Dieta przy wrzodach dwunastnicy. Objawy i leczenie wrzodów

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Gniotące lub piekące bóle w nadbrzuszu po kilku godzinach od zjedzenia posiłku, wzdęcia, uczucie przepełnienia i zgaga to objawy wrzodów dwunastnicy, których nie należy bagatelizować. Jak leczyć wrzody? Jaką dietę stosować, by zmniejszyć dokuczliwe objawy?

Wrzody dwunastnicy

Wrzodem trawiennym nazywa się ubytek błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy, obejmujący blaszkę mięśniową błony śluzowej i jej głębsze warstwy, wraz z występującym w otoczeniu naciekiem zapalnym. Choroba wrzodowa dwunastnicy to okresowe występowanie wrzodów trawiennych, najczęściej w opuszce dwunastnicy i/lub części przedodźwiernikowej żołądka. Najczęstszą przyczyną tego rodzaju wrzodów jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori (występuje u 80–95% pacjentów ze stwierdzonym wrzodem dwunastnicy) wywołującą przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka.

Podstawą diagnostyki przy podejrzeniu występowania wrzodów jest endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego. Dzięki niej, pobrać można wycinki błony śluzowej do badania histopatologicznego i stwierdzenia występowania bakterii Helicobacter pylori. Gastroskopia może również wykazać przebyte wcześniej wrzody (w postaci blizn powrzodowych widocznych w obrazie endoskopowym) oraz zniekształcenia opuszki dwunastnicy na skutek choroby wrzodowej. Gastroskopii nie wykonuje się jednak u każdego pacjenta. Wskazana jest jednak u tych w wieku powyżej 45–55 lat (ze względu na zwiększone ryzyko raka żołądka) oraz tych z objawami alarmowymi lub przy braku poprawy po 2-tygodniowym leczeniu.

Wrzody trawienne często związane są z obecnością bakterii Helicobacter pylori oraz długotrwałym stosowaniem leków z grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych).

Objawy wrzodów dwunastnicy

Wrzód trawienny wywołuje objawy ze strony przewodu pokarmowego, ale może przebiegać bezobjawowo, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku i stosujących środki przeciwbólowe. Charakterystycznym objawem wrzodów jest tępy ból w nadbrzuszu (gniotący lub piekący), zwykle po 2–3 godzinach od ostatniego posiłku. Dla wrzodów zlokalizowanych w dwunastnicy typowe są tzw. bóle głodowe lub nocne, występujące w nocy lub po długim okresie bez pokarmu. Charakterystyczne jest również zmniejszenie nasilenia objawów po spożyciu posiłku oraz środków alkalizujących środowisko kwaśne żołądka. Bólom wrzodowym często towarzyszą objawy dyspepsji – wzdęcia, odbijanie, uczucie pełności w nadbrzuszu, nietolerancja tłustych pokarmów. Pacjenci często skarżą się na nudności, dyskomfort w klatce piersiowej, utratę apetytu i kilogramów na wadze. Warto wiedzieć, iż utrata więcej niż 10% całkowitej masy ciała w ciągu 3 miesięcy jest objawem alarmującym i wymaga ingerencji lekarskiej. Podobnie jest w przypadku, gdy występują powtarzające się wymioty, zaburzenia połykania, niedokrwistość, krwawienie z przewodu pokarmowego (fusowate wymioty, krwisty lub smolisty stolec).

Leczenie wrzodów dwunastnicy

Do celów leczenia przeciwwrzodowego zalicza się wygojenie ran, leczenie infekcji Helicobacter pylori oraz zapobieganie nawrotom choroby. Współczesne leczenie wrzodów dwunastnicy opiera się jednak w największym stopniu na neutralizowaniu objawów choroby. Stosuje się leki z grupy IPP (inhibitorów pompy protonowej), które hamując wydzielanie kwasu solnego w żołądku powodują wzrost pH w jego wnętrzu. Ma to na celu wygojenie się wrzodu. Należy jednak zaznaczyć, iż zmiana środowiska żołądka, które fizjologicznie powinno mieć odpowiednią kwasowość, niesie za sobą wiele konsekwencji. Zbyt wysokie pH żołądka i brak kwasu solnego pogarsza trawienie, szczególnie białek. Niewystarczająco niska kwasowość nie spełnia również funkcji bariery ochronnej przed wnikającymi do jego wnętrza bakteriami, a więc ryzyko przewlekłych zarażeń bakteryjnych rośnie. Zaburzone zostaje również optymalne wchłanianie witaminy B12 w organizmie. Choroba wrzodowa dwunastnicy jest schorzeniem przewlekłym, z okresami remisji i zaostrzeń.

Dieta przy wrzodach dwunastnicy

Oprócz leczenia konwencjonalnego, bardzo ważnym elementem terapii jest postępowanie niefarmakologiczne. Obejmuje ono zmianę stylu życia i odpowiednią dietę. Należy unikać czynników ryzyka choroby wrzodowej, do których zaliczamy palenie papierosów i przewlekłe zażywanie leków z grupy NLPZ. W kwestii zaleceń żywieniowych, radzi się:

• unikać potraw smażonych i ciężkostrawnych. Smażone potrawy wywołują nadmierne wydzielanie soku żołądkowego. Najlepsze jest gotowanie, zwłaszcza na parze, pieczenie w folii, duszenie bez obsmażania. Potrawy ciężkostrawne mogą powodować bóle brzucha, wzdęcia i zgagę. Należą do nich m.in. nasiona roślin strączkowych, kapusta, pieczywo ciemne, wędzone wędliny, ryby wędzone, niedojrzałe owoce;
• spożywać niewielkie objętościowo posiłki co 2–3 godziny. Szczególnie w okresie zaostrzenia choroby, gdyż zapobiega obciążeniu żołądka, umożliwiając szybkie gojenie wrzodu. Niweluje to również występowanie tzw. bólów głodowych;
• spożywać posiłki rozdrobnione – w formie musów i przecierów, gdyż takie są łatwiej strawne;
• unikać jedzenia gorących potraw – powodują one przekrwienie błony śluzowej żołądka i zwiększenie dolegliwości bólowych, dlatego dania i napoje powinny mieć umiarkowaną temperaturę;
• ograniczyć ilość przypraw, szczególnie ostrych i pikantnych. Dotyczy to zwłaszcza wszystkich przypraw ostrych, takich jak pieprz, papryka, musztarda, gorczyca, chili, curry. Odradza się też spożywanie octu i produktów go zawierających (ogórki konserwowe, grzybki marynowane). Warto wprowadzić do diety łagodne przyprawy (koperek, wanilia, sok z cytryny, kminek), nie pobudzające wydzielania soku żołądkowego.
• spożywać jedzenie powoli, bez pośpiechu, dokładnie przeżuwając;
• unikać kawy i alkoholu.

Tab. 1 Zalecenia żywieniowe dotyczące diety wrzodowej dla pacjentów*

Choroba wrzodowa dwunastnicy jest schorzeniem przewlekłym, z okresami remisji i zaostrzeń. W jej przebiegu dochodzi do pojawiania się zmian w obrębie błony śluzowej, zwanych wrzodami trawiennymi. Pojawiają się tępe bóle w nadbrzuszu i objawy dyspeptyczne. Oprócz leczenia farmakologicznego, w terapii choroby wrzodowej niezwykle ważna jest dieta, która skupiona jest na niepodrażnianiu zmienionej chorobowo błony śluzowej dwunastnicy i zapewnieniu jak najlepszego odżywienia chorego.