Badania krwi, które pomogą uniknąć chorób serca

Aktualizacja: 11 marca, 2025

Obecnie z powodu chorób układu krążenia w Polsce umiera około 50% społeczeństwa. Świadomość populacji na temat ryzyka wystąpienia tych chorób niestety nadal nie jest satysfakcjonująca. Ludzie nie zdają sobie sprawy, że wykonując regularnie podstawowe badania krwi są w stanie uniknąć wielu poważnych chorób. Jakie zatem badania warto wykonywać?

Ciśnienie krwi

Choroby sercowo-naczyniowe od ponad 50 lat stanowią główną przyczynę umieralności Polaków. Zestaw badań w kierunku schorzeń z tej grupy pozwala na ocenę funkcjonowania układu krążenia, stanu krzepnięcia krwi oraz zaburzeń gospodarki lipidowej. Poszczególne badania pomagają w ocenie ryzyka choroby niedokrwiennej serca, niewydolności serca oraz zaburzeń rytmu i ciśnienia oraz zakrzepicy i miażdżycy.

Ciśnienie tętnicze krwi jest to ciśnienie wywierane przez krew na ścianki tętnic. W jego pomiarze podaje się dwie wartości:

• ciśnienie tętnicze skurczowe, które jest wyższe i generowane jest w czasie skurczu serca,
• ciśnienie tętnicze rozkurczowe, generowane w czasie jego rozkurczu.

Prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi powinno być niższe niż 140/90 mmHg. Należy jednak wziąć pod uwagę, że może ono ulegać wahaniom w ciągu doby. Dla przykładu w trakcie wykonywania aktywności fizycznej ciśnienie skurczowe może być znacznie wyższe. Ciśnienie tętnicze krwi ulega również zmianom w trakcie trwania choroby, zależne jest od przyjmowanych używek, zmiany pór roku itd. Szczególnie ważne jest, aby przy pierwszym pomiarze zmierzyć ciśnienie na obu ramionach, należy też zwrócić uwagę na to, aby pomiar odbywał się w miejscu wyciszonym, w pozycji leżącej lub siedzącej, po przynajmniej 5 minutowym odpoczynku (ważne, aby badany nie wykonywał przed badaniem dużej aktywności fizycznej). Kolejne pomiary wykonywać należy na kończynie górnej, na której odnotowane zostało wyższe ciśnienie. W miarę możliwości należy uspokoić pacjenta i przypilnować, aby jego ręka oparta była na stole lub innej twardej powierzchni. Ciśnienie tętnicze krwi mierzone jest przy użyciu ciśnieniomierza. Aby stwierdzić, czy pacjent cierpi na nadciśnienie, nie wystarczy jeden pomiar. Jest to spowodowane tym, że u każdego człowieka może wystąpić wyższe ciśnienie, np. wskutek emocji podczas samego pomiaru, zjawisko to jest nazywane „nadciśnieniem białego fartucha”. Aby rozpoznać nadciśnienie tętnicze, należy wykonać kilkanaście pomiarów w różnych porach dnia lub całodobowy pomiar ciśnienia przy pomocy specjalnego aparatu.

Normy ciśnienia krwi:

Optymalne ciśnienie tętnicze krwi:

• skurczowe < 120 mmHg,
• rozkurczowe < 80 mmHg.

Prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi:

• skurczowe 120–129 mmHg,
• rozkurczowe 80–84 mmHg.

Wysokie prawidłowe ciśnienie tętnicze krwi:

• skurczowe 130–139 mmHg,
• rozkurczowe 85–89 mmHg.

Nadciśnienie tętnicze łagodne:

• skurczowe 140–159 mmHg,
• rozkurczowe 90–99 mmHg.

Umiarkowane nadciśnienie tętnicze:

• skurczowe 160–179 mmHg,
• rozkurczowe 100–109 mmHg.

Ciężkie nadciśnienie tętnicze:

• skurczowe > 180 mmHg,
• rozkurczowe > 110 mmHg.

W celu kontrolowania stanu zaawansowania nadciśnienia tętniczego oraz prewencji występowania innych chorób sercowo-naczyniowych zaleca się systematyczne pomiary ciśnienia tętniczego krwi.

Lipidogram

Lipidogram jest badaniem, które polega na analizie wyników badania poziomu cholesterolu we krwi, jego frakcji LDL i HDL oraz poziomu trójglicerydów. Aby wynik badania był w pełni wiarygodny krew na badanie powinna być pobrana około 9–12 godzin od ostatniego posiłku.

Norma cholesterolu całkowitego we krwi wynosi 150–200 mg/dl. Wynik powyżej normy może między innymi świadczyć o ryzyku wystąpienia cukrzycy, niewydolności nerek oraz niedoczynności tarczycy. Nie należy bać się cholesterolu i całkowicie go unikać, ponieważ jest on niezbędny do syntezy błon komórkowych i hormonów steroidowych.

W celu oceny ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych szczególnie ważne jest zbadanie poziomu frakcji cholesterolu LDL, który potocznie nazywany jest “złym cholesterolem”. Jego wysoki poziom może prowadzić do wystąpienia zawału serca, miażdżycy, udaru mózgu, choroby wieńcowej i wielu innych. Frakcje cholesterolu LDL to lipoproteiny o niskiej gęstości, ich działanie polega na transportowaniu wraz z krwią zgromadzonego w organizmie cholesterolu do komórek. Tam jest on magazynowany i odkładany w ścianach tętnic, co pośrednio może prowadzić do powstawania miażdżycy. Choroba ta jest stanem zapalnym, który wywoływany jest przez stres oksydacyjny, a jego efektem jest powstawanie wolnych rodników, które powodują odkładanie toksycznych metabolitów z kwasów tłuszczowych oraz cholesterolu. W ten sposób powstaje tak zwany cholesterol całkowicie utleniony, który obok utlenionych kwasów omega-6 oraz omega-9 jest głównym składnikiem blaszek miażdżycowych.  Norma cholesterolu LDL we krwi wynosi poniżej 135 mg/dl.

Cholesterol HDL, potocznie nazywany „dobrym” ma działanie odwrotne niż LDL, ponieważ przenosi on wraz z krwią zgromadzony w nadmiarze cholesterol do wątroby, a następnie jest on stamtąd usuwany z organizmu. W przypadku frakcji cholesterolu HDL pożądane są jego wysokie wartości, ponieważ wykazuje on działanie ochronne na układ krążenia, zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy, zawału serca, udar mózgu i innych. Niski poziom HDL ma działanie odwrotne, zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Norma na cholesterol HDL wynosi 40–80 mg/dl dla kobiet oraz 37–70 mg/dl dla mężczyzn.

Ostatnią omawianą postacią tłuszczu, która obecna jest we krwi są trójglicerydy. Ich wysokie stężenie jest szczególnie niepożądane, a głównymi przyczynami podwyższonych wskaźników jest nadwaga, otyłość, cukrzyca typu II, mała aktywność fizyczna, nieprawidłowa dieta, bogata w węglowodany, nadmierne spożywanie alkoholu, choroba wieńcowa itd. Norma triglicerydów we krwi to mniej niż 155 mg/dl.

Zaleca się, aby każda osoba po ukończeniu 20 roku życia badała poziom cholesterolu we krwi średnio raz na 5 lat, natomiast jeśli występują czynniki ryzyka warto badać go częściej.

Homocysteina

Homocysteina jest organicznym związkiem chemicznym zaliczanym do aminokwasów, który może być przyczyną miażdżycy, zawału mięśnia sercowego, udaru mózgu oraz innych chorób sercowo-naczyniowych, ponieważ ma ona bardzo niekorzystny wpływ na naczynia krwionośne, które stają się mniej elastyczne. Norma na zawartość homocysteiny we krwi to 5–15 µmol/l. Wartości przekraczające normę nazywane są hiperhomocysteinemią i mogą być one między innymi spowodowane:

• uwarunkowanymi genetycznie mutacjami genów,
• niewłaściwą dietą, ubogą w witaminę B6, B12 oraz kwas foliowy,
• środkami chemicznymi,
• różnymi chorobami, np.: łuszczyca, niewydolność tarczycy, rak jajnika i sutka, przewlekła niewydolność nerek i wiele innych.

Leczenie hiperhomocysteinemii polega na suplementacji wyżej wymienionych witamin oraz kwasu foliowego.

Stężenie glukozy na czczo

Glukozą nazywamy cukier prosty, który jest niezbędny do funkcjonowania całego organizmu. Dostarczana jest ona głównie z pożywieniem, a jej poziom badany jest na czczo. Norma na stężenie glukozy we krwi to 70–100 mg/dl. Stan ponad normą nazywany jest hiperglikemią natomiast poniżej normy hipoglikemią. Zjawisko hiperglikemii najczęściej obserwuje się u osób chorych na cukrzycę, po spożyciu posiłku obfitego w węglowodany proste, po dużym wysiłku fizycznym, po niektórych lekach itd. Niestety obserwuje się zależność pomiędzy zbyt dużym stężeniem glukozy, a występowaniem chorób sercowo-naczyniowych. U chorych na cukrzycę zmiany miażdżycowe powstają wcześniej niż u zdrowych osób, dlatego ryzyko wystąpienia chorób serca znacznie wzrasta. Hiperglikemia zwiększa również powstawanie zakrzepów.

Markery sercowe

Markery sercowe są enzymami, które odgrywają istotną rolę w diagnostyce chorób serca. Są to substancje uwalniane do krwi podczas uszkodzenia lub znacznego przeciążenia serca. Do podstawowych markerów martwicy mięśnia sercowego zaliczamy:

• troponiny sercowe,
• izoenzym sercowy kinazy kreatyninowej,
• mioglobina.

Markery te mają przede wszystkim za zadanie rozpoznanie oraz ocenę ryzyka wystąpienia chorób serca. Ich stężeniem we krwi może wahać się w zależności od uszkodzenia mięśnia sercowego, dlatego można stosować je nie tylko w celu rozpoznania, ale również w śledzeniu przebiegu choroby. Badanie markerów sercowych najczęściej stosuje się w przypadku podejrzenia choroby wieńcowej, zawału serca oraz choroby zakrzepowo-zatorowej.

Pomiar ciśnienia krwi, lipidogram, pomiar homocysteiny, stężenie glukozy na czczo oraz markery sercowe to badania krwi, które mogą pomóc w diagnostyce chorób serca. O ile pomiaru ciśnienia tętniczego można dokonać samodzielnie to w przypadku innych badań należy udać się do specjalisty. Nie są to jednak duże koszty, ponieważ cena za takie badanie to mniej niż 40 zł. Uważam, że warto co jakiś czas (co około 5 lat) wykonywać rutynowe badania kontrolne, które mogą pomóc społeczeństwu w walce z chorobami sercowo-naczyniowymi.