Nadczynność tarczycy – objawy, leczenie, dieta

Aktualizacja: 30 grudnia, 2024

Każda choroba wymaga odpowiedniego podejścia dietetycznego. Nadczynność tarczycy także. Zmiany jakie zachodzą w organizmie związane z wysokim stężeniem hormonów tarczycy powodują większe zapotrzebowanie na niemalże wszystkie składniki odżywcze.

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy, podobnie jak niedoczynność, może mieć swoją genezę zarówno w samym gruczole tarczowym (nadczynność pierwotna), jak i w przysadce mózgowej (nadczynność wtórna). Najczęściej jest wynikiem działania przeciwciał skierowanych przeciwko receptorom dla TSH rozmieszczonych na tarczycy (TSH to hormon wydzielany przez przysadkę mózgową stymulujący tarczycę do produkcji tyroksyny) – choroba Gravesa-Basedowa. Charakteryzuje się występowaniem autoprzeciwciał – TSI (thyroid stimulating immunoglobulins) – immunoglobulin stymulujących tarczycę. Pobudzają one wytwarzanie tyroksyny (hormonu tarczycy), obserwuje się wówczas wzrost stężenia wolnej tyroksyny i indeksu wolnej tyroksyny przy jednoczesnym obniżeniu poziomu TSH. Inną przyczyną niedoczynności może być choroba Plummera (wole wieloguzkowe toksyczne), gdzie guzki pojawiające się na tarczycy prowadzą do nadmiernej produkcji hormonów. Wymienione wyżej przypadki to nadczynność pierwotna. Wtórna z kolei nadczynność tarczycy wynika z nadmiernego wydzielania TSH. W takim przypadku sam gruczoł tarczowy nie jest „winny” tej sytuacji, a po prostu reaguje na nadmierną stymulację. Taka sytuacja może mieć miejsce, np. jeżeli pojawi się gruczolak przysadki mózgowej lub nowotwór, który sam będzie wydzielał  hormony łudząco podobne do TSH, działające w ten sam sposób na gruczoł tarczowy. Często zdarza się, że guz jajnika jest potworniakiem. Potworniak to zmiana nowotworowa, która może przybrać formę wielu różnych tkanek. Ten o którym mowa ma niejednokrotnie postać tkanki tarczycowej. Niezależnie od przyczyn, nadmierny wzrost stężenia hormonów tarczycy ma niebagatelny wpływ na pracę całego organizmu.

Objawy nadczynności tarczycy

W nadczynności tarczycy następuje wzrost tempa metabolizmu, a tym samym utrata masy ciała. Zwiększa się produkcja ciepła i uruchomione zostają mechanizmy jego uwalniania, np. rozszerzenie naczyń skórnych, pocenie się, nadmierny apetyt. Zachodzą zmiany na poziomie centralnego układu nerwowego – nerwowość, niestabilność emocjonalna, brak koncentracji. Ze względu na zwiększony rozpad mięśni pojawia się znaczne osłabienie. Wejście po schodach może sprawiać dużą trudność. Osoby z nadczynnością tarczycy skarżą się na kołatanie serca. Mogą pojawić się biegunki, ponieważ zwiększa się motoryka przewodu pokarmowego i przesuwanie treści pokarmowej w jelicie grubym. Skóra przybiera charakterystyczny aksamitny wygląd. Nie jest to jednak to, o czym marzy większość kobiet. Wynika z uszkodzenia fibroblastów (komórek odpowiedzialnych za syntezę m.in. kolagenu). Bardzo często występuje też wole, czasem prowadząc do zwężenia tchawicy a tym samym występowania duszności (wole samo w sobie może wiązać się także z niedoczynnością lub nie mieć wpływu na poziom hormonów). Charakterystycznym dla choroby Gravesa-Basedowa jest tzw. oftalmopatia naciekowa, gdzie wzrasta ilość tkanki pozagałkowej powodując wytrzeszcz oczu.

Leczenie nadczynności tarczycy

Leczenie farmakologiczne może być podstawą leczenia nadczynności tarczycy. Najczęściej stosowanym lekiem hamującym syntezę hormonów tarczycy są tionamidy (Tiamazol, Propylotiouracyl), których stosowanie przynosi efekt po 1–3 tygodniach (nie mają one wpływu na stężenie hormonów uprzednio wydzielonych do krwiobiegu). Jedynie w wyjątkowych okolicznościach, kiedy nie jest możliwe zastosowanie tionamidów włącza się jod, węglan litu lub nawet glikokortykosteroidy. Kolejną metodą jest leczenie jodem promieniotwórczym. Stosowany izotop jodu emituje wiązki promieniowania, które uszkadzają komórki tarczycy, a niewychwycona jego część zostaje wydalona z moczem. Jest przeciwwskazany dla kobiet w ciąży i dzieci. Osoba, która przeszła terapię jodem promieniotwórczym przez kolejne 2 tygodnie powinna unikać kontaktu z kobietami w ciąży i dziećmi oraz  przez kolejnych 6 miesięcy nie powinna zachodzić w ciążę (w przypadku kobiet). W przypadku mężczyzn również zalecana jest w tym czasie antykoncepcja. Leczenie tą metodą nie uszkadza układu rozrodczego i nie generuje ryzyka wad wrodzonych u potomstwa w przyszłości. Czasem konieczne jest leczenie operacyjne, np. w przypadku obecności nowotworu złośliwego tarczycy.

Dieta w nadczynności tarczycy

Ze względu na skutki, jakie wywołuje nadmiar hormonów tarczycy w organizmie, trzeba w pewien sposób zmodyfikować dietę do czasu ich wyrównania. Przede wszystkim przyspieszone tempo metabolizmu dyktuje zwiększone zapotrzebowanie energetyczne, a co za tym idzie zapotrzebowanie na białko i węglowodany. Zadbać należy więc o to, aby każdy z 3 głównych posiłków był posiłkiem wartościowym. W każdym z nich powinno być zawarte źródło białka (produkty mleczne, mięso, jajko lub ryba), źródło węglowodanów (jeżeli nie występują biegunki warto, aby były to produkty pełnowartościowe – grube kasze, ciemne pieczywo) oraz dodatek tłuszczu. Posiłki nie mogą opierać się na pozbawionych wartości odżywczych wysokoenergetycznych przekąskach, jak słodycze czy fast foody. Większe tempo metabolizmu generuje większe zapotrzebowanie na witaminy i minerały. Procesy metaboliczne toczą się szybciej i szybciej zużywane są niezbędne w ich przebiegu pierwiastki. Dlatego kolejnym ważnym elementem są warzywa i owoce – warzywa do każdego głównego posiłku, do tego 2 porcje owoców, np. w ramach przekąsek. W okresie kiedy pojawiają się biegunki należy pamiętać o właściwym nawodnieniu. Popijać należy wodę małymi porcjami, lecz często. W tym czasie dieta powinna być łatwostrawna nie obfitująca w tłuszcz. Potrawy powinny być przygotowywane metodami gotowania w wodzie, na parze, pieczenia w folii, duszenia bez podsmażania. Podsumowując: dieta powinna być dietą zbilansowaną, ze szczególnie uwzględnioną podażą białka. Należy pamiętać, aby było ono zawarte w każdym głównym posiłku. Najlepiej aby pochodziło głównie z przetworów mlecznych. Regularność posiłków nie jest bez znaczenia. Przerwa między posiłkami nie powinna być dłuższa niż 4 h, najlepiej 3–4 godziny. Jedząc często zwiększamy szansę na dostarczenie wszystkich składników (pod warunkiem, że produkty nie są jałowe). Warto trzymać się kilku prostych zasad:

• spożywaj posiłki regularnie, najlepiej 5 w ciągu dnia;
• w 3 głównych posiłkach powinno pojawiać się źródło białka i węglowodanów oraz spora ilość warzyw;
• zwiększ ilość produktów mlecznych w diecie (w okresie biegunek zrezygnuj jednak z mleka);
• dbaj o zachowanie wartości odżywczej produktów – gotuj na parze, piecz w folii, korzystaj z produktów sezonowych na tyle, na ile jest to możliwe;
• pamiętaj, aby dieta była różnorodna. Monotonia prowadzi do niedoborów witamin i minerałów.

Dieta w przypadku nadczynności tarczycy ma przede wszystkim skutecznie odżywić organizm i zaspokoić jego zwiększone zapotrzebowanie. Chaos w organizmie ulega stabilizacji po kilku tygodniach od rozpoczęcia leczenia. Te kilka tygodni powinny być jednak niezwykle odżywcze. Dieta zdrowa to niekoniecznie dieta kosztowna. Nie zapominajmy o istnieniu produktów tanich, lecz odżywczych – kiszona kapusta (bomba witaminy C), buraki (betaina), pietruszka, marchew, szpinak, jabłka, kiełki domowej hodowli i wiele innych.