Kapsaicyna – działanie. Jak wpływa na odchudzanie?

Aktualizacja: 22 stycznia, 2025

Codziennie w wyszukiwarkę internetową wpisywane jest tysiące haseł dotyczących substancji, które mogłyby przyspieszać odchudzanie albo wspomagać leczenie różnych chorób. Jedną z najczęściej proponowanych naturalnych substancji wspomagających redukcję masy ciała  jest kapsaicyna. Substancja ta znalazła szerokie zastosowanie w przemyśle farmaceutycznych ze względu na swoje prozdrowotne właściwości.

Kapsaicyna

Kapsaicyna to organiczny związek chemiczny zaliczany do alkaloidów, który produkowany jest przez rośliny z rodziny Capsicum. Odpowiada ona za ostry i piekący smak papryki. Ze względu na różny stopień intensywności smaku papryk utworzona została skala  Scoville’a (SHU) szeregująca papryki od najmniej ostrych do tych najbardziej intensywnych. Im wyższy stopień SHU tym substancja jest pikantniejsza. W celu uświadomienia sobie jak ostrym związkiem jest czysta kapsaicyna należy porównać ją do jednej z najostrzejszych papryk na świecie. Papryka habanero oceniana jest na 100 tys. SHU, natomiast czysta kapsaicyna na około 10 milionów SHU! Co interesujące 2006 roku rekord Guinnessa w skali ostrości pobiła papryka z gatunku Naga chili, która zawiera jedynie 2–4% kapsaicyny! Standardowe papryki chili posiadają w swoim składzie tylko od 0,1–1% tego związku, a mimo to uważane są za bardzo ostre produkty. Zawartość kapsaicyny w paprykach stanowi skuteczną obronę rośliny przed spożyciem jej przez zwierzynę. Tę zależność wykorzystywali rdzenni Amerykanie, którzy stosowali ostre papryki do oślepienia przeciwnika na polu bitwy oraz wykorzystywali jej przeciwbólowe właściwości szczególnie w leczeniu bólu zębów. Historia odkrycia tego związku sięga XIX wieku, kiedy to John Clough Tresh po raz pierwszy wyizolował krystaliczną kapsaicynę oraz nadał jej obowiązującą do dnia dzisiejszego nazwę. Ponad czterdzieści lat później E. K. Nelson i L. E. Dawson przedstawili strukturę chemiczną kapsaicyny co było ogromnym przełomem w historii tego związku i umożliwiło przeprowadzenie badań mających na celu poznanie właściwości i zastosowania substancji [1].

Działanie kapsaicyny

Kapsaicyna wykazuje szerokie działanie na ludzki organizm, a wynika ono z wpływu tego związku na działanie receptorów czuciowych. Kapsaicyna wiąże się w organizmie z przystosowanymi do niej receptorami bólowymi TRPV1, które wrażliwe są również na inne bodźce tj. allicyna pochodząca z czosnku, piperyna z pieprzu, kamfora czy etanol. Receptory te potocznie zwane są „kapsaicynowymi” i występują w największej ilości w błonach komórek nerwowych obwodowego układu nerwowego. W wyniku połączenia kapsaicyny z receptorem dochodzi do  wyrzutu z zakończeń nerwowych czynników prozapalnych tj. substancja P czy CGRP wywołujących uczucie bólu oraz pieczenia. Jeśli jednak stan ten będzie utrzymywał się wystarczająco długo to dojdzie do inaktywacji receptorów dla kapsaicyny czego wynikiem będzie zmniejszenie odczucia bólu, mimo dalszego działania bodźca. Mechanizm ten nieświadomie wykorzystywany był kiedyś przez plemiona zamieszkujące Amerykę, które stosowały ostre papryki jako środek przeciwbólowy. Dzisiaj maści z kapsaicyną w składzie stosuje się miejscowo w celu uśmierzenia bólu przy występowaniu nerwobólu, neuropatii cukrzycowej, reumatoidalnego zapalenia stawów, łuszczycy czy zaburzeń pracy pęcherza moczowego. Na skalę światową produkuje się leki przeciwbólowe dla pacjentów po operacji stawu kolanowego oparte o mechanizm inaktywacji receptorów dla kapsaicyny redukujący poziom bólu. Należy jednak pamiętać, że efektem ubocznych odwrażliwienia receptorów TRPV1 jest przemijający wzrost temperatury ciała, który może być niebezpieczny dla pacjentów z gorączką. Co ciekawe kapsaicyna zaliczana jest do substancji zakazanych w jeździectwie, gdzie stosowano ją w celu zwiększenia wydolności koni. Ze względu na obecność tego związku w moczu koni na Olimpiadzie w Pekinie zdyskwalifikowano czterech jeźdźców. Cały mechanizm działania kapsaicyny nie jest do końca znany, dlatego nie należy eksperymentować z suplementacją tego związku.

W związku z tym, że receptory kapsaicynowe aktywowane są również przez wysoką temperaturę powyżej 42oC, działanie kapsaicyny objawia się nie tylko jako ból, ale i ciepło. Z tego powodu można wnioskować, że związek ten ma wpływ na termogenezę organizmu, którego intensywność zależy od dawki, częstotliwości i czasu od podania substancji. Po jednokrotnym podaniu małej ilości związku dochodzi do aktywacji substancji P i CGRP, które to powodują rozszerzenie obwodowych naczyń krwionośnych zwiększając utratę ciepła i prowadząc do obniżenia temperatury ciała (hipotermia) oraz zwolnienia przemiany materii. Z kolei po wielokrotnym podaniu dużych stężeń kapsaicyny zachodzi zupełnie odwrotna reakcja związana z inaktywacją receptorów dla kapsaicyny po długotrwałym działaniu bodźca, czego wynikiem jest wzrost ciepłoty ciała (hipertermia) i przyśpieszenie podstawowej przemiany materii. Ze względu na tę zależność naukowcy badają powiązanie między częstym spożyciem ostrych papryk, a klimatem środowiska, w którym się ją spożywa.

Kolejną właściwością kapsaicny jest jej działanie przeciwdrobnoustrojowe hamujące wzrost bakterii typu Salmonella typhimurium, Pseudomonas aeruginosa, Helicobacter pylori czy w wysokich dawkach Escherichia coli. Mechanizm ten związany jest z niszczeniem błony komórkowej oraz  hamowaniem ekspresji genów związanych ze wzrostem bakterii.

Co ciekawe pojawiają się doniesienia wskazujące na hipotensyjne działanie kapsaicyny, co mogłoby być wykorzystane w produkcji leków dla pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Badania te obecnie są jednak na poziomie eksperymentów na szczurach i wymagają dalszej pracy. Ponadto kapsaicyna wykazuje działanie antyoksydacyjne hamujące procesy utleniania w organizmie, dzięki czemu zmniejsza ryzyko miażdżycy i choroby wieńcowej.

Należy pamiętać, że kapsaicyna stosowana w nadmiarze może być toksyczna, a nawet śmiertelna. Zgon następuje po spożyciu 56–512 mg produktu/kg masy ciała w wyniku zaburzeń oddychania. Przewlekłe stosowanie związku w efekcie jego reakcji z enzymami wątrobowymi początkuje proces promowania kancerogenezy. Należy o tym pamiętać rozważając suplementację organizmu kapsaicyną, ponieważ jest ona powszechnie stosowana w przemyśle farmaceutycznym i spożywczym, dlatego ciężko określić jaką jej dawkę spożywamy każdego dnia [2].

Kapsaicyna na odchudzanie

Popularność środków wspomagających odchudzanie napędza przemysł do szukania kolejnych związków roślinnych, które mógłby stać się jednym ze składników suplementów w terapii odchudzającej. Z tego powodu przeprowadzono szereg badań na ludziach i zwierzętach określających wpływ przyjmowania kapsaicyny na metabolizm tłuszczów. Potwierdzono odchudzające właściwości tego związku, które wynikają ze wzrostu utleniania tłuszczów, zużycia energii oraz zmniejszenia apetytu. Należy jednak podkreślić, że badania te były prowadzone przez krótki czas, dlatego nie wiadomo jaki wpływ na utratę masy ciała ma kapsaicyna przy jej dłuższym przyjmowaniu oraz czy po odstawieniu związku spadek masy ciała się utrzyma. Co ciekawe przeprowadzono badanie na Uniwersytecie w Maastricht mające na celu określenie wpływu długotrwałego stosowania kapsaicyny na efekty odchudzania osób z nadmierną masą ciała. Wyniki badania wykazały, że efekty kuracji były podobne zarówno w grupie dodatkowo suplementującej kapsaicynę, jak i tej stosującej jedynie zdrową dietę. Z tego względu należy wyciągnąć wnioski, że skuteczność stosowania preparatów kapsaicyny w celu redukcji masy ciała jest dyskusyjna i wymaga dalszych badań [1].