Fobia społeczna – przyczyny, objawy, leczenie

Aktualizacja: 6 marca, 2025

O nieśmiałości mówi się wiele. Każdy zna osobę lub osoby, które unikają wypowiedzi w gronie towarzyskim, są zakłopotane, gdy muszą rozmawiać z obcą sobie osobą lub nigdy nie zgodziłyby się na wystąpienie przed publicznością. Jest to kwestia charakteru, na który wpływa wiele czynników, często niezależnych od danego człowieka.

Takie zachowania są zazwyczaj akceptowane w społeczeństwie i uznawane za naturalne. Czasem jednak mamy do czynienia z ludźmi, których przeraża perspektywa jakiegokolwiek kontaktu z inną osobą, a przebywanie w większym gronie znajomych powoduje patologiczny lęk, którego nie da się logicznie uzasadnić. Tego stanu nie można porównać do tremy, jaka towarzyszy osobom udzielającym się publicznie, ani też do napięcia, jakie odczuwa się przed rozmową na trudny dla nas temat. Charakterystyki tego zjawiska podjęli się specjaliści – neurologowie, psychologowie, psychiatrzy, którzy nazwali je fobią społeczną.

Fobia społeczna

Fobie to zaburzenia psychiczne, które polegają na nieuzasadnionym, panicznym lęku przed konkretnym zjawiskiem, przedmiotem lub czynnością. Cierpiące na nie osoby są w pełni świadome tego, jak bardzo irracjonalny jest strach przed daną rzeczą, jednak nie są w stanie go przezwyciężyć. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych dzieli fobie na sytuacyjne i specyficzne, które dotyczą kolejno: wykonywania danej czynności w obecności ludzi oraz kontaktu z konkretnym czynnikiem np. zwierzęciem czy przedmiotem. Charakterystyczną cechą fobii jest występowanie nadmiernego lęku tylko w określonych sytuacjach. U każdej z osób nią dotkniętych, strach ten może mieć różne nasilenie.
Fobia społeczna należy do zaburzeń nerwicowych. Nie jest ona, wbrew pozorom, rzadkim schorzeniem. Według oficjalnych danych znajduje się w ścisłej czołówce najczęściej występujących chorób populacji, mających podłoże nerwicowe. W częstości występowania w społeczeństwie, wśród tego rodzaju chorób, wyprzedziły ją tylko depresja i uzależnienie alkoholowe. Wciąż jednak mówi się o tym zaburzeniu zbyt mało, by rodziny lub znajomi chorych mogli rozpoznać problem.

Fobia społeczna – objawy

Osoba dotknięta fobią społeczną unika jakiegokolwiek kontaktu z ludźmi, a zwłaszcza z ich większą grupą. Nie jest zdolna do tworzenia poprawnych relacji, zarówno towarzyskich jak i zawodowych. Boi się znaleźć w centrum uwagi, nie zabiera głosu w dyskusjach, nie wykonuje zdecydowanych gestów. Człowiek, który cierpi na tę przypadłość krępuje się wykonywać w towarzystwie takich czynności, jak jedzenie, pisanie, odbieranie telefonów, obsługiwanie współtowarzyszy przy stole (przeraża ich perspektywa np. podania siedzącej obok osobie przyprawy czy dolania napoju do szklanki). Fobia społeczna ogranicza również relacje damsko-męskie. Perspektywa jakiegokolwiek flirtu czy umówionych spotkań z osobą płci przeciwnej, wywołuje ataki paniki nawet wtedy, gdy osoba chora jest  zainteresowana pogłębianiem znajomości. We wszystkich wymienionych wyżej sytuacjach nasilenie strachu może być różne, jednak zazwyczaj występują typowe objawy somatyczne, jak np. drżenie rąk, silne pocenie się, mdłości, szum w uszach, kołatanie serca, duszności, zaczerwienienie twarzy, wrażenie uginania się nóg, potrzeba częstego korzystania z toalety i chęć ucieczki w odosobnione miejsce. Osoba cierpiąca na fobię społeczną często stara się zatuszować objawy zdenerwowania, co jest dodatkowym czynnikiem, nasilającym stres. Ze względu na specyfikę choroby, zdarza się, że ludzie dotknięci tym zaburzeniem mają skłonność do depresji. Notuje się również stosunkowo dużą liczbę samobójstw, popełnianych wśród osób chorych na fobię społeczną.

Warto podkreślić, że na to zaburzenie zapadają również dzieci. Zazwyczaj unikają one kontaktu z rówieśnikami, nie próbują stworzyć przyjacielskich relacji z innymi dziećmi oraz osobami dorosłymi. Często niechętnie chodzą na zajęcia szkolne lub próbują za wszelką cenę się na nich nie zjawić. W młodszym wieku prowadzi to do częstego symulowania choroby, niekiedy dziecko wymiotuje lub pojawiają się inne objawy ze strony układu pokarmowego, występujące na tle nerwowym. Dzieci starsze i młodzież dotknięta chorobą zazwyczaj wagaruje, ucieka z lekcji lub chowa się w rzadko odwiedzanych pomieszczeniach w szkole. Charakterystyczne jest to, że najczęściej spędzają ten czas samotnie, często niewypełniając go żadnymi interesującymi czynnościami. Na zajęciach taka osoba wydaje się zdenerwowana, zazwyczaj unika rozmów z uczniami i pracownikami szkoły, niekiedy, mimo wystarczającej wiedzy, nie jest w stanie odpowiedzieć na polecenie nauczyciela, co owocuje słabymi stopniami w dzienniku. Paniczny lęk wywołuje również perspektywa podejścia do tablicy lub wykonywania innej czynności, która skupiłaby uwagę obecnych w klasie osób.

Fobia społeczna – przyczyny

Mimo licznych badań, wciąż nie stwierdzono bezpośredniej, neurologicznej przyczyny tej choroby. Istnieją doniesienia, że taki stan może wynikać z zaburzeń w metabolizmie dopaminy, a konkretnie jej przenoszenia i łączenia się z neuroprzekaźnikami. Wciąż jednak nie potwierdzono tego wystarczającą liczbą danych.

Najczęściej za występowanie fobii społecznej, według psychologów, odpowiadają czynniki środowiskowe. Osoby chore często przyznają, że wychowywały się w patologicznych rodzinach lub rodzice nie poświęcali im wystarczającej uwagi. Ludzie z tego rodzaju zaburzeniami zazwyczaj są w stanie dokładnie opisać sytuację lub szereg traumatycznych sytuacji, jakich doświadczyli w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym. Czasem udaje się im również określić moment, od którego objawy zaczęły się nasilać i uniemożliwiać normalne funkcjonowanie w społeczeństwie. Może to być np. publiczna kompromitacja podczas dyskusji, przebywanie w towarzystwie skłonnym do wyszydzania pewnych cech danej osoby i uwypuklania jej kompleksów. Stopniowe zaniżanie własnej samooceny potęguje uczucie wstydu i strachu przed kompromitacją, coraz częściej pojawia się więc chęć unikania sytuacji, w których należałoby zwrócić na siebie uwagę.

Szacuje się, że częstotliwość występowania fobii społecznej jest znacznie większa u kobiet, niż u mężczyzn.

Fobia społeczna – leczenie

Stosowaną najczęściej metodą leczenia fobii społecznej jest psychoterapia. Poleca się zarówno terapie indywidualne jak i grupowe. Ma to na celu zwalczanie panicznego lęku przed różnymi sytuacjami społecznymi oraz pomoc w nawiązywaniu prawidłowych relacji z innymi ludźmi. Należy pamiętać, że im dłużej pozwoli się choremu na unikanie spotkań towarzyskich, tym bardziej będą się nasilać objawy. Długotrwała alienacja zdecydowanie zmniejsza szanse na leczenie, zakończone sukcesem.  Warto wiedzieć, że często fobia przed przebywaniem w towarzystwie wiąże się z bardzo niską samooceną chorego, dlatego odpowiednia terapia powinna pomóc danej osobie uwierzyć we własne możliwości oraz dostrzec swoje mocne cechy.

Psychoterapię często wspomaga się leczeniem farmakologicznym. Zazwyczaj obejmuje ono leki antydepresyjne, uspokajające lub zwalczające uciążliwe objawy, jak np. kołatanie serca w stresowej sytuacji czy nadmierną potliwość.

Warto pamiętać, że osoba dotknięta fobią społeczną nie jest w stanie poradzić sobie z tym zaburzeniem sama. W przypadku, kiedy pojawia się podejrzenie tej choroby u znajomej osoby, należy podjąć próbę pomocy np. w postaci rozmowy z nią i/lub jej rodziną. Ludzie cierpiący na tego rodzaju zaburzenia nerwicowe często sięgają po rozmaite leki, które wydają się minimalizować objawy choroby lub mają działanie uspokajające. Zdarza się, że prowadzi to do uzależnienia – według statystyk, duży odsetek osób z fobią społeczną to lekomani lub narkomani. Uzależnienie alkoholowe także jest częstą chorobą towarzyszącą fobii – chory sięga po środki, które działają rozluźniająco i powodują, że staje się bardziej śmiały w towarzystwie. Badania społeczne potwierdzają, że ludzie, cierpiący na fobię społeczną to często osoby samotne, bezrobotne lub wykonujące pracę, która nie wymaga kontaktu z ludźmi oraz odpowiedzialności.