Działanie czerwonej koniczyny. Przeciwwskazania i skutki uboczne czerwonej koniczyny

Aktualizacja: 15 kwietnia, 2024

Czerwona koniczyna (Trifolium pratense L.) jest rośliną z rodziny bobowatych. W Europie występuje powszechnie, więc zapewne każdy kojarzy jej wygląd – w szczególności osoby, które znają mit o „szczęśliwej koniczynie”. W świecie medycyny, dietetyki i suplementacji zaistniała ona natomiast głównie jako środek łagodzący nieprzyjemne dolegliwości związane z menopauzą.

Czerwona koniczyna

Skład związków bioaktywnych czerwonej koniczyny nieco przypomina skład soi – obie rośliny zawierają flawonoidy, takie jak genisteina, daidzeina, biochanina A czy formononetyna. Różnica między nimi polega na tym, że w soi dominują dwa pierwsze wymienione flawonoidy, natomiast w koniczynie dwa ostatnie. To właśnie w tych fitozwiązkach dostrzeżono potencjał zwalczania skutków ubocznych menopauzy.

Właściwości czerwonej koniczyny

Korzyści z koniczyny czerwonej wynikają z jej aktywnych składników chemicznych, zwłaszcza izoflawonów, które są roślinnymi substancjami chemicznymi wywołującymi estrogenopodobne efekty w organizmie, dokładnie naśladując działanie naturalnego estrogenu wytwarzanego przez organizm. Chociaż jego nadmiar spowodowany zaburzeniami endokrynologicznymi jest obecnie dużym problemem dla wielu osób, zbyt mało estrogenu jest również problematyczne. Oprócz związków zwanych kumestrolami i flawonoidami izoflawonoidy są głównymi substancjami czynnymi fitoestrogenów, które powiązano z mocniejszymi kośćmi u starszych osób oraz ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania na raka sutka lub gruczołu krokowego.

Działanie czerwonej koniczyny

Zanim poczyniono tak znaczące postępy w medycynie, aby móc przypisać konkretnej roślinie dokładne oddziaływanie na organizm, eksperymentowano na rozmaite sposoby z różnymi roślinami przy różnych schorzeniach. Historyczne doniesienia na temat wykorzystania czerwonej koniczyny dotyczyły głównie zastosowania zewnętrznego – przy leczeniu wrzodów, oparzeń, grzybic skórnych, a nawet we wspomaganiu chorób oczu.

Kiedy coraz bardziej popularna stawała się farmakologia, koniczynę zaczęto wykorzystywać w postaci herbatek i nalewek alkoholowych, pomocnych w leczeniu gorączki, zapalenia nerek, napadów kaszlu. Przypuszczano nawet, że papierosy z czerwonej koniczyny sprzyjać mogą leczeniu astmy. Obecnie działanie czerwonej koniczyny w największym stopniu wykorzystywane jest jako środek w walce z takimi objawami menopauzy jak m.in. „uderzenia gorąca” i potliwość. 

Badania pokazują, że koniczyna czerwona zmniejsza ryzyko osteoporozy, szczególnie u kobiet po menopauzie, u których występuje największe ryzyko złamań i utraty masy kostnej (dzieje się tak, ponieważ estrogen odgrywa ważną rolę w mineralizacji kości). Badania na szczurach wykazały, że suplementacja izoflawonami pomaga znacznie poprawić zawartość minerałów w kościach, wytrzymałość mechaniczną kości piszczelowej oraz masę i gęstość kości udowej.

Koniczyna czerwona służy także do zapobiegania i leczenia chorób układu oddechowego, takich jak astma czy zapalenie oskrzeli. Ma naturalne działanie oczyszczające, zmniejsza niepokój i dyskomfort podczas choroby. Pomaga zmniejszyć też skurcze oskrzeli i poprawić jakość snu. Izoflawonoidy zawarte w koniczynie mogą ponadto zwiększać „dobry” cholesterol i zapobiegać powstawaniu zakrzepów krwi. Związki te skutecznie spowalniają także objawy starzenia się skóry i obniżają stany zapalne (łuszczyca, wysypka, egzema). U osób starszych koniczyna czerwona redukuje skutki starzenia się skóry wywołane brakiem estrogenu i może pomóc w pobudzeniu produkcji kolagenu. Wykazano również, że poprawia kondycję mieszków włosowych, skóry głowy i paznokci. Według badań czternastotygodniowe leczenie ekstraktem z czerwonej koniczyny, zawierającym 11% izoflawonów (20 i 40 miligramów izoflawonów dziennie), pomaga w organizowaniu komórek naskórka, zapewnia jednolitą grubość i regularną keratynizację, pozytywnie wpływając na włókna kolagenowe. Koniczyna zapewnia też lepszą wilgotność i ogólny stan skóry.

Czerwona koniczyna – przeciwwskazania

Jako że podaż fitoestrogenów w pewnym stopniu może wpływać na gospodarkę hormonalną, nie każdy powinien je stosować. Unikać ich powinni mężczyźni z patologicznymi fluktuacjami hormonów steroidowych, a także ci, którzy mają nadmiar masy tkanki tłuszczowej w porównaniu do mięśniowej. Również ze względu na działanie estrogenne produktów na bazie koniczyny unikać powinny kobiety w ciąży czy osoby przyjmujące selektywne modulatory receptorów estrogenowych. Stosowanie flawonoidów z koniczyny może również wpływać na metabolizm niektórych leków poprzez inhibicję niektórych enzymów cytochromu P450.

Jakie są skutki uboczne stosowania czerwonej koniczyny?

Ze względu na wahające się poziomy związków bioaktywnych w roślinach, a także fluktuacje hormonów płciowych u ludzi trudno jest czasami dobrać odpowiednią dla pacjenta dawkę. Spośród skutków ubocznych wymienia się: tkliwość i bolesność piersi, obrzęk szyi i zwiększoną aktywność tarczycy, migreny, bóle i zawroty głowy, nadciśnienie, wysypki, wzdęcia i biegunki, bóle mięśni i stawów, a także, przy stosowaniu większych dawek, refluks, krwawienie z nosa, zwiększone krwawienie miesiączkowe oraz zakażenia dróg moczowych.

Czerwona koniczyna na menopauzę

Kiedy poziom estrogenów spada, szczególnie w okresie menopauzy, izoflawony mogą pozytywnie wpływać na zmniejszanie objawów związanych z utratą estrogenu, takich jak uderzenia gorąca, kłopoty ze snem, przyrost masy ciała, utrata kości, złamania kości lub osteoporoza, problemy sercowo-naczyniowe i stany zapalne stawów. Wyniki badań oceniających aktywność koniczyny czerwonej u kobiet po menopauzie w ciągu ostatnich dwóch dekad były nieco mieszane, ale wiele z nich wykazało poprawę objawów w ciągu kilku miesięcy bez niepożądanych skutków ubocznych.

Losowe, podwójnie ślepe badanie oceniało działanie fitoestrogenów, w tym izoflawonów z wyciągów z czerwonej koniczyny (80 miligramów dziennie), na objawy menopauzalne u 53 kobiet w wieku powyżej 40 lat w porównaniu z placebo przez okres 90 dni. Wyniki pokazały, że waga kobiet nie zmieniła się średnio (nie odnotowano znaczącej zależności, jeśli chodzi o wskaźnik masy ciała), ale suplementacja izoflawonem z czerwonej koniczyny znacznie zmniejszyła odsetek wielu innych objawów menopauzy i miała pozytywny wpływ na cytologię pochwy, średni cholesterol całkowity, lipoproteiny o niskiej gęstości i poziomy triglicerydów. Cholesterol i triglicerydy były tylko nieznacznie niższe w porównaniu do placebo, ale objawy zostały obniżone na tyle, by wpłynąć korzystnie na jakość życia kobiet.

Herbata z czerwonej koniczyny

Na rynku dostępne są różnego rodzaju herbaty z dodatkiem ekstraktu z czerwonej koniczyny. Jedną łyżkę suszu należy zalać wrzątkiem i parzyć pod przykryciem około 15 minut – tak przygotowany napar pić do 3 razy dziennie. Koszt herbaty to około 5 zł za opakowanie, należy jednak zaznaczyć, że ma ona znacznie mniej ekstraktu niż tabletki, które kosztują nieco drożej. Efektów (np. zmniejszenia objawów menopauzy) można się spodziewać po kilku tygodniach stosowania.

Czerwona koniczyna jest powszechnie znaną rośliną. Możliwości jej zastosowania w medycynie badane są od lat. Obecnie najpowszechniej stosuje się ją przy menopauzie. Rozważając włączenie suplementacji czerwoną koniczyną, warto mieć na uwadze możliwe działania niepożądane.