Biegunka u dziecka – co na biegunkę dla dziecka?

Aktualizacja: 20 lipca, 2020

Podczas gdy niemowlę karmione mlekiem modyfikowanym lub dziecko oddaje trzy lub więcej luźnych, wodnistych stolców w ciągu doby bądź jeden tzw. stolec patologiczny, zawierający krew, śluz lub ropę, mamy do czynienia ze stanem potocznie jak i naukowo nazywanym biegunką (WHO, 1958). W praktyce biegunkę rozpoznajemy, wówczas gdy u dziecka nagle zmienia się częstotliwość oddawania stolców, jak również ich konsystencja. Choć etiologia biegunki bywa różna, nie należy bagatelizować jej objawów i jak najszybciej rozpocząć nawadnianie.

Biegunka u dziecka – przyczyny

Najczęstszą przyczyną biegunek u niemowląt i małych dzieci są zakażenia wirusowe, bowiem w świetle aktualnych danych literaturowych same rotawirusy odpowiadają za 35–50%  ostrych zakażeń przewodu pokarmowego. W mniejszym stopniu za czynnik etiologiczny biegunek uznawane są bakterie (Salmonella spp., Campylobacter spp.) bądź toksyny bakteryjne. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową poprzez kontakt z osobą chorą lub spożycie zainfekowanej żywności. Nieco rzadziej przyczyną biegunek są zakażenia pierwotniakami i pasożytami jelitowymi (Cryptosporidium parvum, Giardia lamblia, Entamoeba histolytica), które rozpoznawane są głównie u dzieci z zaburzeniami odporności [1].

Co na biegunkę dla dziecka?

Liczne płynne lub półpłynne stolce, wymioty czy podwyższona temperatura ciała wprawiają w zakłopotanie niejednego rodzica i tu pojawia się zasadnicze pytanie: co robić, jak działać i od czego zacząć? Primo: niezwykle ważne jest szybkie nawodnienie małego dziecka poprzez podaż płynów glukozowo-elektrolitowych (tab.1) o zmniejszonej osmolarności. Doustne płyny nawadniające dostępne są w każdej aptece, w rozmaitych wariantach smakowych. Schłodzone, o owocowym smaku płyny należy podawać małymi porcjami,  z uwagi na lepszą ich tolerancję. Warto wiedzieć, iż ciepłe napoje nasilają odruch wymiotny, i z tej uwagi zalecane są niższe temperatury płynów. Należałoby wspomnieć także, iż błędem jest podawanie dzieciom soków owocowych, coca-coli i napojów gazowanych, z uwagi na ich wysoki ładunek osmotyczny. Tego typu napoje mogą nasilać biegunkę i przyczyniać się do wydłużenia czasu jej trwania. W przypadku dzieci z lekkim bądź umiarkowanym odwodnieniem należy wyłączyć żywienie na około 4 godziny i  zastosować 4–6 godzinny okres intensywnego nawadniania. W praktyce obowiązuje zasada, iż dziecko może spożywać płyny bez żadnych ograniczeń, pod warunkiem, że nie wystąpią objawy przewodnienia. Źródła literaturowe zaś podają metodę pozwalającą na określenie dobowego zapotrzebowania na płyny, wedle której dzieci o masie ciała:

• 1–10 kg winny otrzymać 100 ml/kg płynów;
• 10–20 kg – 1000 ml + 50 ml/kg;
• ≥ 20 kg – 1500 ml + 20 ml na każdy kg powyżej 20 kg.

Dodatkowo po oddaniu każdego wolnego stolca maluch poniżej 2. roku życia winien otrzymywać 50–100 ml płynów (1/2 kubka), natomiast dziecku między 2. a 10. rokiem życia należy podać 100–200 ml płynów (1 kubek) [1, 5].  Z uwagi na zdecydowaną przewagę etiologii wirusowej nie ma konieczności rutynowego wykonywania posiewów mikrobiologicznych.

Tabela 1. Charakterystyka wybranych doustnych płynów nawadniających [1]

Domowe sposoby na biegunkę u dziecka

Zasadniczym celem postępowania w przypadku biegunki u dziecka jest zapobieganie odwodnieniu oraz utrzymanie odpowiedniego stanu odżywienia.

1. Postępowaniem z wyboru u dzieci z biegunką ostrą jest nawadnianie doustne w warunkach domowych poprzez podaż DPN. Ważne: doustne płyny nawadniające (DPN) możesz nabyć w każdej aptece.
2. Niemowlętom żywionym mlekiem modyfikowanym i małym dzieciom oprócz płynów o specjalnym składzie możesz podawać powszechnie dostępne produkty takie jak: woda przegotowana, herbatka z kopru włoskiego, słaby napar herbaty czarnej, lekko posolone zupy, jogurt naturalny.
3. Rozważ włączenie probiotyków o udokumentowanym działaniu. Wśród takowych szczególnie polecane są szczepy Lactobacillus GG (Dicoflor) oraz Saccharomyces boulardi (Enterol). Miej na względzie fakt, iż probiotyki powinny stanowić wyłącznie terapię uzupełniającą i nie mogą zastępować nawadniania doustnego [1].
4. Nie wprowadzaj głodówek! Jeśli karmisz naturalnie, kontynuuj żywienie przez cały okres trwania biegunki (wyjątek: objawy ciężkiego odwodnienia). W przypadku niemowląt karmionych sztucznie mlekiem modyfikowanym możesz kontynuować jego podawanie co trzy godziny, pamiętając, aby nie rozcieńczać mieszanek mlecznych (Wyjątek: u dzieci odwodnionych w stopniu lekkim/umiarkowanym – obowiązuje 4–godzinny okres wyłącznego nawadniania DPN). Warto wiedzieć: Wszelkie zmiany rodzaju mlek modyfikowanych, rozcieńczanie czy stosowanie mieszanek sojowych bądź hydrolizatów nie znajdują uzasadnienia klinicznego. Starszym dzieciom podawaj regularnie (6–7 razy/24h) lekkostrawne posiłki, w małych porcjach (kisiel z czarnych jagód, ryż z jabłkami, mus bananowy/jabłkowy, puree z ziemniaków lub dyni, kremy warzywne). Pamiętaj, iż wczesne rozpoczęcie żywienia w okresie biegunki skraca czas jej trwania, zapobiega powstawaniu niedoborów pokarmowych oraz sprzyja regeneracji nabłonka jelitowego.
5. Przestrzegaj podstawowych zasad higieny oraz wymagań sanitarnych podczas przygotowywania posiłków.
6. Obserwuj swoje dziecko pod kątem występowania możliwych objawów odwodnienia. Pamiętaj, iż wśród istotnych klinicznie cech odwodnienia wyróżnia się:

• utratę masy ciała;
• opóźniony powrót włośniczkowy (norma < 1,5–2 s);
• obniżoną elastyczność skóry;
• nieprawidłowy rytm oddychania wynikający z kwasicy metabolicznej.

W przypadku braku poprawy i/lub nasilenia się objawów chorobowych jak najszybciej skonsultuj się z lekarzem.

Biegunka wciąż stanowi jedną z częstszych przyczyn hospitalizacji pediatrycznej, zwłaszcza u dzieci do 3. roku życia. Choć w większości przypadków biegunka ma charakter łagodny, a  objawy ustępują zazwyczaj  po 3–5 dniach, nie należy jej ignorować, tylko jak najszybciej rozpocząć leczenie w warunkach domowych, zaś u niemowląt poniżej 3. miesiąca życia niezbędna jest natychmiastowa konsultacja lekarska.