Znaczenie diety w atopowym zapaleniu skóry (AZS) – produkty zalecane i zakazane

Aktualizacja: 20 marca, 2019

Przewlekła suchość skóry, swędzenie i rozległa wysypka to wstydliwe i uciążliwe objawy charakteryzujące atopowe zapalenie skóry – przewlekłą chorobę alergiczną, na którą cierpi nawet 20% dzieci poniżej 7 roku życia. Postępowanie terapeutyczne w tej jednostce chorobowej sprowadza się często jedynie do leczenia farmakologicznego i objawowego łagodzenia dolegliwości, tymczasem dieta okazuje się mieć istotny wpływ na remisję objawów choroby. Jakie produkty wyeliminować w jadłospisie chorego na AZS, a które warto włączyć do diety?

Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Atopowe zapalenie skóry to jedna z najczęstszych chorób alergicznych, pojawiająca się niedługo po urodzeniu. Zdarza się, iż jej objawy ustępują po kilku latach, często jednak choroba przechodzi w postać przewlekłą. Problem AZS szczególnie powszechnie występuje w krajach rozwiniętych – liczba przypadków skórnej manifestacji nieprawidłowego funkcjonowania mechanizmów odpornościowych ciągle rośnie i coraz częściej nie przemija w okresie poniemowlęcym. Główną przyczyną wystąpienia choroby jest nadreaktywny układ immunologiczny, który w wyniku zetknięcia z różnego rodzaju alergenami (pokarmowymi, środowiskowymi itp.) stymuluje produkcję przeciwciał odpornościowych, wywołując skórne objawy alergii. Skóra atopowa wykazuje ponadto skłonność do ciągłej suchości, a nieścisła bariera ochronna naskórka ułatwia alergenom wniknięcie do jego dolnych warstw, jeszcze bardziej ułatwiając immunologiczną odpowiedź układu – pojawienie się uciążliwej wysypki, zaczerwienienia i łuszczenia skóry, szczególnie w okolicach przegubów dłoni, zgięcia łokci i na twarzy. Zmianom towarzyszy uporczywy świąd, a zadrapania ułatwiają rozwój zmian bakteryjnych i grzybiczych, pogłębiając dodatkowo stan zapalny. Ciągła ekspozycja na czynniki drażniące (detergenty, syntetyczne tkaniny) i alergeny skutecznie uniemożliwia remisję choroby, a wdrożone leczenie polega tylko na łagodzeniu objawów świądu i próbach poprawy jakości skóry przez stosowanie nawilżających i ochronnych kosmetyków. Oczywiście, takie postępowanie terapeutyczne przynosi pacjentom ulgę, nie rozwiązuje jednak przyczyny problemu – stymulowany przez ciągle obecne alergeny układ immunologiczny nieustannie produkuje przeciwciała, które wywołują wystąpienie skórnych objawów. Leczenie powinno więc obejmować nie tylko postępowanie objawowe, ale i przyczynowe, polegające na eliminacji czynników alergizujących – do nich zalicza się między innymi alergeny pokarmowe.

AZS – dieta

Choć wydawać by się mogło, iż AZS jest zaburzeniem alergicznym, nie zaś chorobą układu pokarmowego, okazuje się iż dieta jest jednym z czynników wpływających na postęp lub remisję choroby, zaś  patologie układu trawiennego mogą mieć istotne znaczenie w przebiegu AZS. Istnieje coraz więcej doniesień [1], że atopowe zapalenie skóry powiązane jest ze stanem bariery jelitowej, której zwiększona przepuszczalność (tzw. zespół jelita przesiąkliwego, ang. leaky gut sydrome, LGS )  może przyczyniać się do przechodzenia niestrawionych cząstek pokarmowych przez rozluźnione połączenia ścisłe między komórkami nabłonka jelit do naczyń krwionośnych, gdzie – odbierane jako obce białka „intruzy” – stymulują powstanie przeciwciał i odpowiedź układu immunologicznego, manifestującą się między innymi nasileniem skórnych objawów alergii. Według badań [2] , przywrócenie prawidłowego stanu szczelności błony śluzowej jelita może zmniejszyć objawy AZS. W przytoczonym badaniu zwraca się również uwagę na pozytywny wpływ suplementacji szczepów bakterii probiotycznych i przywrócenia równowagi mikroflory jelitowej jako czynnika wpływającego na polepszenie stanu bariery jelitowej i redukcji objawów atopowego zapalenia skóry. Na możliwą skuteczność terapii probiotycznej w zmniejszeniu symptomów AZS zwraca się uwagę w wielu badaniach [3] [4] [5]. Skoro więc jedną z przyczyn występowania atopowego zapalenia skóry może być zwiększona przepuszczalność jelitowa i związana z tym migracja alergenów przez śluzówkę jelita, należy zadbać o zmniejszenie ekspozycji na czynniki wywołujące odpowiedź immunologiczną (czyli eliminacja produktów wywołujących powstawanie przeciwciał) oraz powodujące rozluźnienie ścisłych połączeń między komórkami nabłonka jelitowego i zwiększoną przesiąkliwość bariery jelitowej.

AZS – produkty zakazane

W jednostce chorobowej, jaką jest AZS, nie ma ściśle określonych produktów, które powinny być wyeliminowane z diety, ponieważ nie u wszystkich pacjentów te same pokarmy będą wywoływać odpowiedź immunologiczną. Podstawową zasadą komponowania diety eliminacyjnej w leczeniu AZS jest rozpoczęcie planowania żywienia od diagnostyki laboratoryjnej, która pozwoli na zidentyfikowanie alergii i nietolerancji pokarmowych. Dietę eliminacyjną można wprowadzać, kiedy już zostaną określone produkty, wywołujące u danego pacjenta powstanie przeciwciał (zarówno w klasie IgE, jak i IgA i IgG). Przy komponowaniu diety eliminacyjnej należy zawsze pamiętać, iż wykluczenie alergizujących pokarmów nie może odbywać się kosztem powstania w diecie niedoborów składników mineralnych i witamin. Przykładowo, eliminacja nabiału musi uwzględniać wprowadzenie alternatywnych, niealergizujących źródeł wapnia w diecie, co jest szczególnie ważne u małych dzieci. Wykluczenie pokarmów i wprowadzenie diety eliminacyjnej nie powinno również oznaczać przejścia na dietę monotonną i jednoskładnikową, ponieważ może dojść do rozwoju wtórnej nietolerancji na pokarmy wcześniej tolerowane. Najlepiej jest więc kierować się zasadą rotacji produktami, które nie wywołują objawów alergii. Do produktów będących najsilniejszymi alergenami i najczęstszą przyczyną nasilenia objawów AZS zalicza się m.in. gluten, nabiał, soję i białko jaja kurzego i te składniki najczęściej są wykluczane, jest to jednak kwestia indywidualna i konieczna do skonsultowania z kompetentnym dietetykiem.

AZS – produkty zalecane

Wspomniane wcześniej probiotyki wykazują bardzo korzystny wpływ na zmniejszenie objawów atopii. Ze względu na fakt, iż w terapii AZS często wyklucza się nabiał, będący źródłem bakterii probiotycznych, zaleca się suplementację odpowiednio dobranymi szczepami mikroorganizmów. Pozytywny wpływ na zmniejszenie stanu zapalnego będą miały produkty o właściwościach przeciwzapalnych, na przykład kurkuma. Bardzo ważnym jest również dbałość o odpowiedni poziom witaminy A i beta-karotenu w diecie – składniki te odpowiadają za prawidłowy stan naskórka i stymulują jego regenerację. Produkty zasobne w wyżej wymienione związki to m.in. marchew, dynia, a także podroby. Pozytywne działanie na odbudowę bariery ochronnej naskórka będą miały również kwasy omega-3, zawarte na przykład w tłustych rybach morskich czy oleju lnianym.

Atopowe zapalenie skóry to przewlekła, niezakaźna choroba alergiczna, której przyczyną jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na alergeny pokarmowe i środowiskowe. Skuteczne leczenie obejmuje zarówno objawowe łagodzenie dolegliwości, jak i przyczynowe podejście do choroby. Jak pokazują badania, zwiększona przepuszczalność bariery jelitowej skorelowana z dysbiozą bakteryjną i przechodzeniem alergenów do krwiobiegu często obserwowana jest u pacjentów z chorobami układu immunologicznego. Zadbanie o odbudowę bariery ochronnej i zmniejszenie ekspozycji na alergeny może się więc okazać brakującym elementem skutecznej terapii i zmniejszać nasilenie występujących objawów. Okazuje się więc, iż dieta ma znaczący wpływ na przebieg atopowego zapalenia skóry.