Beta-glukan – właściwości, skutki uboczne. Beta-glukan dla dzieci

Aktualizacja: 9 kwietnia, 2024

W przetwórstwie spożywczym i jako składnik diety, który ma unikalne walory odżywcze króluje owies, a właściwie zawarty w nim beta-glukan. Występuje także w ścianach komórkowych roślin, grzybów. Wśród wielu jego właściwości można wymienić działanie przeciwutleniające, zmniejszające nadwagę, zapadalność na niedokrwienną chorobę serca, ale to nie wszystko! Warto poznać zakres możliwości tego polisacharydu.  

Beta-glukany budzą szczególne zainteresowanie jako składnik żywności funkcjonalnej, składnik preparatów dla dzieci, czy jako porcja pełnowartościowej owsianki. Wykazują właściwości prozdrowotne, obniżające stężenie glukozy, stężenie złego cholesterolu. Dalej można wymienić działanie immunomodulujące, przeciwnowotworowe. Wykorzystywane są w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, kosmetycznym. W diecie popularne za sprawą ich dużej zawartości w owsie. Liczne badania poświęcone budowie, właściwościom fizycznym i chemicznym udowodniły korzystne działania beta glukanów.  

Beta-glukan

Beta-glukany należą do związków pozyskiwanych z grzybów oraz z roślin. W zależności od pochodzenia możemy je podzielić na kilka grup. Główną podstawą podziałów jest budowa strukturalna związana z występowaniem wiązań glikozydowych [1].

Beta-glukan jest pozyskiwany z ziaren zbóż: jęczmienia, owsa, pszenicy. Dodatkowo grzyby z klasy podstawczaków chińskich (Reishi i Shiitake) oraz japońskich (Maitake i Hiratake). Beta-glukan występuje również w grzybach rosnących w Polsce tj. w boczniakach. Także z klasy workowców (Saccharomyces cereviviae). Inne źródła to bambus, algi i ściany niektórych patogennych bakterii [1].

Szeroki asortyment źródeł beta-glukanu otwiera możliwości na działania mające na celu produkcję preparatów o podobnych bądź nieco odmiennych właściwościach. Beta-glukan z drożdży i grzybów zaliczany jest do frakcji nierozpuszczalnych, natomiast z owsa stanowi głównie frakcję rozpuszczalną, co czyni go istotnym materiałem biologicznie aktywnym [1].

Beta-glukan stanowi nieskrobiowy polisacharyd, jest jednym z trzech głównych nieskrobiowych węglowodanów, które występują w zbożach. Obecny jest głównie w zewnętrznej warstwie (aleuronowej). W owsie jego zawartość obejmuje około 4–7%, w otrębach 6–9% [1,2].

80% beta-glukanów znajdujących się w owsie to substancje rozpuszczalne w wodzie, to właśnie ta frakcja jest zaliczana do największych odkryć ostatnich lat. Największa masa cząsteczkowa jest właśnie zawarta w beta-glukanach z owsa [1,2].

Beta glukan – właściwości

Wykazują właściwości prozdrowotne, przeciwnowotworowe, również mogą być wykorzystywane w technologii przemysłu spożywczego. Beta-glukany zawarte w owsie, czyli te, które możemy spożywać w codziennym menu, wykazują szereg działań korzystnych dla zdrowia [1].

Beta-glukan obniża stężenie glukozy we krwi obwodowej, przez zmniejszenie ilości przyswojonej glukozy. Owies ma istotnie mniejszą (od innych zbóż) zawartość skrobi w ziarnie i większą objętość beta-glukanów. Beta-glukany z owsa zawarte w płatkach śniadaniowych mogą obniżać odpowiedź glikemiczną, jak wskazują dane o około 50% (w zależności od zawartości beta-glukanów). Jednakże istnieje punkt nasycenia, po którym nie było większego obniżenia odpowiedzi glikemicznej [3].

Obniżają stężenie cholesterolu frakcji LDL oraz trójglicerydów we krwi, co jest związane ze zdolnością błonnika do tworzenia sieci żelopodobnych, wiązaniem i wydalaniem kwasów żółciowych, gorszym wchłanianiem lipidów, zawartością krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych i zmianami stężenia insuliny. Beta-glukany wpływają na lepkość masy kałowej, której wzrost powoduje zmniejszenie absorpcji cholesterolu oraz wiązania kwasów żółciowych. W badaniach wykazano, że efekt działania otrąb owsianych był zależny od przyjętej dawki oraz od stanu gospodarki lipidowej u badanych. Podobnie, jak przy cukrzycy, zastosowanie większych dawek nie powodowało zauważalnego efektu, także tutaj również istnieje pewna granica [1,2].

Następnie współdziałają w prewencji i leczeniu otyłości. Spożywany wraz z dietą błonnik (frakcja bogata w beta-glukany) zwiększa objętość pożywienia, nie podwyższając wartości energetycznej, wypełnia przewód pokarmowy, wpływając na sytość [1,2].

Beta-glukany mają wpływ na wzrost odporności immunologicznej. W wielu badaniach wykazano, że beta-glukany są stymulatorami immunologicznymi, zwiększają poziom odporności, przy zmniejszaniu ryzyka infekcji [4-6].

Dodatkowo ich spożycie jest związane z poprawą samopoczucia, nastroju, ze szczególnym zwróceniem uwagi na osoby starsze. Odpowiednia podaż zwiększa witalność organizmu, wpływa na nastrój i pobudza aktywność życiową [1,2].

Istnieją doniesienia, że odpowiednia podaż błonnika ogranicza zachorowanie na raka okrężnicy, żołądka, płuc, również krtani, gardła, przełyku. Co więcej, wykazuje korzystnie działanie przy występujących nowotworach sutka, jajników i gruczołu krokowego. Wiele z tych zagadnień jest w dalszym ciągu badana [1,2].

W literaturze naukowej dowiedziono, że frakcja błonnika rozpuszczalnego zapobiega/zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jelita grubego i okrężnicy. Mechanizm działania jest związany z rozproszeniem związków kancerogennych (nitrozamin, krezoli, estrogenów, wtórnych kwasów żółciowych, fenoli i indoli). Zahamowanie rozwoju guzów jest związane z możliwościami antyproliferacyjnymi beta-glukanów m.in z Boczniaka otrygowatego (Pleurotus ostreatus) w stosunku do komórek odpowiedzialnych za nowotwór jelita grubego [7–9].

Kolejno mają korzystne działanie w leczeniu stanów zapalnych jelit i błony śluzowej żołądka, a więc łagodzą skutki choroby wrzodowej. Glukany tworzą śluzowatą warstwę ochronną w żołądku oraz w jelicie cienkim, tym samym chroniąc je przed podrażnieniami i infekcjami (ta warstwa również ogranicza/opóźnia hydrolizę skrobii i wchłanianie glukozy).

Warto dodać, że frakcja błonnika rozpuszczalna w wodzie w postaci beta-glukanu ma korzystne działanie na absorpcję z pożywienia metali ciężkich (Hg, Pb, Cd) i substancji obcych, poprzez zmniejszanie ich przyswajalności i toksyczności (prewencyjnie w wystąpieniu raka jelita grubego) [1,2].

Dodatkowo przyspiesza gojenie się ran pooparzeniowych, zmniejsza ból, wpływa na szybkość gojenia się i zabliźniania powstałych ran [1].

Wiele korzystnych dla zdrowia właściwości beta-glukanów sprawiły, że do produktów żywnościowych zaczęto dodawać błonnik owsiany (wprowadzane jako żywność funkcjonalna), głównie w przetworach zbożowych [2].

Beta glukan – skutki uboczne

Ze względu na działanie immunomodulujące preparaty zawierające beta-glukan nie należy stosować u osób z przeszczepionymi narządami. Natomiast jeśli mamy na myśli beta-glukan dostępny ze źródeł spożywczych tj. owies, jęczmień należy mieć na uwadze dostarczenie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego z tych źródeł. Jak wskazują dostępne dane korzystne działanie beta-glukanu jest związane z podażą ilości na konkretnym poziomie, wskutek zbyt dużej podaży składnik nie wywołuje efektu terapeutycznego, co więcej zbyt duża zawartość z produktów żywnościowych może blokować wchłanianie innych, ważnych dla zdrowia składników pokarmowych [1,2].

Zbyt duża zawartość błonnika w diecie ma niekorzystny wpływ na trawienie i wchłanianie białek, dodatkowo może powodować wiązanie wapnia, cynku, magnezu i żelaza, co będzie miało niekorzystny wpływ na rozwój organizmu [1,2].

Dodatkowo skrócenie czasu przejścia masy kałowej, spowodowanej zbyt obfitą zawartością błonnika może skutkować niepełnym wchłanianiem leków, jeśli są przyjmowane [2].

Beta-glukan dla dzieci

Beta-glukan zawarty w owsie, dzięki temu, że wzmaga apetyt wpływa korzystnie na rozwój fizyczny dzieci i młodzieży, poprzez podnoszenie ich sprawności umysłowej, dodatkowo łagodząc zaburzenia emocjonalne [1].

W preparatach aptecznych dostępnych na rynku możemy znaleźć Beta-(1,3/1,6)-D-glukan. Przykładem są syropy dla dzieci na odporność. Zgodnie z tym co podaje producent, beta glukany zawarte w syropie (pozyskiwane z boczniaka ostrygowatego Pleurotus ostreatus) wspierają naturalną odpowiedź immunologiczną organizmu. Producenci swoją opinię opierają na dostępnych doniesieniach naukowych.

Syropy z beta-glukanem są szczególnie zalecane dla osób z częstymi infekcjami, dla alergików, przy ogólnym przemęczeniu organizmu (fizycznym i psychicznym), również przy chronicznym stresie. Dodatkowo dla osób intensywnie uprawiających sport [10].

Zgodnie z informacjami na ulotce, syrop można stosować dla dzieci powyżej 3. roku życia [10].  Ze względu na to, że beta-glukan jest uznany jako naturalny składnik diety, nie występują przeszkody, by stosować go regularnie przez dłuższy czas [11].

Badania in vitro i in vivo potwierdziły skuteczność beta-glukanu. Wykazuje korzystne działanie przy zastosowaniu zarówno źródeł pokarmowych, jak preparatów, w których jest zawarty. W dalszym ciągu trwają badania nad jego właściwościami m.in. wspomagającymi leczenie neuroblastomi czy w leczeniu nowotworów płuc, jelit. Warto zwrócić uwagę na owies, a szczególnie znajdującą się w nim frakcję błonnika rozpuszczalną w wodzie, która składa się głównie z beta-glukanu. Odgrywa ważną rolę w leczeniu schorzeń przewodu pokarmowego, układu krążenia, a nawet odpornościowego, zatem warto włączyć go do diety.