Puryny – co to jest, źródła. Produkty ubogie w puryny

Aktualizacja: 7 maja, 2024

Dna moczanowa należy do jednych z najczęściej występujących zaburzeń w ostatnich latach, której przebieg i leczenie zależy przede wszystkim od zastosowanej diety. Leczenie pacjenta z dną moczanową trwa całe życie, a jego postępy zależą od stopnia stosowania się do wytycznych wskazanych przez dietetyka. Podstawowym zaleceniem dietetycznym, które stosuje się w dietoterapii tej choroby jest dieta ubogopurynowa. Jaki związek mają puryny z dną moczanową? Dlaczego ich eliminacja jest konieczna w tej jednostce chorobowej? Poniżej najważniejsze informacje na ten temat.

Puryny

Z chemicznego punktu widzenia puryny są to heterocykliczne, aromatyczne związki organiczne, które składają się z pierścieni pirymidyny i imidazolu. Związki te zawierają w swojej budowie azot, a niektóre z nich są szeroko rozpowszechnione w przyrodzie. Puryny występują w jądrze komórkowym i stanowią składnik zasad azotowych adeniny i guaniny, które tworząc nukleotyd decydują o kodzie genetycznym każdego człowieka. Związki te są stale syntetyzowane i rozkładane w naszym organizmie. Puryny występujące w organizmie człowieka mogą mieć charakter endogenny – powstają w wyniku rozpadu komórek lub egzogenny – są dostarczane z pożywieniem. W celu regulowania zawartości puryn organizm usuwa ich nadmiar poprzez katabolizm tych związków. Degradacja puryn ma miejsce w komórkach wątroby (hepatocytach) pod wpływem działania licznych enzymów. Końcowym produktem przemiany puryn jest kwas moczowy, którego nadmiar usuwany jest przez nerki (75%) lub jelita (25%).

W przypadku nadmiernego rozpadu jąder komórkowych lub zaburzenia usuwania kwasu moczowego przez nerki, dochodzi do rozwoju hiperurykemii. Jest to stan zwiększonego stężenia kwasu moczowego we krwi, który dla kobiet wynosi ponad 360 μmol/l (6 mg/dl), a dla mężczyzn 400 μmol/l (6,8 mg/dl). Przy takich wartościach kwas moczowy w organizmie nie jest rozpuszczany i wytrąca się w postaci kryształów odkładających się w mięśniach, tkance podskórnej oraz stawach. Złogi kwasu moczowego wywołują odczyn zapalny doprowadzając do niszczenia chrząstek, powierzchni stawowych i prowadząc do ogólnego zapalenia stawów.

W ten sposób rozwija się choroba zwana dną lub skazą moczanową. Charakteryzuje się ona występowaniem napadowych bólów stawów, które mają miejsce głównie w nocy i towarzyszy im podwyższona temperatura ciała. Początkowo ból obejmuje jeden staw, lecz w czasie rozwoju choroby zajmuje kolejne, doprowadzając do wielostawowego zapalenia. Ostry stan zapalny u mężczyzn najczęściej dotyczy pierwszego stawu śródstopno-paliczkowego palucha, a u kobiet często zajęte są również stawy palców rąk (chiragra). Najwcześniejszym objawem rozwijającej się choroby jest opuchnięcie oraz ból palucha u stopy. Atak dny moczanowej pojawia się rano, po sytym posiłku i alkoholu, objawia się bólem, gorączką, zaczernieniem skóry. Dna moczanowa ma charakter nawrotowy – jeśli nie będzie leczona, po kilku miesiącach/tygodniach boleści powrócą [1].

Występowaniu napadom sprzyjają:

• dieta bogata w puryny,
• stres,
• niektóre leki,
• zwiększony wysiłek fizyczny,
• płeć męska,
• wiek między 50 a 30 rokiem życia.

U pacjentów, którzy nie stosują diety ubogiej w puryny oraz odpowiedniej farmakoterapii, może dojść do uszkodzenia narządu ruchu i niepełnosprawności. Należy również podkreślić, że dna moczanowa występuje najczęściej u osób ze zdiagnozowanym nadciśnieniem tętniczym, hipercholesterolemią i cukrzycą.

Puryny w jedzeniu

W celu zapobiegania lub leczenia hiperurykemii pacjentom wprowadza się dietę ubogopurynową. Zwraca się nie tylko uwagę na dobór odpowiednich produktów spożywczych, ale również na ich obróbkę termiczną. Do produktów najbogatszych w związki purynowe należą:

1. ryby: dorsz, karp, łosoś, makrela, sardynka, sola, pstrąg, sandacz, śledź, szproty wędzone;
2. skorupiaki: krewetki;
3. mięso czerwone: cielęcina, jagnięcina, wołowina, karkówka, rostbef, wieprzowina;
4. drób: kurczak pieczony, pierś, udko;
5. podroby: grasica, wątroba cielęca, wołowa i wieprzowa;
6. dziczyzna: gęś, zając;
7. warzywa: brokuły, brukselka, groszek zielony, kalafior, kukurydza, papryka, por, szpinak;
8. grzyby: boczniaki, borowiki, pieczarki;
9. napoje alkoholowe: piwo, wino, wódka.

Wyróżnia się również grupę produktów spożywczych, które zawierają średnią ilość związków purynowych:

1. mięso, ryby i wędliny: flądra, lin, wołowina mostek;
2. warzywa: dynia, fasolka szparagowa, jarmuż, kapusta czerwona, kapusta włoska;
3. nasiona strączkowe: groch, fasola biała, soczewica;
4. owoce: banan, melon.

Dodatkowo dobrym źródłem puryn jest czekolada, kawa, herbata czarna, kakao oraz przetwory powstające z tych składników. Zamiast mocnej kawy można wypijać wodę z sokami owocowymi, kawę zbożową, herbatę owocową, alkaliczne wody mineralne lub koktajle owocowe.

U osób ze zdiagnozowaną dną moczanową eliminuje się produkty bogate w puryny, natomiast żywność o średniej ich zawartości powinna być ograniczona, a w przypadku napadu dny moczanowej wykluczona.

Produkty ubogie w puryny

Podstawowymi produktami w diecie osób borykających się z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego powinny być produkty ubogie w puryny. Do takich zaliczamy:

1. produkty mleczne: mleko, kefiry, mleko zsiadłe, sery pleśniowe, serki wiejskie ziarniste;
2. tłuszcze i oleje roślinne;

3. mięso i wędliny: szynka gotowana;

4. jaja;

5. produkty zbożowe: chleb pszenny, bułka kajzerka, makarony;
6. warzywa: buraki, cebula, cukinia, kapusta biała, kapusta kiszona, kapusta pekińska, marchew, ogórki, pomidory, rzodkiewki, sałata, ziemniaki;
7. owoce: agrest, ananas, brzoskwinie, czereśnie, gruszki, jabłka, kiwi, maliny, oliwki, pomarańcze, porzeczki, truskawki, winogrona, wiśnie;
8. grzyby: kurki;
9. orzechy: laskowe, włoskie, ziemne, ziarno sezamu, ziarna słonecznika [2].

Puryny to związki, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zasady purynowe są składnikiem nukleotydów, które decydują o kodzie genetycznym każdego człowieka oraz jego indywidualnych cechach. Należy jednak pamiętać, że nadmiar tych związków w diecie człowieka wiąże się ze zwiększoną produkcją kwasu moczowego, czego skutkiem jest rozwój bolesnej choroby zwanej dną moczanową.