pamiętać o wprowadzeniu minimum do 3 głównych posiłków produktów będących źródłem białka. W przypadku chorych warto kontrolować ilość i jakość poszczególnych posiłków, aby nie doprowadzić do niedożywienia.