Dieta w stwardnieniu rozsianym – odpowiednia podaż tłuszczów, witamin i przeciwutleniaczy

Aktualizacja: 23 lutego, 2024

Stwardnienie rozsiane dotyka dwukrotnie częściej kobiet niż mężczyzn, najczęściej osoby rasy białej, między 20–40 r. życia. W Polsce na stwardnienie rozsiane choruje niecałe 50 tys. Polaków. Wiemy iż na wystąpienie choroby wpływ mają czynniki: genetyczne, immunologiczne, środowiskowe oraz geograficzne (największy odsetek chorych w krajach strefy umiarkowanej).

Stwardnienie rozsiane

SM (sclerosis multiplex) jest chorobą przewlekłą centralnego układu nerwowego, zapalno-demielinizacyjną. W jej wyniku dochodzi do spowolnienia bądź całkowitego zablokowania przepływu bodźców nerwowych z centrum do obwodowego układu nerwowego. Chorzy na SM cierpią z powodu upośledzenia zdolności ruchowej, zaburzeń zwieraczy czy też problemów z przewodem pokarmowym, zaburzeń widzenia oraz nadmiernego zmęczenia. Ta przewlekła choroba najczęściej jednak występuje w charakterze naprzemiennych rzutów (nasilenie objawów choroby) i remisji (osłabienia, cofania się choroby), może objawiać się również w postaci (PP SM) przewlekle postępującej.

Jest to choroba o szerokim charakterze i do jej zdiagnozowania konieczne jest wystąpieni dwóch rzutów. W farmakologii stosowane jest wiele leków takich jak: leki przeciwzapalne, immunomodelujące, immunosupresyjne, miorelaksujące oraz różnego rodzaju antybiotyki. Niestety często leczenie farmakologiczne odbija się niekorzystnie na stanie odżywienia chorego.

Stwardnienie rozsiane – dieta

Coraz częściej badany jest wpływ żywienia na rozwój, objawy i przebieg SM. Oczywiście leczenie farmakologiczne jak i nieoceniona rehabilitacja są niezbędne.

Żywienie powinno uwzględniać stan zdrowia, okres rzutów bądź remisji oraz możliwości fizycznego przygotowania posiłków w zależności od stanu fizycznego pacjenta. Niestety nie ma na razie jasno sprecyzowanego sposobu żywienia w stwardnieniu rozsianym, nadal prowadzone są pod tym kątem liczne badania. Nie udowodniono w sposób naukowy korzystnego działania żadnej ze specjalnych diet, zaleca się zatem racjonalne odżywianie, które powoduje utrzymanie prawidłowej masy ciała i dostarcza wszystkich potrzebnych dla organizmu związków. Nie mniej jednak kluczowa jest podaż tłuszczów w diecie chorego, a także antyoksydantów w celu zapobiegania stresowi antyoksydacyjnemu, wpływającemu niekorzystnie na błony komórek nerwowych mózgu.

Istotna jest także temperatura posiłków oraz temperatura w czasie ich przygotowywania, ponieważ zbyt wysoka może wywołać rzut choroby. Należy podawać posiłki ciepłe, ale nie gorące, to samo dotyczy napojów.

W czasie remisji należy stosować się do zasad racjonalnego żywienia, przez co rozumie się dietę bogatą w warzywa i owoce, ryby, zbożowe produkty pełnoziarniste jak i chudy nabiał oraz mięso. W czasie rzutów niezbędne jest skupienie się na dostosowaniu żywienia do objawów choroby.

Rozpatrując kwestie żywienia należy zwrócić uwagę na problemy jakie stają na drodze osób chorych na stwardnienie rozsiane. A są nimi zaparcia (mała aktywność ruchowa) czy niska podaż płynów (problem z nietrzymaniem moczu), nadwaga, otyłość bądź niedożywienie. Są one wynikiem występowania różnorodnych objawów SM, np. niedożywienie obserwuje się u osób z problemami w przełykaniu, drżeniem rąk bądź też przyjmujących leki obniżające łaknienie itp.

Stwardnienie rozsiane – jakie tłuszcze w diecie?

Należy ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych na rzecz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Ich źródła zamieszczone są w tabeli poniżej. Już od lat 50-tych XX wieku zaznacza się, iż większa liczba chorych na SM występuje w regionach o wyższym spożyciu wysokotłuszczowych produktów pochodzenia zwierzęcego. Przeciwnie jest w przypadku Eskimosów żywiących się w dużym stopniu rybami, sporadycznie obserwuje się zachorowania na stwardnienie rozsiane.

Tabela 1.

Ważna jest kwestia podaży kwasów tłuszczowych omega-3 i ich stosunku do kwasów omega-6, który powinien mieścić się w przedziale 4:1 do 2:1. Niestety najczęściej podaż kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 jest zbyt niska, za to zbyt wysoka omega-6, które uczestniczą w tworzeniu przekaźników prozapalnych w organizmie, nasilając proces chorobowy.

Zasadne w tym przypadku jest ograniczenie podaży mięsa, jednak niewykluczanie, ze względu na rehabilitację, podczas której konieczne jest dostarczenie odpowiedniej ilości białka (odbudowy komórki mięśniowej). Zaleca się spożywanie ryb, które zawierają duże ilości białka oraz są bogate w oleje zmniejszające procesy zapalne powiązane z przemianami kwasu arachidowego. Szereg wskazówek dietetycznych zaleca stosowanie hamującego procesy zapalne kwasu gamma-linolowego znajdującego się w wiesiołku i kwasu alfa-linowego występującego np. w orzechach laskowych.

Stwardnienie rozsiane – przeciwutleniacze i witaminy

Zwraca się uwagę na rolę tzw. przeciwutleniaczy, do których należą: witamina A, C, E oraz składniki mineralne: cynk, selen, miedź. Należy codziennie spożywać warzywa, także bogate w białko (warzywa strączkowe), orzechy, owoce. Ważna jest obróbka termiczna, która powoduje obniżenie zawartości witamin. Jeśli w codziennej diecie znajdą się ziarna słonecznika, pistacje, wiórki kokosowe, będzie to wystarczające uzupełnienie cynku, selenu, miedzi.

Wśród wegetarian zaleca się suplementacje witaminy B12 . Docieka się również wpływu niedoboru witaminy D na pogorszenie stanu zdrowia chorych o ograniczonej sprawności ruchowej lub całkowicie unieruchomionych. Wynika to z ograniczonego wystawienia się na słońce oraz braku aktywności fizycznej, która wpływa na postępowanie procesu osteoporozy. Witamina D odgrywa także swoją rolę w odpowiednim funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Podsumowując:

1. Dieta chorego na stwardnienie rozsiane powinna być urozmaicona, bogata w warzywa i owoce nie tylko ze względu na witaminy w nich się znajdujące, ale również błonnik regulujący perystaltykę przewodu pokarmowego. Bardzo dobrym źródłem włókna pokarmowego będą także pełnoziarniste produkty zbożowe.
2. Należy dużą uwagę przyłożyć do spożywania odpowiednich tłuszczów, ograniczenia do minimów tłuszczów nasyconych na rzecz kwasów wielonienasyconych, głównie z rodziny omega-3. Dieta powinna obfitować w ryby morskie, oleje roślinne oraz nasiona. Ograniczeniu powinno poddać się podaż tłustych produktów pochodzenia zwierzęcego.
3. Sposób przygotowania poszczególnych posiłków musi być dostosowany do możliwości każdego z chorych indywidualnie.