Atak dny moczanowej – co robić? Jak leczyć dnę moczanową

Aktualizacja: 7 maja, 2024

Dna moczanowa, inaczej zwana podagrą lub skazą moczanową to przewlekła choroba metaboliczna, która ma swoje podłoże w zbyt wysokim stężeniu kwasu moczowego w osoczu krwi. Bardzo często współistnieje z otyłością, nadciśnieniem tętniczym czy cukrzycą typu 2. Dna moczanowa jest bezobjawowa przez większość czasu, jednak po pewnym czasie następuje atak – silny ból i stan zapalny, najczęściej zlokalizowany w paluchu stopy lub łokciu. Uniemożliwia on normalne funkcjonowanie i odbiera radość z życia. Jak sobie wtedy pomóc? Czy skuteczne będzie jedynie leczenie farmakologiczne? Co można zrobić, żeby ataki dny ustępowały szybciej i rzadziej nawracały?

Atak dny moczanowej

Dna moczanowa jest schorzeniem metabolicznym, na którego przebieg bardzo duży wpływ będzie miał sposób żywienia. Przyczyną choroby jest nieprawidłowe wydalanie kwasu moczowego – naturalnego produktu trawienia puryn. Są to związki, które stanowią element łańcucha DNA i są obecne w komórkach wszystkich organizmów żywych. Oznacza to, że puryny są wszechobecne w naszym pożywieniu. Zdrowy organizm doskonale radzi sobie z usuwaniem kwasu moczowego, który powstaje po spożyciu puryn, jednak pewne czynniki, powodują, że wydalanie tego związku staje się nieefektywne. Wtedy mówimy o hiperurykemii, czyli podwyższonym stężeniu kwasu moczowego w osoczu krwi. Może się ono utrzymywać na wysokim poziomie przez dłuższy czas bez żadnych objawów, jednak wysokie stężenie kwasu moczowego w osoczu krwi powoduje, że wytrąca się on w stawach pod postacią drobnych kryształków. Wraz z upływem czasu, nagromadzone w dużej ilości kryształki powodują stan zapalny i mogą doprowadzić do poważnych uszkodzeń tkanki chrzęstnej zajętego stawu. Podagra często występuje wraz z otyłością, cukrzycą typu 2 oraz nadciśnieniem tętniczym, czyli chorobami wynikającymi z trwającego wiele lat złego sposobu odżywiania się. Wystąpieniu dny moczanowej sprzyja dieta oparta głównie na produktach wysoko przetworzonych, bogata w cukry, tłuszcz i białko zwierzęce. Częste spożywanie napojów alkoholowych (szczególnie piwa), narażenie na stres, picie niewystarczającej ilości wody w ciągu dnia to kolejne czynniki sprzyjające częstemu występowaniu ataków podagry.

Ataki następują zwykle w nocy. Staw, w którym zgromadziły się kryształy kwasu moczowego puchnie, skóra w tym miejscu staje się ciemno-czerwona. Błyskawicznie rozwija się ostry stan zapalny i silny ból, który może nawet uniemożliwić chodzenie. Napady są nagłe, mogą trwać kilka dni lub tygodni, po czym mijają. Zanim nastąpi kolejny atak może minąć kilka miesięcy lub lat.

Atak dny moczanowej – co robić?

Ataki dny moczanowej są bardzo nieprzyjemne i utrudniają normalne funkcjonowanie. Wywołane są przez wysokie stężenie kwasu moczowego w osoczu krwi, dlatego należy usprawnić wydalanie tej substancji z organizmu. Aby to zrobić należy ograniczyć spożycie produktów bogatych w związki purynowe oraz  przyjmować dużą ilość płynów, co najmniej 3 litry dziennie – najlepiej niegazowanej wody średniozmineralizowanej lub źródlanej. Kawę i herbatę, jako źródła puryn można zastąpić naparem z pokrzyw, który działa moczopędnie i zwiększa w ten sposób wydalanie kwasu moczowego.

W okresie ataku dny moczanowej należy całkiem odstawić alkohol, który nasila produkcję kwasu moczowego. Co ciekawe, dużo gorszy wpływ na stężenie kwasu moczowego w organizmie ma piwo, niż wysokoprocentowe napoje alkoholowe. Najlepiej zrezygnować w tym czasie również z mięsa i jego przetworów, szczególnie tych, które zawierają podroby: pasztety, salcesony, wątrobianka. Dieta w okresie ataku choroby nie powinna zawierać także owoców morza. Zamiast nich powinno się spożywać chude produkty mleczne: twarogi, jogurty, maślanki, kefiry, serki homogenizowane o obniżonej zawartości tłuszczu, mleko chude i półtłuste. Dozwolone podczas tego okresu jest również spożycie jaj, głównie gotowanych na miękko, ponieważ takie są najłatwiej strawne.

Ostatnie badania wykazały, że dobre rezultaty przynosi też wysokie spożycie wiśni, około 450 g dziennie. Związki fenolowe zawarte w tych owocach łagodzą stan zapalny i zmniejszają towarzyszący mu ból, a regularne spożywanie wiśni w okresie międzynapadowym powoduje, że ataki są rzadsze. Można też przyjmować preparaty kwasów tłuszczowych omega 3, które, jak wykazało już wiele badań, również działają przeciwzapalnie. Podobny efekt dają też preparaty z owoców dzikiej róży. Niedawno odkryto, że zawarty w nich galaktolipid (GOPO) zmniejsza zdolność leukocytów do wywoływania reakcji zapalnej.  

Jak leczyć dnę moczanową?

Osoba cierpiąca na dnę moczanową powinna być pod opieką lekarza, ponieważ to schorzenie często wymaga leczenia środkami farmakologicznymi. Zaniedbane, może szybko objąć kolejne stawy i doprowadzić do powikłań, zwłaszcza, że podagra występuje wraz z chorobami innych układów, głównie moczowego i sercowo-naczyniowego. Najczęściej stosuje się leki zwiększające wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Lekarz prócz przepisania medykamentów, będzie mógł również zweryfikować, czy inne leki przyjmowane przez pacjenta są dla niego bezpieczne. Niektóre substancje, stosowane w leczeniu innych schorzeń mogą zwiększać poziom kwasu moczowego we krwi. Przykłady takich leków to niektóre antybiotyki, sulfonamidy, tiazydowe i pętlowe leki moczopędne a nawet popularna aspiryna.

Oprócz odpowiednio dobranych leków, u osoby chorej należy włączyć odpowiednią dietę i zmiany w stylu życia. Właściwe odżywianie się w okresie między napadowym wpłynie  na zmniejszenie ich częstości, poprawę ogólnego stanu zdrowia i jakości życia. Celem diety przede wszystkim jest obniżenie stężenia kwasu moczowego we krwi, jednak właściwie dobrany sposób żywienia powinien uwzględniać również choroby współistniejące.

Głównym zaleceniem będzie zmniejszenie ilości puryn w diecie osoby chorej, poprzez ograniczenie spożycia produktów, które są bogatym źródłem tych substancji, czyli podrobów, mięsa oraz owoców morza. Znaczną ilość puryn zawierają również nasiona roślin strączkowych. Najwięcej znajduje się w soi, a najmniej w groszku. Jednak najnowsze publikacje sugerują, że spożycie nasion roślin strączkowych nie ma szkodliwego wpływu na przebieg dny moczanowej. Prawdopodobnie wynika to z mniejszej, niż w przypadku mięsa przyswajalności białka z nasion roślin strączkowych. Przypuszcza się też, że sama struktura związków purynowych w produktach roślinnych może mieć istotne znaczenie, podobnie jak wpływ przygotowywania tych produktów do spożycia. Możliwe, że przyswajanie puryn z produktów roślinnych mogą ograniczać typowe dla nich substancje: błonnik i kwasy organiczne (fitynowy, szczawiowy).

Z diety należy wykluczyć alkohol i słodzone napoje, w tym soki, które są skoncentrowanym źródłem cukrów łatwoprzyswajalnych. Kawę czy herbatę lepiej ograniczyć i zastąpić częściowo naparami ziołowymi lub owocowymi herbatkami. Nawodnienie to ważny element zapobiegania atakom dny moczanowej. Osoby cierpiące na to schorzenie powinny zawsze mieć ze sobą wodę, aby móc uzupełniać płyny przez cały dzień. Nawet w okresie międzynapadowym powinno się wypijać co najmniej 3 litry płynów dziennie.  

Produktami, które korzystnie wpływają na przebieg dny moczanowej są mleko i jego przetwory. Stanowią one źródło białka, a przy tym jako produkty naturalnie ubogie w puryny, nie zwiększają stężenia kwasu moczowego we krwi. Warto zwiększyć ich spożycie w sytuacji, w której ilość mięsa musi zostać ograniczona, aby zapewnić organizmowi odpowiednią ilość białka, wapnia i witamin z grupy B, szczególnie B12. Dodatkowo zawarta w produktach mlecznych kazeina i laktoalbumina zwiększają wydalanie kwasu moczowego z organizmu.

W diecie osoby chorej na dnę moczanową nie może zabraknąć warzyw i owoców. Powinno się spożywać je codziennie do każdego posiłku.    

Korzystny efekt na przebieg choroby może mieć też redukcja masy ciała. Otyłość, która jest często chorobą współistniejącą z dną moczanową, powoduję insulinooporność. Wówczas zwiększa się stężenie insuliny we krwi. Insulina, substancja niezbędna komórkom do wchłaniania glukozy, może sprzyjać rozwijaniu się stanu zapalnego, kiedy jest w nadmiarze. Sama tkanka tłuszczowa, uznana w ostatnim czasie za tkankę wewnątrzwydzielniczą jest odpowiedzialna między innymi za produkcję cytokin powodujących powstawanie i rozwój stanu zapalnego. Jej nadmiar będzie więc sprzyjał napadom dny moczanowej. W przypadku redukcji masy ciała u osoby chorej na podagrę, nie należy stosować na własną rękę diet o bardzo niskiej kaloryczności, głodówek, czy diet wysokobiałkowych. Takie postępowanie powoduje wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi i pogorszy stan pacjenta.

Zważywszy na to, że wystąpienie dny moczanowej jest bardzo często związane z nadciśnieniem tętniczym, można zastosować dietę DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension), która jest modyfikacją diety śródziemnomorskiej. Łączy ona wysokie spożycie warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych z dużą ilością chudego nabiału. W diecie DASH jest mało czerwonego mięsa i tłuszczu zwierzęcego, a więcej ryb i dobrej jakości olejów roślinnych. Stosowanie jej przynosi bardzo dobre efekty w nadciśnieniu, jednocześnie obniżając poziom kwasu moczowego we krwi, co sprawia, że ataki dny występują rzadziej.

Ataki dny moczanowej są bardzo dokuczliwe, jednak dzięki odpowiedniemu leczeniu, oraz skrupulatnemu przestrzeganiu diety, można złagodzić dolegliwości i zmniejszyć częstość ich nawracania. Bardzo ważne jest wypijanie odpowiedniej ilości płynów, najlepiej niegazowanej wody.  Można wspomagać leczenie suplementacją kwasów tłuszczowych omega 3 i preparatami z owoców dzikiej róży, które działają przeciwzapalnie, dobre rezultaty przynosi też regularne spożycie wiśni.

W celu leczenia żywieniowego podagry, najlepiej skonsultować się z dietetykiem. Wówczas dieta będzie dobrana indywidualnie do pacjenta, również pod kątem chorób współistniejących, takich jak otyłość, nadciśnienie tętnicze, czy cukrzyca typu 2.