Czym jest post? Post jakościowy, ilościowy a leczniczy

Głodówki były znane już w starożytności. Galen – lekarz Marka Aureliusza – uważał powstrzymywanie się od jedzenia za dobry sposób na oczyszczenie organizmu. W średniowiecznej Europie poszczono głównie ze względów religijnych. W pierwszych wiekach post oznaczał jedzenie z umiarem, przy jednoczesnej rezygnacji z mięsa i wina. Miał on również za zadanie ćwiczyć silną wolę człowieka. Z czasem odkryto jego walory zdrowotne i post stał się częścią medycyny klasztornej. Od XVII wieku posty były zalecane przez lekarzy jako reżim terapeutyczny, mający na celu wspomaganie leczenia chorób ostrych.

Czym jest post?

Współcześnie post definiowany jest jako częściowe, dobrowolne wstrzymywanie się od jedzenia przez określony czas. W religii to ograniczenie dotyczy tylko niektórych potraw – głównie mięsnych. Post w formie ścisłej wymaga ograniczenia się do spożycia 3 bezmięsnych posiłków w ciągu dnia – z czego tylko jeden może być do syta.

We współczesnej medycynie naturalnej restrykcyjne zmniejszenie spożywania pokarmów ma wielu zwolenników, jednak różni się nieco od tradycyjnego postu o charakterze religijnym, gdyż może przyjmować formę głodówki. Inny jest również cel – tak zwanego postu leczniczego, który ma służyć niwelowaniu przyczyn chorób o podłożu żywieniowym i powinien być przeprowadzany pod kontrolą lekarza.

Post jakościowy

Post jakościowy polega na wyeliminowaniu na określony czas jednego lub kilku produktów. Najczęściej myślimy o powstrzymaniu się od jedzenia mięsa, ale post jakościowy może dotyczyć praktycznie każdego rodzaju pożywienia. Nie jest to jednak dieta eliminacyjna, którą rekomenduje się pacjentom wykazującym reakcję na konkretny rodzaj alergenu zawartego w pokarmie. Post jakościowy wprowadzany jest dobrowolnie na pewien okres.

W skrajnych przypadkach post jakościowy może przybierać formę monotonnej diety złożonej z jednego składnika, np. kapusty, chleba czy konkretnego owocu. Jest to dieta uboga w witaminy oraz makroelementy – nawet jeśli jej podstawą są czereśnie czy jabłka. Co więcej, taki sposób żywienia dość szybko się nudzi, przez co jest trudny do stosowania przez dłuższy czas. Post – zwłaszcza ten bazujący na jednym składniku – najłatwiej jest przeprowadzić w okresie letnim, gdy nasz organizm nie potrzebuje tak dużo energii, a dostępność świeżych owoców i warzyw jest dużo większa.

Post ilościowy

Założeniem tego rodzaju postu jest zmniejszenie ilości spożywanych pokarmów, co najczęściej wiąże się z ograniczeniami kalorycznymi. Zmniejszeniu ulega nie tylko wielkość porcji, ale także liczba posiłków konsumowanych w ciągu dnia. Nie ma za to ograniczeń co do rodzaju przygotowywanych potraw, co może być pewną wadą tego postu. Nie zakłada on bowiem eliminacji produktów wysokoprzetworzonych czy bardzo kalorycznych, jak: bakalie, orzechy, miód. Prawidłowo zbilansowany post ilościowy powinien dostarczać wszystkich niezbędnych witamin oraz składników mineralnych. Istnieje również możliwość połączenia formy postu jakościowego z ilościowym. Mówimy wtedy o poście ścisłym.

Post okresowy

Post okresowy, znany również pod nazwą diety IF (z ang. Intermittent Fasting), jest nowym sposobem rozłożenia posiłków w ciągu doby. Zakłada on stosowanie krótkich, kilkunastogodzinnych głodówek. Najbardziej znany i najłatwiejszy do zastosowania jest wariant 16/8, który polega na spożyciu pokarmów przez 8 godzin w ciągu dnia i powstrzymanie się od jedzenie przez kolejne 16 godzin. Najbardziej wymagającą do stosowania jest forma 4 godziny jedzenia i 20 godzin głodówki. Wdrożenie takiego modelu bardzo często wymusza spożycie pierwszego posiłku w porze lunchu, co nieuchronnie wiąże się z opuszczaniem śniadań, a to jest wbrew rekomendacjom wielu dietetyków. Nie oznacza to jednak, że takie rozwiązanie nie ma swoich zalet.

Naukowcy przeprowadzili na modelu zwierzęcym badanie, w którym udowodnili, że stosowanie diety IF powodowało zmniejszenie ilości przyjmowanego pokarmu oraz redukowało masę ciała myszy. Ponadto odnotowano obniżony poziom glukozy oraz insuliny w surowicy, a także zwiększoną odporność neuronów w mózgu na stres ekscytotoksyczny, powodujący ich uszkodzenie. Inne badanie wskazywało, że dieta IF chroni neurony przed czynnikami środowiskowymi poprzez regulację głównych szlaków metabolicznych oraz systemów odpowiedzi na stres komórkowy. W konsekwencji opóźnia to proces starzenia się mózgu.

Rodzajem postu okresowego jest Ramadan obchodzony przez muzułmanów. Polega on na powstrzymywaniu się od spożywania pokarmów w ciągu dnia – od wschodu do zachodu słońca. Badania pokazują, że taki model żywienia nie wpływa negatywnie na metabolizm lipidów, cukrów czy białek u ludzi. Co więcej, wykazano wyższy poziom frakcji HDL, apoproteiny A1 oraz spadek frakcji LDL, co może korzystnie wpływać na układ sercowo-naczyniowy. Niestety w wielu przypadkach następował także wzrost kwasu moczowego i mocznika w surowicy, co niejednokrotnie prowadziło do odwodnienia organizmu. Taki post niekorzystnie wpływał również na glikemię oraz na okołodobową dystrybucję melatoniny i kortyzolu.

Post leczniczy

Zadaniem postu leczniczego jest uwrażliwienie organizmu na działanie enzymów i ustabilizowanie układu odpornościowego, co przekłada się na lepszy stan zdrowia, a dodatkowym działaniem jest obniżenie masy ciała. Różne są sposoby dochodzenia do tak zwanej równowagi. Najbardziej popularnym, ale nie jedynym, jest post leczniczy dr Dąbrowskiej oparty na spożyciu warzyw i owoców.

Należy jednak pamiętać, że taki model żywienia dostarcza organizmowi między 600 a 800 kcal na dobę. Jest to dieta mocno niedoborowa, dlatego nie można stosować jej zbyt długo. Ważny jest również sposób wychodzenia z takiego postu. Zbyt szybki powrót do tradycyjnego żywienia często wywołuje tak zwany efekt jo-jo. Samo stosowanie postu leczniczego jest kontrowersyjne i ma tyle samo zwolenników, co przeciwników. A pytanie czy można go wprowadzać u pacjentów z różnymi poważnymi schorzeniami wciąż pozostaje otwarte.

Zdania naukowców co do skuteczności postu są podzielone. Wiele zależy od kondycji naszego organizmu, stosowanych wcześniej diet oraz właściwego wyboru postu. Nieumiejętnie przeprowadzona kuracja może przynieść więcej szkody niż pożytku. Warto mieć na uwadze fakt, że to co jednemu służy, drugiemu może zaszkodzić.