Ćwiczenia na koncentrację uwagi dla dzieci i dorosłych

Aktualizacja: 15 maja, 2024

Koncentracja polega na skierowaniu uwagi na określone działanie, myśl, przedmiot, wydarzenie, czyli wszystko to co nas otacza i z czym mamy styczność. Jest działaniem świadomym, gdy rozwiązujemy określony problem, kierujemy swoje myśli na dane zagadnienie i staramy się je rozwiązać, gdy wykonujemy daną pracę lub się uczymy i chcemy zrozumieć w pełni jakieś zagadnienie. Może być także całkiem nieświadoma, automatyczna, samoistna.

Koncentracja i uwaga

Koncentracja byłaby niemożliwa gdyby nie uwaga – najważniejszy z procesów poznawczych. Uwaga umożliwia nam selekcję informacji, ich analizowanie, zapamiętywanie i ponowne odtwarzanie. Oznacza to tyle (albo aż tyle), że możemy dzięki niej podejmować decyzje, modyfikować swoje plany dostosowując się do zaistniałych okoliczności. Jest to możliwe, ponieważ uwaga działa w oparciu o kilka funkcji:

1. Selektywność oznacza wybór jednego bodźca ze wszystkich do nas docierających. Przykładem jest czas wykładu, gdy musimy się skoncentrować na przekazie kierowanym do nas przez wykładowcę, w momencie gdy z ulicy dobiega nas hałas i gwar, a mniej zainteresowani studenci rozmawiają. Selektywność występuje także, gdy robimy zakupy w sklepie i wybieramy określony produkt lub czytamy książkę w zatłoczonym autobusie.
2. Czujność to gotowość na pojawiający się sygnał, a ignorowanie tak zwanych szumów, czyli bodźców nieistotnych, które mogą ją „usypiać”. Żołnierz musi wykazywać ogromną czujność i reagować na bodźce istotne, bowiem konsekwencje nieuwagi mogą być bardzo duże.
3. Przeszukiwanie, czyli wyszukiwanie informacji dla nas najbardziej istotnych. Ma to miejsce, gdy szukamy w książce cennych informacji na temat danego zagadnienia.
4. Kontrola czynności jednoczesnych, czyli utrzymywanie uwagi na wykonywaniu kilku zadań jednocześnie. Przykładem może być słuchanie wykładu i analizowanie jego treści albo gotowanie i słuchanie wiadomości w radio. Najczęściej odbiór tylu informacji nie stanowi dla człowieka trudności, gdyż są to często działania automatyczne i proste. Trudność pojawia się, gdy jedna z czynności, na przykład gotowanie skomplikowanej potrawy, jest dla nas nowa i wymaga większej koncentracji. W przypadku wykonywania wielu zadań prostych musimy pamiętać, że one wzajemnie się spowalniają. Dlatego warto pamiętać o maksymie, mówiącej, że ilość niekoniecznie przekłada się na jakość (tutaj na jakość wykonanych zadań).

Zaburzenia koncentracji   

Jeśli któraś z funkcji uwagi zostaje osłabiona to jej konsekwencją jest osłabienie koncentracji, a więc obniża się efektywność naszych działań. Ten problem dotyczy zarówno dorosłych, ale także i dzieci, których kłopoty przejawiają się głównie w szkole. Na początku rozwoju, uwaga dzieci jest krótkotrwała i selektywna, więc ciężko jest dziecku wysiedzieć w skupieniu na lekcji przez 45 minut. Okres szkoły jest wielkim wyzwaniem zarówno dla dziecka, ale także rodziców, by pomóc im w skupianiu uwagi na odrabianiu zadań domowych, uczeniu się często mało interesujących dla nich treści. Do najczęstszych przyczyn kłopotów z koncentracją zalicza się: niską motywację do wysiłku, brak zaangażowania w naukę i zainteresowania proponowanymi treściami, nieprawidłową atmosferę w szkole, niekorzystne warunki panujące w domu czy zaburzenia funkcji motorycznych. Dziecko może stać się pasywne i apatyczne, szybko się zniechęcać i denerwować, być niespokojne i wykonywać zadania w bardzo wolnym tempie i niechętnie. Inne dzieci, te bardziej aktywno-impulsywne, mimo że zrealizują zadanie szybko to pojawi się wiele błędów i niedociągnięć. To także może wywołać zniechęcenie i zmniejszenie zaangażowania.

W przypadku dorosłych, zaburzenia koncentracji związane są z pośpiechem, brakiem czasu na relaks i odpoczynek. Niewystarczająca ilość snu, szybkie tempo życia, przeżywanie silnych emocji negatywnych i pozytywnych, zła dieta i używki nie sprzyjają odpowiedniemu funkcjonowaniu koncentracji.

Ćwiczenia na koncentrację

Ćwiczeń, które będą w stanie poprawić koncentrację osób dorosłych i dzieci jest wiele, oto niektóre z nich:

1. Zabawa polegająca na odnajdywaniu w tekście błędów, które mogą przybierać różną postać. Może to być bowiem błędnie napisany wyraz, na przykład ruża, ale też może pojawić się w tekście znak typu #$.
2. Bardzo podobną do powyższej zabawy jest ta, w której dziecko musi wskazać dodatkowe i zbędne słowo w tekście. Przykład: Tomek bardzo lubi lubi chodzić z mamą na lody.
3. Lustrzane odbicie to zadanie polegające na przepisaniu lub przerysowaniu liter, cyfr, znaków w sposób symetryczny, aby stanowiły ich lustrzane odbicie. Inną propozycją jest rysowanie przez kalkę, by jak najdokładniej odtworzyć postać lub cały rysunek. Następnym etapem może być dokładne zamalowywanie poszczególnych elementów obrazka bądź może to stanowić odrębne ćwiczenie.
4. Gry takie jak scrabble, szachy, bierki czy nawet żonglowanie sprzyjają koncentracji i pamięci. Mogą być także dobrą alternatywą do wspólnego spędzenia czasu z dzieckiem i rozwinięciem także własnej koncentracji.
5. Odnajdywanie wyjścia z labiryntu. Trudniejszą wersją jest narysowanie własnego labiryntu, który musi rozwiązać kolega lub rodzic.
6. Zadanie, w którym dziecko z ciągu liter musi odszyfrować wyraz, można stopniować trudność zadania zaczynając od krótkich wyrazów, na przykład otk=kot.

Dorośli, powinni zaczynać swoje ćwiczenia od wyregulowania oddechu i skupienia się tylko na nim. W pozycji siedzącej lub leżącej myśleć tylko o wdychanym i wydychanym powietrzu. Skoncentrować się na tym, jak ono wypełnia płuca i je opuszcza, co pozwoli się zrelaksować i pobudzi umysł do koncentracji.

Rozwijającymi ćwiczeniami dla dorosłych są:

1. Spośród ciągu cyfr znajdujących się na całej kartce A4 jedna pod drugą wykreślić wszystkie „trójki”. W innym wariancie można wyszukiwać i podkreślić na przykład wszystkie „szóstki”, ale w ograniczeniu czasowym jednej minuty. Można także wykreślać liczby parzyste lub nieparzyste wprowadzając limit czasowy.
2. Zadania takie jak sudoku, kakuro, hitowi, szachy czy wszelkie łamigłówki logiczno-matematyczne stanowią dobry sposób na polepszenie koncentracji.
3. Ciekawym zadaniem jest to, w którym należy przeczytać każde zdanie, a  następnie odnaleźć w nim ukrytą nazwę zwierzęcia. Na przykład: lubię, gdy świeci słońce, bo mogę pójść na rower. To zadanie także może być odpowiednie dla dzieci.
4. Znanymi ćwiczeniami są te, w których należy skreślić słowa, które nie pasują do pozostałych w całym ciągu, na przykład: chleb, ser, masło, młotek, pomidor

Co pomoże na koncentrację?

W przypadku zaburzeń koncentracji u dzieci na pewno sprzyjającym działaniem będzie wzbudzanie motywacji wewnętrznej u dziecka, pomoc w trudnych zadaniach i ułatwienie w rozumieniu przyjmowanej treści. Należy także dbać o to, by aktywnie spędzało czas – nie przed komputerem czy telewizorem, sypiało odpowiednią ilość godzin, robiło sobie przerwy w nauce na relaks. Ważne także jest otoczenie – by było wyciszone i uporządkowane oraz by hałasy z zewnątrz nie przeszkadzały dziecku w nauce. Istotne jest także przestrzeganie planu działania i bycie w tym konsekwentnym. Te zalecenia w dużej mierze dotyczą także osób dorosłych, którzy żyją w ciągłym pośpiechu. Powinni oni także dbać o wystarczającą ilość snu, odpoczynek, dietę i otoczenie, w którym pracują.

Przeczytaj także nasz artykuł na temat pokarmów, które pomagają w skupieniu!

Zadań na polepszenie koncentracji jest bardzo dużo, przede wszystkim dlatego, że można je modyfikować i wymyślać różne wersje. Wiele z nich mogą rozwiązywać dorośli razem z dziećmi dzięki czemu poprawią oni swoją koncentrację, ale także spędzą czas ze swoimi pociechami, co na pewno także zbuduje bliższą więź. Dbanie o procesy poznawcze jest bardzo ważne, a ćwiczenia warto robić codziennie, ponieważ wpłyną one korzystnie na naszą sprawność i wydajność każdego dnia.