Niedoczynność tarczycy a ciąża – przyczyny. Co jeść przy niedoczynności tarczycy?

Tarczyca to niewielki gruczoł w kształcie motylka, położony u podstawy szyi, który produkuje i wydziela do krwi trzy hormony: tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i kalcytoninę. Do jej prawidłowego funkcjonowania niezbędna jest odpowiednia podaż jodu. W przypadku gdy tarczyca nie jest w stanie wyprodukować odpowiedniej ilości hormonów T3 i T4, mamy do czynienia z jej niedoczynnością (hipotyreozą).

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym dochodzi do częściowego lub całkowitego ograniczenia produkcji hormonów gruczołu tarczowego. Jeśli kobieta z tym schorzeniem planuje zajść w ciążę, powinna to szczegółowo omówić z prowadzącym endokrynologiem. Ważne jest, by niedoczynność została odpowiednio wyrównana przed i prowadzona w trakcie ciąży. Jest to istotne nie tylko dla przyszłej mamy, ale również dla rozwijającego się płodu.

W okresie planowania ciąży należy zadbać o prawidłową podaż jodu niezależnie od współwystępującej choroby tarczycy. Dzienna podaż tego pierwiastka powinna wynosić 250 ug/d. Wskazane jest jego dodatkowe uzupełnienie w postaci jodku potasu (150–200 ug). Prawie dwukrotny wzrost zapotrzebowania na dzienną dawkę jodu jest spowodowany rozwojem płodu, zwiększoną pojemnością jodową kompleksu matka-płód, podniesieniem stężenia globulin transportujących jod i hormony tarczycy, działaniem gonadotropiny kosmówkowej łożyska, której podjednostka beta stymuluje tarczycę, nasiloną filtracją nerkową oraz zwiększonym wydalaniem jodu z moczem.

Szczególnie ważny jest okres pierwszych 10–12 tygodni ciąży, kiedy to tarczyca płodu nie produkuje jeszcze hormonów i musi czerpać je od matki – w przypadku niedoczynności tarczycy sprawdza się przyjmowanie lewotyroksyny przez kobietę oczekującą dziecka. Duże znaczenie ma też fakt, że w tym czasie dochodzi do organogenezy, tj. tworzenia się narządów wewnętrznych, w tym ośrodkowego układu nerwowego. W kolejnych etapach ciąży tarczyca płodu zaczyna się stopniowo rozwijać i produkować własne hormony, ale aż do samego porodu niezbędny jest udział gruczołu matki. Nieleczona lub leczona nieodpowiednio niedoczynność tarczycy przyszłej matki może prowadzić do pojawienia się licznych powikłań, np. stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej, zaburzeń oddechowych i neuropsychologicznych, uszkodzeń mózgu, zwiększonego ryzyka zgonu płodu i noworodka, obniżenie ilorazu inteligencji dziecka.

Przyczyny niedoczynności tarczycy

W zależności od czasu pojawienia się hipotyreoza może mieć charakter wrodzony lub nabyty. Biorąc pod uwagę miejsce defektu wyróżnia się niedoczynność: pierwotną (obwodową) – uszkodzenie tarczycy, wtórną (centralną) – uszkodzenie przysadki lub podwzgórza oraz wynikającą z obniżonej wrażliwości tkanek na hormony tarczycy.

Przyczynami wrodzonej niewydolności gruczołu tarczowego mogą być:

• ektopia, aplazja lub dysgenezja tarczycy,
• uwarunkowany genetycznie brak enzymów biorących udział w syntezie hormonów.

Nabyta niedoczynność tarczycy może być spowodowana:

• niedoborem jodu w organizmie,
• chorobą Hashimoto,
• wolami Riedla (drewnianymi),
• poporodowym zapaleniem tarczycy,
• uszkodzeniem czynności gruczołu tarczowego przez leki, np. interferon, sole litu, tyreostatyki,
• procesami chorobowymi przysadki mózgowej lub podwzgórza,
• schorzeniami tarczycy przebiegającymi z naciekaniem jej miąższu, np. cystynozą, sarkoidozą, amyloidową hemochromatozą.

O niedoczynności pierwotnej mówi się w przypadku, gdy dochodzi do uszkodzenia struktury gruczołu tarczowego, które prowadzi do spadku hormonów T3 i T4. Przyczyną jej występowania może być niedobór jodu, choroba Hashimoto lub farmakoterapia, np. Amidaronem. Z kolei niedoczynność wtórna nie powstaje w wyniku uszkodzenia struktury tarczycy, lecz wskutek dysfunkcji podwzgórza lub przysadki. Wtedy to gruczoł tarczowy wydziela niedostateczną ilość tyroksyny i trójjodotyroniny.

Najczęściej spotykanym rodzajem niedoczynności tarczycy jest niedoczynność pierwotna nabyta. Z kolei wtórna występuje bardzo rzadko.

Co jeść przy niedoczynności tarczycy?

Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest uzależnione od wielu składników mineralnych, których podaż w przypadku hipotyreozy jest bardzo ważna. Biorą one bowiem udział w metabolizmie hormonów tego gruczołu oraz warunkują jego odpowiednie działanie. Dobrze zbilansowana i urozmaicona dieta dostarcza niezbędnych witamin i minerałów, a także pomaga zachować właściwą kondycję zdrowotną osób z niedoczynnością tarczycy. Ponadto dzięki wspomaganiu produkcji hormonów może obniżyć dawkę przyjmowanych leków i poprawić jakość życia.

Podstawowe zalecenia diety:

• wartość energetyczna – dostosowana do stylu i trybu życia, masy ciała, wieku, płci, aktywności fizycznej. Dieta niskoenergetyczna dla osób z nadwagą i otyłością, normokaloryczna dla osób o prawidłowej masie ciała;
• białko – powinno stanowić 10–15 % dziennej wartości energetycznej i pochodzić z chudych gatunków mięs (drób, królik, cielęcina, chuda wołowina) oraz mleka i jego przetworów (kefir, maślanka, ser twarogowy, jogurt naturalny). Cennym źródłem są ryby, które dostarczają dodatkowo jod, selen, witaminę D oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Białko pełnowartościowe zawiera tyrozynę, egzogenny aminokwas niezbędny do syntezy tyroksyny;
• tłuszcze – powinny stanowić 20–35 % wartości energetycznej diety, należy zastąpić nasycone kwasy tłuszczowe (smalec, słonina, łój, ciastka, batony) wielonienasyconymi (oleje roślinne, oliwa z oliwek, ryby morskie). Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 pobudzają w wątrobie przemianę T4 w formę aktywną – T3 i zwiększają wrażliwość komórek tarczycy;
• węglowodany złożone – główne źródło energii w diecie (50–70 %) pochodzące z produktów zbożowych pełnoziarnistych, owoców i warzyw. Zaleca się produkty o niskim indeksie glikemicznym, które dostarczają również błonnika. Osoby chorujące na niedoczynność tarczycy często miewają zaparcia. Włókno pokarmowe poprawia motorykę jelit, zwiększa masę stolca i częstotliwość wypróżnień;
• jod – w sytuacji jego niedoboru zostaje zaburzona prawidłowa produkcja hormonów tarczycy, więc należy dbać o jego podaż. Główne jego źródła to owoce morza i ryby;
• cynk – reguluje tempo metabolizmu, odpowiada za mechanizmy odpornościowe, zwiększa przyswajanie jodu w organizmie, jest składnikiem białek receptorowych T3, więc jego niedobór wpływa na upośledzenie wiązania tego hormonu oraz obniżenie stężenia T3 i T4. Źródła: mięso, podroby, sery podpuszczkowe, jaja, ryby, owoce morza, pieczywo pełnoziarniste;
• selen – niedobór tego pierwiastka obniża syntezę T3 w tkankach oraz osłabia mechanizmy odpornościowe. Źródła: produkty zbożowe, ryby, drób, podroby, czosnek, cebula, nasiona słonecznika;
• żelazo – stanowi składnik peroksydazy jodującej, która bierze udział w syntezie hormonów tarczycy. Jego niedobór powoduje zmniejszenie konwersji T4 do T3 i zwiększenie wydzielania TSH. Źródła: czerwone mięso, podroby, żółtk jaj, produkty pełnoziarniste, natka pietruszki;
• ograniczenie spożycia produktów wolotwórczych – warzywa krzyżowe, np. kapusta, kalafior, brokuły, kalarepa, brukselka, jarmuż, są źródłem substancji goitrogennych, które ograniczają przyswajanie jodu z pożywienia. Ponadto w roślinach strączkowych, głównie soi, znajdują się izoflawony sojowe, daidzeina i genisteina, które mogą zmniejszać syntezę hormonów tarczycy;
• płyny – zaleca się przyjmowanie około 2 litrów płynów w postaci herbat ziołowych, wód mineralnych (wzbogaconych jodem w przypadku niedoboru tego pierwiastka);
• regularność – należy przyjmować 4–5 posiłków w ciągu dnia, w równych odstępach czasowych, tj. 3–4 godziny.

Prawidłowo zbilansowaną i urozmaiconą dietę powinno się podeprzeć aktywnością fizyczną. Zaleca się uprawianie sportu co najmniej 3 razy w tygodniu przez minimum pół godziny. Wykonywanie regularnych ćwiczeń przyczynia się do szeregu korzystnych zmian w organizmie, m.in. przyspiesza metabolizm i pozwala hormonom tarczycy na działanie w komórkach.

Niedoczynność tarczycy to schorzenie, które może mieć wiele różnych przyczyn. Powinno być regulowane pod kontrolą endokrynologa, jak również poprzez prawidłowo zbilansowaną dietę. W trakcie ciąży może stanowić poważne zagrożenie dla rozwijającego się płodu, dlatego warto uregulować pracę gruczołu tarczowego jeszcze przed decyzją o zostaniu mamą.