Wspomaganie dietetyczne w endometriozie

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Endometrioza dotyczy nawet 15% kobiet w wieku rozrodczym. Złożona i nie do końca poznana etiopatogeneza choroby utrudnia diagnostykę i leczenie. Czym charakteryzuje się zjawisko endometriozy, jak wygląda aktualne postępowanie medyczne w tej jednostce chorobowej i czy dieta może mieć wpływ na jej przebieg?

Endometrioza

Endometrium z łaciny oznacza śluzówkę macicy, czyli tkankę wyścielającą jamę tego narządu. Fizjologicznie tuż po zakończeniu krwawienia jego grubość wynosi od 1 do 3 mm. W kolejnych dniach, pod wpływem hormonów (estrogenu i progesteronu) endometrium rośnie (do około 1 cm) aż do końca cyklu. W czasie miesiączki złuszcza się i jest wydalane razem z krwią. W niektórych przypadkach jego niewielkie fragmenty mogą przedostać się do innych narządów. Jest to jedna z kilku teorii powstawania endometriozy – jednostki chorobowej, w której śluzówka macicy wykracza poza jej obszar (m.in. trafia do jajników, jajowodów, otrzewnej, jelit). Wykazuje tam podobną czynność – w czasie cyklu rośnie, by w dniach miesiączki krwawić, przyczyniając się do powstania torbieli i stanów zapalnych oraz powodując szereg objawów. Organ, w którym umiejscawia się endometrium, nie jest w stanie w pełni wykonywać swojej fizjologicznej funkcji, zaś powstające blizny mogą się formować w guzy, narośle lub inne zmiany, mające aktywność hormonalną i wpływ na funkcjonowanie układu endokrynnego.

Czynniki ryzyka predysponujące do wystąpienia zewnętrznej gruczolistości macicy (zwanej endometriozą) obejmują wczesną pierwszą miesiączkę, krótkie cykle i długie krwawienia miesiączkowe oraz predyspozycje rodzinne. Endometrioza występuje częściej u kobiet przed pierwszym porodem i z niską masą ciała [1]. Często towarzyszy jej PCOS (zespół policystycznych jajników) oraz zaburzenia płodności i problemy z zajściem w ciążę [2].

Mimo kilku teorii prawdopodobnych przyczyn powstawania endometriozy, do tej pory nie udało się ustalić, która z nich jest prawdziwa i obalić resztę sugerowanych mechanizmów rozwoju zewnętrznej gruczolistości macicy. Niepoznana etiopatogeneza choroby utrudnia tym samym opracowanie najlepszego standardu diagnostycznego – zwykle wykonuje się USG, czasem również rezonans magnetyczny i laparoskopię. Ta ostatnia, mimo największej inwazyjności uznawana jest również za najlepszą znaną dotychczas metodę diagnostyki endometriozy. [2]

Endometrioza – objawy

Częstymi objawami endometriozy są obfite krwawienia (z możliwością występowania skrzepów krwi), bóle w okolicach krzyża i podbrzusza, szczególnie przed i podczas menstruacji, nudności, wymioty, bolesne stosunki płciowe, ogólne osłabienie i anemia (wywołana obfitym krwawieniem). Chorobie towarzyszą zaparcia i bolesne oddawanie stolca, nierzadko z obecnością krwi w kale.

Endometrioza – leczenie

Leczenie endometriozy ma charakter objawowy, gdyż jej przyczyna nie została jednoznacznie określona. Z reguły bazuje się na leczeniu farmakologicznym, mającym na celu zmniejszenie krwawień i dolegliwości bólowych. Często pacjentki przechodzą terapię hormonalną z zastosowaniem tabletek antykoncepcyjnych, które hamują podziały komórkowe śluzówki macicy. W razie nieskuteczności leczenia farmakologicznego wprowadza się leczenie operacyjne, mające na celu usunięcie zmian ogniskowych lub – w ostateczności – narządów rodnych.

Endometrioza – dieta

Mimo iż nie do końca poznana przyczyna występowania endometriozy utrudnia ukierunkowanie dietoterapii na jej leczenie, dieta w tym przypadku powinna skupić się przede wszystkim na zmniejszeniu stanu zapalnego powstałego w obrębie miejsc poza macicą, gdzie rozwija się endometrium oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych. Ważnym aspektem jest ustabilizowanie metabolizmu estrogenu oraz przywrócenie równowagi pomiędzy estrogenem a progesteronem. W diecie powinna znaleźć się odpowiednia ilość żywności bogatej w kwasy omega-3 (tuńczyk, łosoś, makrela, olej z orzechów włoskich, olej lniany), ze względu na ich przeciwzapalny wpływ i rolę w obniżeniu prawdopodobieństwa rozwoju endometriozy, która udowodniona została m.in. w badaniu Missmer i wsp. (2010) [3]. Silny potencjał przeciwzapalny posiada również kurkumina, zawarta w kłączu kurkumy oraz selen i witamina E, których deficyty często występują w diecie. Dieta powinna również zawierać odpowiednią ilość warzyw, ze względu na zawarte w nich przeciwutleniacze i rolę błonnika w znoszeniu przewagi estrogenowej. W przypadku występowania anemii, należy zadbać o odpowiednią podaż żelaza w diecie lub ewentualną suplementację ferrytyną lub laktoferyną w porozumieniu z lekarzem prowadzącym. W jadłospisie nie powinna występować żywność wysokoprzetworzona, cukier, i tłuszcze trans. Należy wykluczyć także kofeinę i alkohol, gdyż zwiększają one ryzyko endometriozy [1]. Warto wykonać badania w kierunku istniejących alergii i nietolerancji pokarmowych, gdyż eliminacja z diety pokarmów, wobec których występuje nadwrażliwość, może znacząco zmniejszyć przewlekły stan zapalny w organizmie. Coraz częściej zwraca się również uwagę na możliwy wpływ środowiska, w tym przede wszystkim diety zawierającej związki chemiczne o działaniu zaburzającym układ wydzielania wewnętrznego, takie jak dioksyny, polichlorek dwufenylu i inne, obecne np. w plastikowych butelkach, pojemnikach na żywność, produktach wysokoprzetworzonych [1].