Niedoczynność tarczycy – objawy, leczenie, dieta

Aktualizacja: 7 stycznia, 2019

Coraz częściej obserwuje się występowanie niedoczynności tarczycy, zwłaszcza wśród kobiet między 30. a 50. rokiem życia. Czasem pierwsze objawy mogą nie nasunąć podejrzeń o problemach hormonalnych. Warto więc wiedzieć na co zwracać uwagę i co powinno być dla nas znakiem ostrzegawczym.

Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy może być pierwotna lub wtórna. O wtórnej mówimy, kiedy wynika z niedoboru hormonów takich jak TRH lub TSH. TRH, czyli tyreoliberyna wytwarzana w podwzgórzu – stymuluje wydzielanie przez przysadkę mózgową TSH – czyli tyreotropiny. Tyreotropina łącząc się z receptorami w komórkach tarczycy stymuluje wydzielanie przez nią hormonów – tyroksyny (T4 i T3). Częściej występuje jednak niedoczynność pierwotna, czyli bezpośrednio związana z dysfunkcją gruczołu tarczowego. Najczęstszą przyczyną jest w tym przypadku choroba Hashimoto. To choroba autoimmunologiczna – komórki układu odpornościowego osoby chorej wytwarzają przeciwciała skierowane przeciwko własnym komórkom. Najczęściej wykrywa się przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie i tyreoperoksydazie. Tyreoglobulina to związek występujący w komórkach tarczycy, niezbędny do wytworzenia tyroksyny. Z kolei tyreoperoksydaza pozwala na wbudowanie w cząsteczkę hormonu niezbędnego w tym procesie jodu. Zaburzenie funkcji tych ważnych czynników uniemożliwia prawidłową produkcję hormonów tarczycy. W chorobie Hashimoto oraz w niedoczynności pierwotnej w ogóle, obserwuje się wzrost stężenia TSH w surowicy, spadek FT4 (wolna tyroksyna) oraz obecności przeciwciał anty-TPO przeciwko tyreoperoksydazie – w Hashimoto, często także niedokrwistość i wzrost stężenia cholesterolu frakcji LDL we krwi.

Objawy niedoczynności tarczycy

Lista objawów jest bardzo długa, co wynika z szerokiego zakresu czynności regulowanych przez hormony tarczycy. Spada odporność na niskie temperatury, zmniejsza się tempo przemiany materii, co wiąże się najczęściej z przyrostem masy ciała. Często pojawiają się drętwienia kończyn, z powodu spadku liczby mitochondriów w komórkach obniża się siła mięśni, pojawia się męczliwość. Hipowentylacja także może towarzyszyć niedoczynności tarczycy. Zwalnia motoryka przewodu pokarmowego – mogą pojawiać się zaparcia. We krwi wzrasta poziom cholesterolu LDL, może pojawić się niedokrwistość. Skóra jest sucha i chłodna,  pojawiają się obrzęki. Możliwe jest wystąpienie pomarańczowego zabarwienia skóry (aby karoten został przekształcony do witaminy A niezbędna jest tyroksyna). Może pojawić się mlekotok – naturalnie tyroksyna hamuje uwalnianie prolaktyny stymulującej wydzielanie mleka, w niedoczynności funkcja ta również ulega zaburzeniu. Bardzo często pojawia się także obniżenie nastroju, problemy z koncentracją lub nawet jawna depresja. W skrajnie ciężkiej, nieleczonej niedoczynności tarczycy może dojść do śpiączki.

Leczenie niedoczynności tarczycy

Niedoczynność leczy się poprzez przewlekłą substytucję hormonów tarczycy. Najczęściej w tym celu stosuje się lewotyroksynę (Euthyrox, Eltroxin). Przyjmuje się ją na czczo na 30–60 minut przed śniadaniem. Leczenie zazwyczaj jest konieczne do końca życia. Na obszarach, gdzie nie obserwuje się niedoboru jodu  nie stosuje się go w leczeniu niedoczynności tarczycy. Jeżeli leczenie prowadzone jest prawidłowo – nie ma żadnych konsekwencji i nie wymaga od osoby chorej stosowania szczególnych zaleceń.

Dieta w niedoczynności tarczycy

Zastosowanie właściwego leczenia pozwala na wyrównanie stężenia hormonów w związku z czym ustępują objawy związane z niedoczynnością. Na efekt trzeba czekać co najmniej miesiąc, czasem dłużej, nie należy więc spodziewać się natychmiastowej utraty masy ciała (tak naprawdę masa ciała powinna zacząć spadać, w związku z powrotem do prawidłowego tempa przemiany materii). Ogólnie rzecz biorąc dieta dla osób cierpiących na niedoczynność powinna być zgodna z zasadami racjonalnego żywienia. Jednakże osoby te szczególnie powinny zadbać o odpowiednią podaż jodu – warto więc wprowadzić do diety produkty będące jego źródłem – ryby morskie (najlepiej 2x w tygodniu). Tym samym powinno się unikać produktów zaburzających wchłanianie tego pierwiastka – kalafiora, kapusty, rzodkwi i kaszy jaglanej (proso).

Szczególnie istotne dla zachowania prawidłowego tempa przemiany materii jest regularność spożywanych posiłków – co 3–4 godziny. Oczywiście podstawę posiłków powinny stanowić warzywa. Aby zapobiec zaparciom należy wybierać produkty bogate w błonnik – pełnoziarniste pieczywa, grube kasze, surowe jarzyny oraz pamiętać o właściwym nawodnieniu – min. 1,5 litra wody dziennie.

Często zdarza się, że pod wpływem frustracji i niezadowolenia ze zbędnych kilogramów ogranicza się drastycznie ilość jedzenia. To poważny błąd. Stosując kaloryczny reżim łatwo doprowadzić do spadku tempa podstawowej przemiany materii i uzyskać efekt odwrotny od zamierzonego. Jeżeli zależy nam na spadku masy ciała zacznijmy od umiarkowanego deficytu – np. 400 kcal. Niestety liczenie kalorii może być uciążliwe, jednak pozwala na dobrą kontrolę diety i jest wskazane u osób, które mają problem z nadmierną masą ciała oporną na zastosowanie podstawowych zasad zdrowego odżywiania i aktywność fizyczną.