Jaskra – rodzaje, przyczyny, leczenie i zapobieganie

Aktualizacja: 23 lutego, 2024

Jaskra to termin swoją definicją obejmujący nie jedno, a grupę schorzeń, które łączy wspólna cecha – postępujące uszkodzenie nerwu wzrokowego, powodujące ograniczenie pola widzenia, a w końcowej fazie ślepotę. Wzrok to stawiany ponad wszystkie inne zmysł, którego utrata powoduje znaczne kalectwo, dlatego dbałość o niego jest koniecznym warunkiem zachowania sprawności. Poniżej o tym jak ważne są badania profilaktyczne i co stanowi największą pułapkę w przypadku jaskry.

Jaskra – rodzaje

Możemy wyróżnić dwa główne podtypy jaskry – jaskra otwartego lub zamykającego się kąta przesączania. W zależności od postaci, można mówić o różnych objawach. Kiedy mamy do czynienia z ostrym atakiem jaskry (zamkniętego kąta) symptomy są zauważalne – silny ból oka, głowy w okolicy czoła i skroni, czasem nudności, rogówka ulega zmętnieniu, gałka oczna staje się przekrwiona. W sytuacji wystąpienia wyżej wymienionych objawów niezwłocznie należy skontaktować się z lekarzem. Taki typ jaskry stanowi jednak niewielki odsetek wśród tych występujących wśród mieszkańców Europy. Najczęściej, bo w około 90%, występuje jaskra otwartego kąta niedająca wyraźnych objawów, a doprowadzająca stopniowo do nieodwracanego uszkodzenia nerwu wzrokowego. Stąd zaleca się osobom po 40 roku życia oraz wszystkim dotkniętym krótkowzrocznością wykonywanie profilaktycznych badań, zwłaszcza, jeśli z chorobą borykali się członkowie rodziny.

Jaskra – przyczyny

Oko nieustannie produkuje ciecz wodnistą, której głównym celem jest odżywienie rogówki i soczewki, a także pozbycie się zbędnych produktów przemiany materii. Dostaje się do komory przedniej oka skąd jest odprowadzana do żyły poprzez kąt rogówkowo-tęczówkowy, czyli kąt przesączania. U podłoża jaskry leży ograniczenie lub zupełne zamknięcie przepływu cieczy wodnistej przez kąt przesączania (ciecz nie znajduje wystarczającego ujścia). Taka sytuacja prowadzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzgałkowego do wartości przekraczających normę, a w konsekwencji do uszkodzenia nerwu wzrokowego. W jaskrze z otwartym kątem rogówkowo-tęczkówkowym zmiany następują powoli, co nie daje objawów. Choć przyczyny choroby nie zostały dotąd poznane, można wymienić kilka czynników zwiększających ryzyko jej wystąpienia:

• cukrzyca,
• predyspozycje genetyczne,
• nadciśnienie tętnicze,
• występowanie migreny,
• podeszły wiek,
• krótkowzroczność.

Bez względu na ich obecność wskazane jest regularne profilaktyczne badanie okulistyczne. Niestety wizyta u specjalisty wymaga skierowania od lekarza POZ. Warto skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym i wyrazić chęć wykonania takiego badania. Wczesne rozpoczęcie leczenia przy wykrytej w porę jaskrze może zapobiec utracie wzroku.

Jaskra – leczenie

Jaskra to choroba przewlekła, w swoim naturalnym przebiegu postępująca. Leczenie ma na celu zapobieżenie utracie wzroku poprzez obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego, co zahamuje dalsze uszkadzanie nerwu wzrokowego. Konieczne jest rozpoczęcie terapii już w momencie rozpoznania i stwierdzenia zmian anatomicznych. Najczęściej stosuje się leczenie farmakologiczne, miejscowo w postaci kropli beta-blokery. O tym jak istotna jest prawidłowa aplikacja świadczy chociażby fakt, że najczęściej brak efektów leczenia wynika z błędów pacjenta podczas zakraplania. Jeżeli podany sposób nie przyniesie oczekiwanego efektu, bądź istnieją przeciwwskazania do stosowania leków wykonuje się zabiegi laserowe (tylko przy niewielkich uszkodzeniach) lub chirurgiczne (przy szybko postępujących i znacznych zmianach). Choć dieta nie ma w tym przypadku właściwości hamujących postępu choroby, może w pewnym stopniu zapobiec jej wystąpieniu.

Jaskra – zapobieganie

Jaskra może być powikłaniem niewyrównanej cukrzycy lub nieleczonego nadciśnienia tętniczego. Jak wiadomo w obu tych schorzeniach znaczną rolę odgrywa właściwe żywienie. W jednym jak i drugim przypadku dieta powinna być zgodna z zaleceniami właściwego odżywiania. Dbałość o prawidłowy poziom glukozy we krwi wymaga ograniczenia konsumpcji cukrów prostych w postaci słodyczy, wyrobów cukierniczych, wysokoprzetworzonych produktów. Kontrola glikemii to podstawa zapobiegania powikłaniom, z których jedno stanowi neuropatia – uszkodzenie nerwów. Z kolei nadmierna podaż sodu stanowi prawdopodobnie czynnik ryzyka wystąpienia choroby nadciśnieniowej. Dosalanie gotowych potraw nie jest zatem wskazane. Sól lepiej zastąpić przyprawami – papryką czy ziołami. Bądźmy czujni i weryfikujmy informacje na etykietach – unikajmy tych o wysokiej zawartości sodu i zawierających glutaminian sodu, któremu przypisano symbol E621. Ponad przetwory marynowane, konserwowe, wędzone stawiajmy świeże ryby, mięso, warzywa, zamiast słodyczy – zdrowe przekąski – orzechy, nasiona, owoce (ze względu na obecność fruktozy, lepiej aby nie przekraczać jednej porcji owoców dziennie). Zasady właściwego odżywiania nie są trudne. Co prawda współcześnie przyzwyczajamy nasze organizmy do smaków słodkiego i słonego, ale własne preferencje, nie bez wysiłku, lecz z powodzeniem można zmienić w zaledwie kilka tygodni.

W zapobieganiu jaskry z pewnością pomogą regularne badania profilaktyczne. Im wcześniej wykryjemy zmiany zachodzące obrębie oka, prowadzące do jaskry, tym szybciej możemy powrócić do pełni zdrowia i zapobiec dalszej degradacji nerwów. Jeśli jesteśmy zdrowi badanie ciśnienia wewnątrzgałkowego i dna oka, możemy wykonywać co 2–3 lata. Jeśli jednak należymy do grupy ryzyka badanie takie należy wykonywać co roku.

Lepiej zapobiegać niż leczyć – jaskra może dotknąć każdego. Warto starać się jej zapobiec, w szczególności, kiedy świadomi jesteśmy obciążających nas czynników ryzyka. Choroby cywilizacyjne wynikające w dużej mierze z niewłaściwego żywienia mogą przyczynić się pośrednio do uszkodzenia nerwu wzrokowego. Kolejny dowód potwierdzający jak istotnym elementem życia jest żywienie. Nieocenionym dobrodziejstwem są współczesne możliwości farmakologii i chirurgii, które w przypadku jaskry pozwalają ustrzec przed ślepotą. Koniecznym warunkiem jest jednak wczesne wykrycie, które zapewniają regularne badania okulistyczne. Układ wzrokowy jest najdoskonalszym łącznikiem człowieka z Wszechświatem (M.H. Niżanowska).