Zajady – przyczyny, leczenie. Co na zajady?

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Sezon jesienno-zimowy to czas nasilonego zachorowania na zapalenie kącików ust. Występowanie zajadów stanowi powszechny problem, który dotyczy wielu ludzi, niezależnie od płci, wieku. Różne natomiast mogą być przyczyny. Ich trafne rozpoznanie z pewnością pomoże w odpowiednio szybkim uporaniu się ze schorzeniem.

Zapalenie kącików ust może dotyczyć każdego. Jest uciążliwe i dość problematyczne. Ze względu na wiele przyczyn wystąpienia zajadów, zasadne wydaje się być odnalezienie źródła wystąpienia. W zależności od tego, czy przyczyną jest źle zbilansowana dieta, źle dobrana proteza (u osób starszych), czy też nieodpowiednia higiena, należy zastosować odpowiednie środki zapobiegawcze i lecznicze. Nie powinno się lekceważyć problemu, ponieważ może być objawem poważniejszych zmian w organizmie, które nieleczone mogę doprowadzić do wielu niekorzystnych dla zdrowia skutków.

Zajady

Zapalenie kątów ust, powszechnie nazywane zajadami (chelitis angularis) lub pękającymi kątami ust. Pojawiają się na każdym etapie życia, u niemowląt i z większą częstotliwością u osób starszych. Z reguły zapalenie kątów ust występuje obustronnie, rzadziej jednostronnie [1].

Zajady charakteryzuje się jako uwidocznione, bolesne pęknięcia z odczynem rumieniowym, strupami i drobnymi pęknięciami. Z reguły czerwone pęknięcia są lokalizowane promieniście od kątów ust, pokryte błoną lub strupem. Mogą pojawiać się strupy, brązowe i ziarninujące grudki. Złuszczenia i pęknięcia mogą dotyczyć również czerwieni wargowej. Niejednokrotnie zajady wywołują problem przy otwieraniu ust [1,2].

Zajady – przyczyny

Przyczynami powstawania zajadów mogą być zakażenia grzybicze, gronkowcowo-paciorkowcowe oraz inne [2,3].

Zmiany zapalne, zwane zajadami mogą być związane z infekcją Candida albicans. W takich przypadkach zasadne wydaje się być leczenie przeciwgrzybicze, ustalone na podstawie poprawnej diagnozy w porozumieniu ze specjalistą [4].

Stanowią dość powszechny problem u ludzi starszych. Wraz z wiekiem dochodzi do zmian w obrębie całej jamy ustnej, dodatkowo często zajady są kojarzone z terapią lekową i obniżoną odpornością u powyższej grupy osób [3].

Zajady mogą być spowodowane przesuszeniem ust, przyjmowaniem przez dłuższy czas antybiotyków, brakiem odpowiedniej higieny, występowaniem próchnicy. Również, przy występujących wadach zgryzu, istnieje ryzyko zapaleń w kącikach ust. Stosowanie leków wysuszających skórę miejscowo, szczególnie w terapiach przeciwtrądzikowych może mieć wpływ na powstawanie zajadów [1,5].

Nieodpowiednio dobrana dieta będzie miała wpływ na powstawanie zajadów. Zgodnie z aktualną wiedzą wiemy, że zajady są spowodowane niedoborem witamin z grupy B, żelaza, cynku w tym przypadku ważnym elementem jest uzupełnienie istniejących niedoborów (odpowiednia dieta/wdrożenie suplementacji) [3].

Dieta obfitująca w dużą ilość kawy i alkoholu będzie przyczyniać się do zmniejszonego wchłaniania i wypłukiwania ważnych składników diety warunkujących odpowiedni stan kątów ust [3].

Jak wskazują dostępne dane, zajady występujące z powodu niedoboru witamin z grupy B (B2, B3, B6, B5, B12) i żelaza stanowią 25% wszystkich przypadków osób zmagających się z powyższym problemem. Sugeruje się, że przewlekły niedobór żelaza zmniejsza odporność komórkową, a więc promuje kandydozę śluzówkowo-jelitową. Dodatkowo niedobór w diecie cynku będzie przyczyniał się do powstawania zajadów. Przy stosowaniu diet odchudzających i nadmiernej utracie masy ciała mogą pojawić się zapalenia kącików ust [1,3,4,5].

Ze względu na obniżoną odporność, częstsze zachorowania w okresie jesienno-zimowym i czasami konieczność przyjmowania antybiotykoterapii. W konsekwencji flora bakteryjna staje się wyjałowiona i zapalenia kącików ust pojawiają się częściej [1,2].

Poważne choroby ogólnoustrojowe, jak cukrzyca, zakażenia wirusem HIV, anemia, niedożywienie i inne, mają wpływ na zmniejszenie odporności, w związku z czym mogą pojawić się miejscowe infekcje w formie zajadów [1, 2].

Należy również zwrócić uwagę, czy nie występują alergie. Najczęstsze to alergie na metale (nikiel, złoto, rtęć, pallad, kobalt, dwuchromian potasu), niektóre konserwanty, przeciwutleniacze, substancje antyseptyczne. Dodatkowo stosowanie leków, m.in. kortykosteroidów. Składniki kosmetyków, tj. lanolina, laurylosiarczan sodu, kokamidopropylobetaina. Kleje, wyroby gumowe, papierosy także mogą powodować zapalenie kątów ust [2,5].

Zajady – leczenie

Konwencjonalne metody leczenia zakładają uzupełnienie braków witaminowych, wzmożoną higienę jamy ustnej oraz stosowanie preparatów grzybobójczych [3,4].

Jeśli zapalenie kątów ust jest spowodowane kandydozą należy zwrócić uwagę na:

1. właściwe leczenie choroby podstawowej,
2. odpowiednią higienę jamy ustnej,
3. rehabilitacja protetyczna (u osób starszych),
4. wyeliminowanie miejscowych czynników, które mogą podrażniać,
5. wdrożenie odpowiedniej suplementacji,
6. wyrównanie niedoborów, jeśli zostały stwierdzone,
7. profilaktyczne podawanie leków przeciwgrzybiczych [4].

Co na zajady?

Odpowiednie maści o działaniu przeciwdrobnoustrojowym, przeciwgrzybiczym, zastosowaniu odpowiedniej higieny i inne, w zależności od przyczyny. Stosowanie maści regenerujących, nawilżających, natłuszczających i pomadek ochronnych o podobnym działaniu [1,2,3].

Gdy występują niedobory pokarmowe, należy dostarczyć odpowiednich źródeł witamin z grupy B, żelaza, cynku. Ważna jest w tym przypadku jak najbardziej urozmaicona dieta, która włącza jak najszerszy asortyment produktów [1].

Odpowiednim źródłem witamin z grupy B będą produkty pochodzenia zwierzęcego: podroby, mleko i jego przetwory, jaja, nasiona roślin strączkowych, kaszel i inne produkty pełnoziarniste [6].

Dodatkowym źródłem witaminy B3 są drożdże piekarskie, korzenie pietruszki. Przy witaminie B6 należy zwrócić uwagę na podaż warzyw liściastych (szpinak, kapusta), kiełków pszenicy, drożdży, nasion strączkowych (soja, groszek zielony, fasola), również orzechy włoskie i ziemne, warzywa skrobiowe, awokado, nabiał, mięso drobiowe, ryby i jaja. Przy witaminie B6 należy pamiętać, że podczas gotowania i smażenia wyrobów mięsnych straty witaminy mogą wynosić od 30 do 50% [6].

W przypadku witaminy B12 źródła pokarmowe stanowi wyłącznie żywność pochodzenia zwierzęcego [6].

Niedobór wraz z dietą folianów (witamina B9) również ma istotne znaczenie, ich źródłem są ciemnozielone warzywa, pełnoziarniste produkty, strączki, owoce. W produktach duszonych i gotowanych straty folianów będą największe (50–80%) [6].

W organizmie lepiej przyswaja się żelazo, które pochodzi z produktów mięsnych (żelazo hemowe). Dobrym źródłem są podroby (wątroba, nerki), mięso, jaja. Mniejszą przyswajalnością charakteryzują się źródła żelaza niehemowego tj. natka pietruszki, nasiona roślin strączkowych, ciemne pieczywo [7]. Należy pamiętać, by przy spożywaniu źródeł żelaza niehemowego (diety wegańskie, wegetariańskie) spożywać ich odpowiednio większą ilość [7].

Źródłem cynku w diecie jest ciemne pieczywo, sery podpuszczkowe, mięso, wątroba. Również kasza gryczana, jaja. Warto zaznaczyć, że cynk jest lepiej przyswajalny z produktów pochodzenia zwierzęcego, podobnie jak żelazo [7].

Jeśli istnieje zasadność, należy w porozumieniu ze specjalistą włączyć odpowiednią suplementację doustna, w zależności od istniejących niedoborów [1,3].

Zajady mogą być uciążliwym problemem. Należy pamiętać, by nie lekceważyć zapalenia kącików ust, ponieważ może być objawem wielu ogólnoustrojowych chorób. Co więcej lekceważenie zajadów może powodować powstawanie blizn.  Zbilansowaną dietę, odpowiednią higienę jamy ustnej i zachowanie odporności organizmu można traktować jako działania prewencyjne.