Kwasica metaboliczna – objawy, leczenie, dieta. Jak odkwasić organizm?

Aktualizacja: 19 grudnia, 2024

Organizm człowieka w blisko 60% składa się z wody, w której to zachodzi zdecydowana większość procesów biochemicznych. Warunki do ich zajścia są ściśle powiązane z odpowiednim odczynem kwasowo-zasadowym środowiska ustroju.

Im wyższą wartość pH odnotowujemy w płynach ustrojowych, tym odczyn staje się bardziej zasadowy. W sytuacji, gdy z jakiegoś powodu dojdzie do zaburzenia ciągłości procesów utrzymujących właściwy poziom pH zaczyna ono spadać, a odczyn zmienia się wówczas z zasadowego w kwaśny. Taki scenariusz z fizjologicznego punktu widzenia jest niewskazany, bowiem może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka.

Na nasze szczęście zdrowy organizm dysponuje układami pozwalającymi przez pewien czas usuwać nadmiar kwasów z organizmu. W dzisiejszym artykule dowiecie się Państwo m.in. jakie to układy, czym tak naprawdę jest kwasica metaboliczna i jaki wpływ na ten stan może wywierać dieta codzienna. Zapraszamy do lektury!

Kwasica metaboliczna

Kwasica metaboliczna stanowi zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej charakteryzujące się pierwotnym nadmiarem kwasów lub niedoborem zasad (HCO3-). Następstwami nieleczonego zaburzenia bywa często nasilony katabolizm białek oraz tłuszczów, nadaktywność enzymów biorących udział w oddychaniu beztlenowym czy obniżona wrażliwość mięśniówki naczyń krwionośnych na działanie noradrenaliny.

Z klinicznego punktu widzenia wyróżnia się różne postaci kwasicy metabolicznej. Do najczęściej spotykanych możemy zaliczyć :

• kwasicę mleczanową,
• kwasicę ketonową,
• kwasicę po zatruciu metanolem,
• kwasicę po zatruciu glikolem etylenowym,
• kwasicę metaboliczną w przewlekłej chorobie nerek.

W prawidłowo funkcjonującym organizmie utrzymanie stałego pH krwi i płynów ustrojowych wspierają tzw. układy buforowe krwi i tkanek, do których zaliczymy: układ wodorowęglanowy, fosforanowy, białczanowy i hemoglobinianowy. Funkcję protekcyjną pełnią także niektóre narządy jak płuca czy nerki.

Kwasica – objawy

Objawy chorobowe przy łagodnej kwasicy metabolicznej mogą być niezauważalne lub przebiegać jedynie z nudnościami i/lub wymiotami.

Przy nasilonej kwasicy częstym objawem jest tzw. oddech Kussmaula opisywany jako „oddech gonionego psa”. Charakterystyczne bywają także zaburzenia elektrolitowe (np. hiperkaliemia), zaburzenia świadomości, duszności, bóle w klatce piersiowej czy odwodnienie.

Nieleczona kwasica metaboliczna może stać się przyczyną niewydolności układów: krążenia, oddechowego oraz nerwowego, a co za tym idzie stanowić bezpośrednie zagrożenie życia osoby chorej.

Kwasica – leczenie

Wdrożenie odpowiedniej strategii leczniczej bywa zależne od przyczyny wystąpienia choroby, dlatego w pierwszej kolejności należy wykonać szczegółowe badania diagnostyczne. Jednym z podstawowych badań diagnostycznych kwasicy metabolicznej jest gazometria krwi, której wyniki informują nas m.in. o stężeniu jonów wodorowych i pH krwi. Ocena tych parametrów pozwala określić stopień zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej w organizmie.

W dostępnej literaturze naukowej pojawiają się wzmianki o stosowaniu wodorowęglanu sodu (NaHCO3) jako jednego z elementów terapii. Z badań wynika, że faktyczne korzyści tego typu kuracji można osiągnąć jedynie w przypadku chorób związanych z utratą wodorowęglanów, a więc biegunkach czy nerkowej kwasicy cewkowej. Niestety nie ma przekonywujących dowodów, że stosowanie NaHCO3 „per se” w innych przypadkach kwasic skutkowało spadkiem śmiertelności czy poprawą parametrów klinicznych wśród osób chorych.  

Poza preparatami farmaceutycznymi niewątpliwy nacisk kładzie się na dietoterapię chorób podstawowych, których następstwem bywa właśnie kwasica metaboliczna.

Kwasica – dieta

Współczesna dieta człowieka charakteryzuje się niewystarczającą konsumpcją niezbędnie nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), warzyw oraz owoców w porównaniu do bogatobiałkowych produktów odzwierzęcych, tłuszczów nasyconych oraz chlorku sodu.

Zarówno owoce, jak i warzywa stanowią doskonałe źródło soli potasowych oraz anionów cytrynianowych, które w wyniku przemian metabolicznych wykazują efekt alkalizujący. Wczesne badania kliniczne sugerują, obniżenie podaży produktów bogatych w białko zwierzęce na rzecz białek pochodzących z produktów roślinnych. Powodem tego jest wysoka zawartość aminokwasów siarkowych w produktach odzwierzęcych (metionina, homocysteina, cysteina), których utlenianie prowadzi do powstania i tym samym kumulacji związków o charakterze kwasowym (siarczanów).

Często zalecanym, optymalnym modelem żywienia jest dieta DASH (The Dietary Approaches to Stop Hypertension), której główne założenia zakładają:

• ograniczenie podaży chlorku sodu (soli) do ilości 5g/dzień;
• zwiększoną konsumpcję warzyw i owoców przynajmniej do 4 porcji dziennie;
• należy postawić na chudy nabiał – jogurty naturalne, sery białe, mleko, kefiry, maślanki w ilości 2–3 porcji dziennie;
• białko pochodzenia zwierzęcego powinno pochodzić z chudych gatunków mięs oraz ryb spożywanych z częstotliwością 1–2 razy dziennie;
• do diety codziennej można rozważyć włączenie warzyw strączkowych (m.in. grochu, fasoli, soczewicy, ciecierzycy, bobu) w ilości 3 porcji w skali tygodnia, o ile stan zdrowia na to pozwala;
• eliminację tłuszczów pochodzenia zwierzęcego na rzecz roślinnych w postaci olejów (rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek) lub orzechów. Wykazano bowiem, że konsumpcja jedynie 20 g orzechów włoskich skutecznie obniża ryzyko wystąpienia chorób serca aż o 30%.