Karoshi. Objawy i skutki przepracowania.

Aktualizacja: 28 lutego, 2024

Praca jest podstawową aktywnością w życiu niemal każdego człowieka. Stanowi źródło utrzymania, jak i miejsce realizacji swoich ambicji. Czasami zdarza się jednak, że skupienie na pracy i czas jej poświęcony przeważa nad innymi ważnymi sferami życia. W dzisiejszych czasach coraz częściej borykamy się z problemem pracoholizmu. Praca ponad nasze możliwości prowadzi w niedługim czasie do różnych poważnych objawów, ze śmiercią z przepracowania włącznie.

Karoshi

Karoshi jest to termin wywodzący się z języka japońskiego, określający śmierć spowodowaną nadmiernym wyczerpaniem pracą. Nie jest to termin stricte medyczny, gdyż de facto śmierć przez karoshi następuje na drodze schorzeń sercowo-naczyniowych, głównie zawału mięśnia sercowego i udaru mózgu. Jest to termin wprowadzony w latach 70. dwudziestego wieku w Japonii, której specyficzna kultura i etos pracy mogą prowadzić niestety do śmierci. Japończycy preferują pracę wielogodzinną, całkowite poświęcenie się stawianym im zadaniom, nawet ponad własne siły. Co więcej, wiele osób uważa, że posiadanie w rodzinie kogoś, kto umarł z przepracowania jest swego rodzaju powodem do dumy. Według badań prowadzonych w Japonii, śmierć z powodu karoshi dotykała osób pracujących ponad 60 h tygodniowo, mających wyrobione ponad 50 nadgodzin miesięcznie i nie wykorzystujących połowy przysługującego im urlopu. Trzeba też zaznaczyć, że karoshi rzadko dotyka szeregowych pracowników. Ofiary przepracowania to głównie ludzie na wysokich stanowiskach, którzy do swojej pozycji doszli poprzez ciężką, „morderczą” wręcz pracę. Bardzo często śmierć w mechanizmie karoshi jest nagła, osoby nią dotknięte nie odczuwają żadnych objawów zwiastunowych. Według różnych szacunków, rocznie karoshi może dotykać nawet 10 tysięcy Japończyków.

Objawy przepracowania

Wspomniane powyżej karoshi jest najbardziej skrajnym i dramatycznym objawem przepracowania. Trzeba pamiętać, że inne nacje też są narażone na nadmierne obciążenie pracą. Według statystyk europejskich Polacy są jednym z najwięcej pracujących narodów. Objawy przepracowania mogą być różne zarówno psychologiczne, jak i fizyczne.

Najważniejszym fizycznym objawem przepracowania jest chroniczne odczuwanie zmęczenia. Po powrocie z pracy człowiek nie ma już sił na spełnianie obowiązków domowych, dominuje pasywna forma spędzania wolnego czasu. Drugim ważnym problemem są problemy z zasypianiem. Ciągłe myślenie o pracy utrudnia zapadanie w sen i znacznie pogarsza jego jakość, czego skutkiem jest utrwalanie uczucia zmęczenia. Innymi somatycznymi objawami przepracowania są zawroty głowy i omdlenia. Obniżeniu ulega również poziom magnezu we krwi, zarówno w wyniku stresu, jak i spożywania napojów bogatych w kofeinę, które mają przynajmniej chwilowo przemóc zmęczenie. Skutki niedoboru magnezu to m.in. bóle głowy, drżenia powiek i mięśni, zaburzenia pracy serca, nerwobóle czy pogorszenie stanu włosów i paznokci. Stres i przepracowanie zwiększa również narażenie na choroby sercowo-naczyniowe.

Objawy psychologiczne to przede wszystkim utrata komfortu psychicznego i poczucia bezpieczeństwa. Ciągły stres o utratę pracy, rekompensowany nadmiernym w nią zaangażowaniem, może prowadzić do frustracji, rozżalenia, braku satysfakcji zawodowej. Jeżeli nasze działania nie przynoszą zamierzonych skutków, mogą pojawić się myśli rezygnacyjne, poczucie niesprawiedliwości, gniew. Trzeba zaznaczyć, że im większe zaangażowanie w pracę tym silniejsze mogą być te objawy. Skutkiem przepracowania jest też pogorszenie koncentracji i w konsekwencji spadek wydajności w pracy, co potęguje uczucie frustracji. Wypadkową tych doznań jest zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń lękowych i depresyjnych.

Skutki przepracowania

Najgroźniejszym skutkiem przepracowania jest karoshi, czyli śmierć spowodowana nadmiernym wysiłkiem zawodowym. Innym możliwym powikłaniem jest rozwój uzależnienia od pracy, czyli pracoholizmu. Najbardziej zagrożeni wymienionymi skutkami są osoby niepewne siebie, szukające cały czas okazji do udowodnienia sobie własnej wartości, a przy okazji niezmiernie ambitne i pracowite. Uzależnienie od pracy jest ważnym problemem społecznym, z którym ciężko sobie poradzić. Samo uświadomienie sobie takiego uzależnienia może być trudne, gdyż praca jest wartością bardzo szanowaną w społeczeństwie i osoby pracowite otoczone są znacznym szacunkiem. Z nadmiernego obciążenia pracą, czy to dobrowolny pracoholizm czy efekt wygórowanych wymagań przełożonych, wynika też zaniedbanie życia osobistego. Skutkiem tego mogą być konflikty małżeńskie, rozpad rodziny albo jej brak. Często dopiero w podeszłym wieku ludzie dostrzegają ogrom nieszczęścia, które stało się ich udziałem z powodu zbytniego skupienia się na życiu zawodowym. Przepracowanie prowadzi też do rozwoju wielu zaburzeń psychicznych. Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, lękowe czy depresja zwiększają znacznie ryzyko podjęcia prób samobójczych. Nie można też zapominać o zaburzeniach psychicznych pod postacią somatyczną (m.in. wyróżniane niegdyś nerwice serca, przewodu pokarmowego) i uzależnieniach od alkoholu i środków psychoaktywnych, redukujących chwilowo odczuwane z powodu pracy napięcie. Przepracowanie jest również jednym z czynników ryzyka rozwinięcia się syndromu wypalenia zawodowego, który cechuje się między innymi całkowitą utratą satysfakcji z pracy, spadkiem wydajności i zwiększonym ryzykiem popełnienia błędu.

Jak uniknąć przepracowania?

Najważniejszym sposobem przeciwdziałania przepracowaniu jest znalezienie odpowiedniego balansu między życiem zawodowym i rodzinnym. Jeżeli to możliwe, należy unikać brania dodatkowych obowiązków w pracy, nadgodzin itp. Niewskazane jest też przenoszenie pracy do domu. Miejsce pracy powinno być ściśle odgraniczone od domu, po wyjściu z pracy najlepiej zamknąć umysł przed „zawodowymi myślami”. Swój wolny czas warto spędzać aktywnie, wyjeżdżać gdzieś na weekend zamiast prowadzenia fotelowo-kanapowego stylu życia. Takie pasywne spędzanie czasu wcale nie zapewnia relaksu, a tym bardziej utwierdza nasze bierne postawy. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której nie wykorzystujemy całego przysługującego nam w danym okresie rozliczeniowym urlopu. Jeżeli źródłem nadmiernej pracy jest zbyt wymagający przełożony, warto pomyśleć nad zmianą pracy, choć wiadomo, że nie zawsze jest to takie proste.

Leczenie przepracowania 

W trudnych sytuacjach zawsze warto zwrócić się o pomoc do psychologów zajmujących się problematyką stresów i obciążeń zawodowych. Ciekawym rozwiązaniem są spotkania grupy Balinta, na których można w nieskrępowany sposób podzielić się uwagami na temat swojej pracy z innymi i uzyskać od nich pewne wskazówki, co do dalszego postępowania. Nie można zapominać też o badaniach okresowych, które mogą wykryć takie wczesne objawy chorób sercowo-naczyniowych jak podwyższone ciśnienie czy nieprawidłowy poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi. W takiej sytuacji wskazane jest podjęcie leczenia kardiologicznego, które znacząco zmniejsza ryzyko zawału serca czy udaru. Jeżeli lekarz rodzinny zasugeruje nam konsultację psychiatryczną, nie można jej zlekceważyć. Wiele osób uważa, że wizyta u psychiatry jest czymś wstydliwym i stygmatyzującym, ale niepodjęcie odpowiedniego leczenia może skutkować rozwojem poważnych zaburzeń psychicznych, często prowadzących do podjęcia prób samobójczych.

Podsumowanie

Praca ponad nasze fizyczne możliwości przez dłuższy czas grozi poważnymi konsekwencjami. Skrajnym przypadkiem jest śmierć z przepracowania, zwana z języka japońskiego karoshi. Innymi skutkami przepracowania jest popadnięcie w pracoholizm, wypalenie zawodowe czy niepowodzenia w życiu prywatnym. Nadmierna praca pogarsza zarówno nasze samopoczucie fizyczne, jak i psychiczne. Bardzo ważne jest zapobieganie tym stanom poprzez znalezienie w życiu czasu zarówno na pracę, jak i wypoczynek. Jeżeli sytuacja zaczyna robić się poważna, nie można zwlekać z zasięgnięciem porady lekarza, czy to psychiatry czy lekarza rodzinnego, a także wykwalifikowanego psychologa.