Wstydzę się siebie. Jak pokonać wstyd?

Aktualizacja: 15 maja, 2024

Każdy z nas w pewnie choć raz wypowiedział lub usłyszał słowa „powinieneś się wstydzić”, „wstyd mi za ciebie” lub „czuję się zawstydzony”. Nie wszyscy jednak wiedzą, czym tak naprawdę, z psychologicznego punktu widzenia, jest wstyd. Czy jest czymś dobrym czy złym? Skąd w ogóle bierze się poczucie wstydu i jak można je pokonać? Postaram się na to odpowiedzieć w poniższym artykule.

Wstyd

Według Słownika Języka Polskiego PWN wstyd jest przykrym uczuciem spowodowanym uświadomieniem sobie niewłaściwego postępowania, wypowiedzi itp., zwykle połączone z utratą dobrej opinii. Jest to też uczucie onieśmielenia lub skrępowania. Psycholodzy definiują wstyd natomiast jako emocję, która wywołuje określone reakcje organizmu, pod postacią m.in. zaczerwienienia czy przykre myśli o charakterze deprecjonującym (poniżającym). Poczucie wstydu prowadzić może też do specyficznych zachowań, np. chęci ukrycia się. Wstyd uznawany jest powszechnie za emocję negatywną, ale takie emocje mogą mieć również pozytywne intencje. Stąd wstyd możemy podzielić na zdrowy i toksyczny. Zdrowy chroni nas przed zachowaniami lekkomyślnymi i pomaga zachować godność i moralność. Toksyczny wstyd prowadzi natomiast do znacznego obniżenia poczucia własnej wartości, niemocy, samotności.

Poczucie wstydu – skąd się bierze?

Wstyd jest emocją złożoną. Można wyróżnić wstyd wewnętrzny i zewnętrzny. Wstyd wewnętrzny skierowany jest wobec nas samych i pod tym terminem rozumiemy uczucia skromności, nieśmiałości czy cnoty. Źródłem wstydu zewnętrznego jest natomiast społeczeństwo, które dokonując oceny nas i naszego postępowania wywołuje takie emocje jak hańba, skandal, nietakt. Według niektórych psychologów wstyd chroni ludzką godność.

Człowiek będąc dzieckiem nie odczuwa wstydu. Może pozwolić sobie na łamanie konwenansów, zachowania uznawane za nieakceptowane, „bo to w końcu dziecko”. Po kilku latach jednak przychodzi ten moment, kiedy dziecko słyszy „w twoim wieku już nie wypada”. W procesie wychowawczym uczymy się co jest słuszne, poprawne, jak powinniśmy się w konkretnych sytuacjach zachować. Przedstawione zostają nam normy społeczne, zasady i wartości, którymi „należy” się kierować. Człowiek indywidualnie również wykształca swój system przekonań i własne sumienie, jedni mniej, drudzy bardziej skrupulatnie. Uczucie wstydu pojawia się w sytuacji, kiedy zachowamy się wbrew przyjętemu przez nas lub narzuconemu nam systemowi wartości. Można powiedzieć, że wstyd jest tym silniejszy im większy rozdźwięk między tym jak według nas samych powinniśmy się zachowywać, a tym jak to wygląda w rzeczywistości. W ten sposób wstyd pełni rolę kontrolującą wobec nas samych, pomaga nam się doskonalić i surowo nas osądza. W tej roli „osądzającej” kryje się również źródło wstydu toksycznego. Niektórzy odczuwają tak silny lęk, przed negatywnym osądem, że z czasem same zaczynają wierzyć w to, czego tak bardzo się boją. Ostatecznie uznają się za osoby bezwartościowe, które nigdy niczego nie osiągnęły i nie osiągną.

Jak pokonać wstyd?

Wstyd w naszym życiu pełni zarówno pozytywną, jak i negatywną funkcję, dlatego całkowite pokonanie wstydu nie jest dobrym postępowaniem. Człowiek pozbawiony wstydu staje się osobą niewyznającą żadnych wartości, zachowującą się w sposób autorytarny, nie liczącą się z innymi. W walce ze wstydem ważne jest, żeby pokonać jego toksyczną odmianę, tak by już nigdy więcej nie paraliżował naszych działań.

Pierwszym, najważniejszym krokiem na drodze do pokonania własnego wstydu jest jego głęboka analiza. Zastanówmy się, czego konkretnie się wstydzimy i w jaki sposób wpływa to na nasze zachowanie. Czasami warto porozmawiać o tym z kimś zaufanym. Wstyd wyraźnie zmniejsza się, kiedy pozbywamy się balastu w postaci przeżywania go w samotności.

Inną ważną metodą jest też próba akceptacji siebie takich jacy jesteśmy, wraz ze wszystkimi naszymi ułomnościami. Źródłem wstydu jest różnica między naszymi oczekiwaniami wobec siebie a rzeczywistością. Zmniejszając, oczywiście do rozsądnych granic, oczekiwania automatycznie zmniejszamy tę „wstydorodną” różnicę. Powinniśmy więc zacząć doceniać własne pragnienia, marzenia i potrzeby. Nie ma nic złego w dążeniu do realizacji własnych potrzeb, tylko w ten sposób można osiągnąć zadowolenie z siebie. Warto też pamiętać, że każdy z nas jest inny i na swój sposób niepowtarzalny. Uświadomienie sobie tego to też kolejny ważny krok na drodze do opanowania wstydu.

Jeżeli wstyd łączy się z konkretną sytuacją warto podjąć próbę tzw. desensytyzacji. Polega ona na konfrontowaniu się z sytuacją budzącą w nas wstyd w ten sposób, że krok po kroku wystawiamy się na działanie silniejszych bodźców. Przykładowo, jeśli ktoś boi się rozpocząć rozmowę z nieznajomymi możemy mu doradzić, żeby każdego dnia mówił „dzień dobry” coraz większej liczbie spotkanych po drodze nieznajomych.

Jak widać, jest wiele metod walki ze wstydem, które można podjąć samodzielnie. Czasami jednak konieczna może okazać się pomoc wykwalifikowanego specjalisty. Warto zwrócić się wtedy o pomoc do psychologa. Poprzez oddziaływania psychoterapeutyczne pacjent ma szansę odkryć źródło nadmiernego wstydu i wypracować prawidłowe sposoby radzenia sobie z sytuacjami, które do tej pory wyzwalały to uczucie.

Podsumowanie

Wstyd jest uznawany za emocję negatywną, towarzyszą mu często przykre myśli, chęć ukrycia się czy rumieniec. Pełni on jednak rolę pozytywną, oceniając nasze postępowanie pomaga nam chronić naszą godność i moralność. Dzieci nie odczuwają wstydu. Dopiero w procesie wychowawczym uczymy się norm społecznych i wytwarzamy własny katalog wartości. Podejmując działania sprzeczne z normami i wyznawanymi wartościami narażamy się na zadziałanie wstydu. Jeśli jest on zbyt nasilony i paraliżuje nasze życie mówimy o wstydzie toksycznym. Jest sporo metod radzenia sobie ze wstydem, które możemy wprowadzić w naszym codziennym życiu, ale w trudniejszych sytuacjach, warto zwrócić się o pomoc do wykwalifikowanego psychologa.