Zespół krótkiego jelita – zalecenie dietetyczne

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Gdy funkcje jelitowe są zaburzone, proces trawienia i wchłaniania nie przebiega pomyślnie. Wówczas niezbędne jest wdrożenie odpowiednich metod leczenia. Brak integralności procesów może być spowodowany przez wiele jednostek chorobowych. Sprawdź, kiedy może wystąpić zespół krótkiego jelita i na czym polega.

Zespół krótkiego jelita

Short bowel syndrome (SBS), czyli zespół krótkiego jelita to stan, w którym nastąpiło wyłączenie funkcji jelita cienkiego [1]. Mogło to nastąpić w konsekwencji choroby, która spowodowała uszkodzenie, tj.:

• Martwica jelita pochodzenia naczyniowego       
• Ciężkie zaburzenia wchłaniania (np.celiaka  oporna na leczenie)   
• Przetoki zewnętrzne-powodujące utratę treści pokarmowej
• Przetoki wewnętrzne-ominięcie części jelita cienkiego przez pokarm
• Rozległe resekcje z innych przyczyn (choroba Leśniewskiego Crohna, nowotwory, urazy i inne)

Wyłączenie funkcji jelita mogło być spowodowane także chirurgicznym usunięciem [1].

W konsekwencji może dochodzić do ciężkiego upośledzenia wchłaniania składników odżywczych oraz wody. Związane jest z występowaniem wyniszczających biegunek. Wydalanie oraz utrata płynów jest większa niż przyjmowane płyny. Następstwem może być niedożywienie oraz zaburzenia elektrolitowe [1]. Te zjawiska utrudniają prawidłowe funkcjonowanie organizmu, który nie może „przyswajać” wystarczającej ilości składników odżywczych. Występujące możliwe powikłania zostały przedstawione w Tabeli 1.

Tabela 1. Objawy zespołu krótkiego jelita [1]

Trudno jest dokładnie zdefiniować długość jelita cienkiego, która jest odpowiednia dla właściwego wchłaniania. Stan ten jest zależny od wybranych czynników takich jak:

• ogólny stan zdrowia,
• choroba podstawowa,
• wiek chorego,
• zachowanie/niezachowanie jelita grubego,
• zachowanie zastawki krętniczo-kątniczej Bauchina (między jelitem cienkim a grubym).

Jeśli u chorych (dorosłych) występuje mniej niż 150–200 cm czynnego jelita cienkiego, to może wystąpić zespół jelita krótkiego [1].

Gdy występowało żywienie pozajelitowe, szansę na powrót do standardowego żywienia ma pacjent, który posiada:

• 50–60 cm jelita cienkiego w połączeniu z jelitem grubym,
• 100–115 cm jelita cienkiego bez jelita grubego [1].

Zespół krótkiego jelita – dieta

Leczenie zespołu krótkiego jelita dzieli się na 3 okresy tj. pooperacyjny, adaptacyjny i leczenie długotrwałe. W zależności od okresu występuje inne postępowanie żywieniowe, które opiera się na wdrożeniu leczenia żywieniowego oraz odpowiedniej dietoterapii [1,5].

W okresie pooperacyjnym należy wyrównać niedobory płynów oraz elektrolitów.

Na tym etapie prowadzone jest żywienie pozajelitowe (wprowadzanie składników pokarmowych drogą dożylną), dla przyspieszenia zmian adaptacyjnych, równolegle wprowadza się żywienie dojelitowe, aby przyspieszyć zmiany adaptacyjne jelita i nie dopuścić do zaniku kosmków jelitowych, u niektórych pacjentów można wprowadzać niewielką ilość pokarmu drogą doustną.

Po pojawieniu się ruchów perystaltycznych może zostać wprowadzona dieta płynna (płyny obojętne m.in. przegotowana woda, mineralna niegazowana, napar z rumianku, słaba herbata) w ilości 500 ml/dobę, podawane łyżeczką (kilka łyżeczek jednorazowo) [2–5].

W okresie adaptacyjnym ogranicza się żywienie pozajelitowe na rzecz żywienia doustnego. Jednak zależy to od możliwości pacjenta (wiek, przyczyna usunięcia, długość usuniętego fragmentu itd.), które warunkują prawidłowy przebieg tego okresu [4–5].

Warto dodać, że już po dwóch dniach od operacji w jelicie zachodzą bardzo istotne zmiany (przerost kosmków jelitowych, pogłębienie się krypt jelitowych). Niekiedy ogranicza się żywienie pozajelitowe/dojelitowe na korzyść normalnych posiłków podawanych drogą doustną.

W adaptacji jelita można wprowadzić dietę kleikową, jeśli próba podawania płynów przebiegła pomyślnie. W skład diety kleikowej wchodzą kleiki z m.in. ryżu, kaszy manny, płatków owsianych (muszą być dobrze przetarte przez sito, jednak tutaj trzeba zachować dużą ostrożność). Dietę rozszerza się o masło, soki warzywne, puree z marchwi, ziemniaków i płyny (napar z jagód, kakao na wodzie). W następnym etapie wprowadza się diety papkowate w postaci przecieranych zup, zup-kremów (z masłem, śmietanką), pieczywa rozmoczonego w zupie/herbacie, sucharków, biszkoptów, mięsa, wędlin, drobiu, ryb mielonych/zmiksowanych [2–5].

Kolejny okres w zależności od postaci zespołu krótkiego jelita może wyglądać inaczej. Istotna jest adaptacja zostawionego odcinka jelita do pełnienia funkcji (zwiększenie powierzchni wchłaniania, motoryka przewodu pokarmowego, wydzielanie hormonów jelitowych, uniemożliwienie rozwoju patogennej flory bakteryjnej). Tutaj wskazuje się dietę łatwostrawną z ograniczeniem ilości tłuszczów, błonnika w postaci surowej oraz cukrów prostych. Celem jest odpowiednie odżywienie pacjenta, minimalizowanie działań niepożądanych i dążenie do racjonalnej ilości wypróżnień [2–5].

W ciężkich postaciach SBS okres długotrwałego leczenia polega na wyłącznym żywieniu pozajelitowym lub dojelitowym i tylko wspomaganym żywieniem doustnym.

Droga doustna jest najbardziej naturalną drogą przyjmowania pokarmów. Jeśli forma ta nie zapewnia odpowiedniego odżywienia i nie spełnia zapotrzebowania organizmu na składniki odżywcze, wprowadza się żywienie wspomagające, czyli tzw. diety przemysłowe (doustnie lub dojelitowo) i mieszaniny odżywcze (pozajelitowo) [2–5].

Pacjenci, u których występuje zespół krótkiego jelita po opuszczeniu szpitala muszą być pod opieką specjalistycznych poradni specjalizujących się w żywieniu pozajelitowym i dojelitowym. Odpowiednie leczenie wymaga współpracy wielu specjalistów m.in. gastroenterologa, chirurga, dietetyka, pielęgniarki itd. Ważnym elementem leczenia jest adaptacja jelita. W zależności od pacjenta i jego indywidualnego stanu, dietoterapia będzie wyglądać inaczej, dlatego nie ma uniwersalnych zaleceń dietetycznych.