Makrosomia płodu – przyczyny, konsekwencje, postępowanie

Aktualizacja: 15 maja, 2024

Porody dużych noworodków stają się obecnie problemem współczesnego położnictwa. Makrosomia płodu stwarza liczne powikłania w wieku późniejszym dla dziecka, m.in. zwiększone ryzyko chorób metabolicznych oraz gromadzenia nadmiernej masy ciała. W trakcie ciąży bardzo istotne jest świadome odżywianie się mamy oraz kontrolowanie chorób występujących przed ciążą (cukrzyca, nadciśnienie).

Makrosomia

Makrosomia płodu określana jest skrótem LGA (Large fo gestational age), a stwierdzana, gdy urodzeniowa masa ciała noworodka przekracza wartość 4000–5000 g, niezależnie od czasu trwania ciąży lub gdy masa urodzeniowa jest większa niż 90. percentyl dla konkretnego wieku ciążowego określonego w danej populacji. Badania wskazują, że lepszym określeniem jest diagnozowanie makrosomii za pomocą wartości długości ciała oraz masy urodzeniowej malucha odniesionych do siatek centylowych dla wieku ciążowego, rasy i płci.

Makrosomia płodu – przyczyny

Przyczyny makrosomii płodu:

• otyłość matki,
• cukrzyca typ 1 lub 2 oraz cukrzyca ciążowa,
• nadciśnienie tętnicze w trakcie ciąży,
• poród po terminie,
• ciąża po 45 r.ż.
• poprzedni poród płodu z makrosomią,
• wielorodztwo,
• pochodzenie etniczne,
• wzrost i masa ciała rodziców,
• płeć męska noworodków.

Przyczyny makrosomii płodu są związane z matką, a w szczególności jej stanem odżywienia, sposobem odżywiania się przed oraz w trakcie trwania ciąży, jej stylem życia, predyspozycjami rodzinnymi do pewnych schorzeń oraz występowaniem jednostek chorobowych przed ciążą, które powinny być pod kontrolą lekarza. Za najbardziej predysponujący do makrosomii płodu czynnik, uważa się występowanie cukrzycy typu 1 lub 2 u kobiety przed okresem ciąży lub zdiagnozowanie w trakcie trwania ciąży cukrzycy ciążowej. Naukowcy przyczyn upatrują w hiperglikemii u mamy, która występuje w przebiegu niepoprawnie kontrolowanej cukrzycy. Hiperglikemia oznacza stwierdzenie zbyt wysokiego stężenia glukozy we krwi, która przez łożysko przekazywana jest do płodu. Dochodzi wówczas do „przeżywienia”, a w konsekwencji gromadzenia energii przez rozwijający się płód w postaci tkanki tłuszczowej. Płód w odpowiedzi wytwarza nadmierną ilość insuliny, która przyczynia się do obniżenia poziomu cukru we krwi i odtransportowania glukozy do tkanek. Zjawisko hipoglikemii jest obserwowane u noworodka po porodzie. Warto zauważyć, że występowaniu cukrzycy typu 2 towarzyszą takie schorzenia jak nadciśnienie tętnicze oraz nadwaga lub otyłość, które również zaliczane są do przyczyn występowania makrosomii płodu.

Tabela 1 Zalecane przyrosty masy ciała w trakcie trwania ciąży, w zależności od BMI matki przed ciążą. (bebiprogram.pl)

Nadmierne przyrosty masy ciała matki w okresie ciąży, są niebezpieczne dla płodu, gdyż również mogą się przyczyniać się do makrosomii płodu wskutek dostarczenia nadmiernej ilości energii względem zapotrzebowania do płodu. Badania wskazują, że u kobiet z BMI wyższym niż 40, ryzyko makrosomii płodu jest trzy razy większe w porównaniu do kobiet z normalną masą ciała. U kobiet w drugiej ciąży, które urodziły dziecko o zwiększonej masie ciała, zwiększa się ryzyko powtórnego porodu noworodka z makrosomią. Ponadto kobiety, które zaszły w ciążę w wieku powyżej 45. roku życia mają wyższe prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z nadmierną masą ciała. Ryzyko jest również większe w przypadku płodu męskiego.

Makrosomia płodu – objawy

Makrosomię płodu diagnozuje się w trakcie trwania ciąży lub po jej rozwiązaniu. W przypadku pierwszej opcji wykorzystuje się badanie USG, natomiast po porodzie wymiary noworodka porównuje się z odpowiednimi dla wieku ciążowego i płci dziecka siatek centylowych. Masa urodzeniowa płodu z makrosomią przekracza 4000–4500 g, a z wyglądu można zauważyć dysproporcję między rozmiarem brzuszka w odniesieniu do główki, która jest mniejsza.

Makrosomia wiąże się z  przedwczesnym porodem, często rezygnacją z porodu siłami natury na rzecz cesarskiego cięcia. Porody są dłuższe, z większą utratą krwi przez matkę. Występuje ponadto zwiększone ryzyko urazów okołoporodowych noworodka w szczególności dotyczących stawu barkowego m.in. złamanie obojczyka czy kości ramiennej.

Objawy i konsekwencje makrosomii płodu są bardzo poważne, dlatego w miarę możliwości należy dbać o to, aby obniżyć ryzyko wystąpienia nadmiernej, urodzeniowej masy ciała u noworodka. Badania dostarczają informacji, że makrosomia płodu zwiększa ryzyko zachorowalności, zgonu oraz wymaga intensywnej opieki nad płodem po urodzeniu.

Do objawów makrosomii płodu można zaliczyć:

• zwiększoną ilość tkanki tłuszczowej zlokalizowanej pod skórą,
• mniejszą główkę w stosunku do obwodu brzuszka u noworodka,
• przerost narządów wewnętrznych, za wyjątkiem płuc, nerek i mózgu,
• żywoczerwone zabarwienie skóry i owłosienie małżowin usznych,
• zwiększone ryzyko zaburzeń oddychania u noworodka, w wyniku obniżonej ilości surfaktantu w płucach noworodka i niedojrzałości płuc,
• przerost wysepek trzustkowych, hiperinsulinizm a w konsekwencji urodzeniowa hipoglikemia u noworodka, która zagraża życiu maluszka,
• niedojrzałość układu nerwowego,
• przerost mięśnia sercowego,
• zaburzenia metaboliczne: obniżony poziom glukozy, magnezu oraz wapnia we krwi.

Makrosomia płodu – postępowanie

Przyczyn makrosomii jest wiele, a jej konsekwencje są niebezpieczne zarówno dla matki, jak i dla noworodka. W medycynie wykorzystuje się trzy strategie, z których nie można jednoznacznie wyróżnić najlepszego rozwiązania. W badaniach możemy znaleźć następujące:

• indukcja porodu, czyli sztuczne wywołanie skurczy porodowych podając mamie oksytocynę, co skutkuje wcześniejszym porodem;
• planowane cesarskie cięcie. Według zaleceń American College of Obstretricans nad Gynecologists, cesarskie cięcie powinno być wykonane, gdy masa płodu wynosi ponad 5000 g u ciężarnych zdrowych lub 4500 g u matek z cukrzycą. Zalecenia polskie wskazują na nieco niższe wartości masy ciała płodu predysponujące do cesarskiego cięcia: 4500 g dla kobiet bez cukrzycy oraz 4200 g dla kobiet z cukrzycą;
• postępowanie wyczekujące.

Warto zwrócić uwagę, że wystąpienie makrosomii płodu maleje u ciężarnych w grupie ryzyka, w momencie dobrze kontrolowanej cukrzycy insulinozależnej w trakcie ciąży oraz u kobiet z cukrzycą ciążową.

Makrosomia występuje zdecydowanie częściej u matek z cukrzycą w porównaniu do matek zdrowych. W Polsce częstotliwość wynosi odpowiednio ok. 25,0–42,0% i 6,0–14,5%. Dobra opieka lekarska i diabetologiczna kobiety ciężarnej oraz właściwie dobrana dieta pod względem energetycznym i jakościowym oraz prawidłowy styl życia, korzystnie wpływają na obniżenie ryzyka wystąpienia u płodu niebezpiecznego schorzenia.