Niedożywienie u osób starszych, czyli przyczyny braku apetytu

Aktualizacja: 13 lipca, 2020

Żywienie osób starszych jest nadal bardzo niedocenianą metodą polepszenia jakości życia oraz poprawy stanu zdrowia osób chorych.  Na ten moment jednak świadomość żywieniowa grupy wiekowej powyżej 65 lat jest niewysoka, często występują w niej zaburzenia odżywiania, niedożywienie oraz znaczne niedobory minerałów i witamin, które wpływają na pogorszenie stanu zdrowia oraz sprawności psychomotorycznej pacjentów.

Badania udowodniły, że w grupie seniorów najczęściej popełnianymi błędami żywieniowymi są:

• nieregularne pory spożywania posiłków,
• pominięcie śniadania,
• spożywanie dużych ilości jedzenia przed snem,
• zbyt duża objętość i kaloryczność spożywanych posiłków,
• nadużywanie soli oraz produktów słodkich,
• nadmiar NKT, występujących w słoninie, boczku, smalcu – będącymi domeną starodawnej kuchni polskiej,
• małe ilości warzyw, owoców oraz ryb.

Brak apetytu u starszej osoby

Wraz z upływem czasu zachodzą w naszym organizmie zmiany. Dotyczą one również pracy i funkcjonowania układu pokarmowego – w tym przypadku mowa jest o zmianach wstecznych. Zaczynając od jamy ustnej – osoby starsze często uskarżają się na paradontozę oraz próchnicę –  po 65 roku życia u osób występują również częste braki w uzębieniu. Osobom starszym często trudno przyznać się do tego, że pojawiają się kłopoty z rozdrabnianiem i przeżuwaniem pokarmu.  Po 65 roku życia znacząco zmniejsza się również ilość produkowanej przez ślinianki śliny – warto również zwrócić uwagę na to, że leki przepisane seniorom, mają wpływ na obniżenie ilości produkowanej śliny.

Zmniejszenie apetytu u osób starszych często wynika również z zaburzeń postrzegania zmysłowego. Wraz z upływem czasu, smaki i zapachy wydają się być mniej intensywne. Osoby starsze tracą więc radość ze spożywania posiłków, która towarzyszyła im do tej pory.  Sytuacja ta, może być przyczyną zaburzeń odżywiania oraz zatruć pokarmowych, które często spotykane są w grupie +65. Oprócz zmysłu smaku i zapachu, obniża się również funkcja receptorów odpowiedzialnych za apetyt oraz odczuwanie głodu.

Prowadzone z udziałem osób starszych badania kliniczne, wskazują, że za utratę apetytu w wieku podeszłym mogą być odpowiedzialne również witaminy, dla przykładu nadmiar witaminy A oraz niedomiar witamin z rodziny B.

Również występujące choroby o podłożu neurologicznym – powodują zmniejszenie apetytu. Współtowarzyszące im zaburzenia połykania,  żucia, nieprawidłowe funkcjonowanie jelita cienkiego. Osoby starsze wolą więc unikać posiłków niżeli „męczyć się” z ich spożywaniem.

Dowiedz się więcej na temat braku apetytu u osoby starszej.

Niedożywienie u osób starszych

Ryzyko występowania niedożywienia i deficytów pokarmowych wzrasta wraz z wiekiem, uważa się że niedożywienie białkowo-kaloryczne spotykane jest u 1–15% pacjentów powyżej 65 roku życia. Występowanie tego rodzaju niedożywienia, spowodowane jest bezpośrednio niedoborami kalorycznymi oraz jakościowymi diety, zmniejszoną aktywnością fizyczną, oraz występowaniem chorób towarzyszących. Jedną z ważniejszych przyczyn występowania niedożywienia w naszym kraju jest zła sytuacja finansowa osób starszych oraz (w szczególności na wsiach) znacząca odległość do najbliższego sklepu spożywczego, przekraczająca możliwość samodzielnego zrobienia podstawowych zakupów.

W następstwie niedożywienia dochodzi do szeregu niekorzystnych zmian w organizmie, które dotyczą wszystkich organów wewnętrznych – w tym mózgu, częściej spotykane są choroby o podłożu nerwowym, demencja, schizofrenia, Alzheimer.  Również układ mięśniowy ulega zmianom wstecznym, następuje  bardziej intensywny zanik tkanki mięśniowej, niżeli u osób bez zdiagnozowanego niedożywienia. Układ pokarmowy nieodżywionej osoby starszej również przejawia liczne dysfunkcje – osłabia się perystaltyka jelit, występują zaburzenia flory bakteryjnej jelit, liczne stany zapalne – które wpływają na procesy trawienia i wchłaniania. Często na tym etapie diagnozowane jest stłuszczenie wątroby oraz zmniejszenie masy trzustki, odpowiedzialnej za wydzielanie enzymów trawiennych. Niedożywienie odbija się również na zaniku mięśni oddechowych, utrudniając osobom starszym prowadzenie prawidłowych procesów wentylacji.

Żywienie osób starszych – przydatne wskazówki

Prawidłowa diagnostyka leczenia niedożywienia u osób starszych polega na rozpoznaniu zagrożenia jego występowania. Należy przeprowadzić ocenę stanu odżywienia składającą się z:

• wywiadu żywieniowego,
• somatometrii,
• badania fizykalnego,
• badania biochemicznego,
• badania stanu immunologicznego.

Rozpoznanie niedożywienia u osoby starszej powinno wiązać się z niezwłocznym podjęciem planowania leczenia farmakologicznego oraz żywieniowego. U osób powyżej 65 roku życia, powinno podejmować się leczenie, gdy BMI<24 lub jeśli pacjent utracił więcej niż 5% masy swojego ciała w okresie 1–6 miesięcy.

Występowanie niedożywienia oraz problemów żywieniowych w grupie osób starszych wiąże się z koniecznością wprowadzenia pewnych zmian w codziennej diecie pacjenta w wieku podeszłym. Generalnie dieta takiej  osoby, w szczególności, gdy współtowarzyszą jej dodatkowe choroby powinna być oparta na zasadach diety lekkostrawnej.

Strawność posiłków osób starszych możemy zwiększać poprzez:

• rozdrabnianie posiłków (miksowanie, blendowanie, rozgotowanie),
• usuwanie części niestrawnych (skórek, pestek, łusek),
• poddawanie warzyw i owoców obróbce cieplnej – pieczenie, duszenie, gotowanie (w tym na parze),
• nadawanie potrawom atrakcyjnego smaku, zapachu i wyglądu – odpowiednie zastosowanie ziół i przypraw.

Ważne jest, aby osoba starsza spożywała odpowiednią ilość białka, z wiekiem bowiem następuje zmniejszenie jego stężenia w ustroju, zalecaną jego ilością jest 1g/kg/m.c.  W czasie ostrej choroby zapalnej z podwyższoną temperaturą, można zwiększyć jego ilość do 1,5g/kg/m. c. Jednostki te jednak nie dotyczą osób z zaburzeniami i przewlekłymi chorobami nerek. Przeważające w diecie pacjenta geriatrycznego powinny być węglowodany złożone. Jednak jeśli pacjent wykazuje złą tolerancję produktów, w których one występują, powinno się powrócić do pieczywa mieszanego i białego. Ważne jest również, aby zmniejszyć do minimum ilość NKT w diecie – wg badań stanowi on największe źródło energii w diecie pacjenta geriatrycznego.

Zaleca się spożywanie płynów w ilości od 1000 ml–2000 ml na dobę, w zależności od możliwości pacjenta. Zapobiega to jego odwodnieniu i wspiera procesy trawienne. Aby uniknąć niebezpiecznego odwodnienia należy pić 30 ml płynów na kg/m.c. na dobę.

W diecie osób starszych ważną rolę pełnią suplementy diety, zaleca się stosowanie:

• przeciwutleniaczy oraz ekstraktów roślinnych – wspomaganie układu krążenia;
• błonnik, prebiotyki, WNKT oraz ekstrakty roślinne – poprawa gospodarki tłuszczowej organizmu;
• pre i probiotyki, ekstrakty roślinne regulujące procesy trawienia, CLA, L-karnityna – wspomaganie pracy układu pokarmowego;
• beta-glukany, witaminy oraz składniki mineralne – wzmocnienie odporności immunologicznej organizmu;
• białko, wapń, magnez, witamina D3 oraz B6 – na poprawę stanu kości i zębów.

Suplementacja w wieku podeszłym powinna być konsultowana z lekarzem lub dietetykiem, nie powinno się wprowadzać nowych preparatów „na własną rękę” – można spowodować tym więcej szkód niżeli korzyści.

Żywienie osób starszych wymaga indywidualnego podejścia do pacjenta. Większość osób po 65 roku życia cierpli na liczne choroby, którym towarzyszy ogromna ilość spożywanych codziennie leków. Zachodzą one w interakcje ze składnikami pożywienia, blokując lub zwiększając ich wchłanianie. Aby profesjonalnie podejść do tematu żywienia i suplementacji diety osób starszych należy skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem – to niewielki ruch, a może wydłużyć i poprawić jakość życia naszych najbliższych.