Kwasy EPA i DHA. Kwas DHA w ciąży i dla niemowląt

Ciąża to czas niezwykły nie tylko dla kobiety, ale również dla rozwijającego się w jej łonie małego dziecka. W tym szczególnym okresie wzrasta też zapotrzebowanie na energię i niektóre składniki pokarmowe. Wśród nich eksperci niejednokrotnie wskazują na długołańcuchowe, wielonienasycone kwasy tłuszczowe (LC-PUFA). Z uwagi na brak w naszym organizmie układów enzymatycznych zdolnych do wprowadzania wiązań podwójnych w pozycji n-3 i n-6, muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem.  

Kwasy EPA i DHA

Wiadomo nie od dziś, iż wielonienasycone kwasy tłuszczowe stanowią istotny składnik strukturalny błon komórkowych, jak również są jednym z najważniejszych składników budulcowych centralnego układu nerwowego. Spośród wszystkich LC-PUFA wyjątkową rolę (zwłaszcza w krytycznych okresach życia człowieka) przypisuje się kwasowi dokozaheksaenowemu (DHA), z rodziny omega-3. Największe jego ilości znajdują się w rybach morskich (śledzie, makrele, tuńczyki, sardynki) oraz słodkowodnych (pstrągi). Ponadto występuje również w olejach rybnych, algach morskich i owocach morza. 

Niezbędne wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 posiadają właściwości przeciwzapalne, a także zapobiegają miażdżycy naczyń krwionośnych – z tej uwagi znalazły zastosowanie w prewencji chorób sercowo-naczyniowych, zespołu metabolicznego oraz  przewlekłych chorób zapalnych [4]. 

Ile EPA i DHA dostarczyć dziennie?

Zapotrzebowanie organizmu na wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 uzależnione jest od wieku, stanu fizjologicznego oraz stanu zdrowia [2]. Należałoby podkreślić, iż spożywanie olejów roślinnych nie jest skuteczną metodą uzupełnienia niedoborów DHA w diecie [3]. Konwersja kwasu α-linolenowego (ALA) do długołańcuchowych pochodnych jest bardzo mała i w przypadku DHA nie przekracza nawet 1%. Nie bez znaczenia też żywieniowcy niemalże na całym świecie zalecają spożywanie ryb w ilości dwóch porcji tygodniowo. W świetle doniesień literaturowych „spożycie 2 porcji ryb morskich odpowiada pobraniu DHA + EPA na poziomie 250 mg/dobę”[2]. Niestety w naszym kraju spożycie tego rodzaju żywności jest wciąż za niskie. W związku z czym warto rozważyć dodatkową suplementację.

Tabela 1. Zalecenia dotyczące suplementacji DHA w poszczególnych grupach wiekowych [opracowanie na podstawie 2, 3, 6]

Kwas DHA w ciąży

Wiadomo nie od dziś, że sposób odżywiania kobiety w ciąży warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój dziecka oraz istotnie wpływa na zdrowie przyszłej matki. Niebanalną rolę w tym szczególnym okresie odgrywa kwas dokozaheksaenowy (DHA), pochodzący z rodziny kwasów omega-3. To właśnie DHA, a nie jego prekursory, transportowany jest przez ludzkie łożysko do płodu, co jest uzależnione od zawartości tego kwasu w diecie matki [5]. Wykazano również, iż suplementacja zmniejsza ryzyko porodów przedwczesnych, a także wpływa na zwiększenie urodzeniowej masy ciała dziecka (bez ryzyka makrosomii). Ponadto odpowiednia podaż DHA w czasie ciąży i okresie wczesnego dzieciństwa wywiera korzystny wpływ na ostrość widzenia dziecka, u matki zaś zmniejsza ryzyko wystąpienia depresji ciężarnych i poporodowej. Nie ulega więc wątpliwości, iż stosowanie kwasów omega-3 stanowi istotny element diety ciężarnych i rozwijającego się małego dziecka – teraz i w dorosłości. Dowiedziono bowiem, że właściwa podaż omega-3 (począwszy już od życia płodowego) redukuje ryzyko wystąpienia cukrzycy typu I, choroby nadciśnieniowej, alergii oraz astmy oskrzelowej [6].

Coraz większą popularność wśród społeczeństwa (zwłaszcza wśród osób będących na dietach roślinnych) zyskują oleje z alg morskich (Schizochytrium sp.). Tego typu preparaty pozyskiwane są z kontrolowanych źródeł, co sprawia, iż uzyskany produkt cechuje wysoka jakość oraz bezpieczeństwo stosowania.

Od kiedy w ciąży suplementować DHA?

Minimalne zapotrzebowanie na kwasy DHA w okresie ciąży i podczas laktacji wynosi 200 mg/dobę i wzrasta w kolejnych jej tygodniach. W przypadku niedostatecznego spożycia ryb sugerowane są znacznie wyższe dawki tych kwasów na poziomie 400–600 mg/dzień. Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego kobiety ciężarne powinny przyjmować suplement DHA w ilości 600 mg/dzień przynajmniej od 20. tygodnia ciąży, wtedy też ma miejsce intensywny rozwój ośrodkowego układu nerwowego, powstają i rozwijają się narządy mowy i wzroku. W przypadku ciąży zagrożonej oraz znacznego ryzyka wystąpienia porodu przedwczesnego konieczne zdaje się zwiększenie dawki do 1000 mg/dzień (tab.1). Należałoby również podkreślić, iż DHA jest najlepiej poznanym i przebadanym składnikiem z rodziny omega-3 i nawet dawki przekraczające dzienne zapotrzebowanie nie powodują skutków ubocznych. Ze względu na wpływ DHA na dalszy rozwój dziecka, matka karmiąca powinna kontynuować suplementację tym kwasem w celu zapewnienia odpowiednich jego  ilości w pokarmie.

DHA dla niemowląt i dzieci 

Kwasy tłuszczowe omega-3 odgrywają niezwykle ważną rolę w rozwoju mózgu i siatkówki oka podczas życia płodowego oraz w okresie wczesnego dzieciństwa. Przyjmowanie preparatów DHA u niemowląt i małych dzieci może być korzystne wówczas, gdy spożycie z pokarmem jest niewystarczające. Nie zaleca się jednak dodatkowej suplementacji diety niemowląt karmionych piersią. Potwierdzono bowiem, że DHA przyjmowane przez kobietę karmiącą przenika do jej pokarmu. Wiele badań wskazuje, iż odpowiednia podaż kwasu z rodziny omega-3 (pokarm matki, suplementowane mieszanki mleczne) może wpłynąć również na rozwój zdolności poznawczych dziecka oraz jego rozwój psychomotoryczny. 

Jak wspomniano wcześniej u niemowląt karmionych piersią lub mlekiem modyfikowanym nie istnieje potrzeba dodatkowego podawania preparatów DHA. Problem może pojawić się wtedy, gdy dieta niemowlęcia zostaje zastąpiona stałym pokarmem. W tym też okresie, w przypadku niedostatecznego spożycia ryb, z uwagi na potencjalne korzyści kwasów omega-3 można rozważyć  suplementację.

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 stanowią istotny czynnik zarówno w prewencji ,jak i leczeniu wielu chorób dietozależnych. Niestety w naszej populacji wciąż obserwuje się  ograniczone spożycie jego naturalnych źródeł, będące wynikiem zwyczajów żywieniowych. Kończąc niniejsze rozważania, warto podkreślić, iż  suplementacją DHA niesie ze sobą istotne korzyści, zwłaszcza w krytycznych okresach życia człowieka.