Zapalenie jelita grubego – objawy, leczenie, dieta

Aktualizacja: 19 kwietnia, 2024

Zapalenia jelita mogą mieć różne podłoże i obraz kliniczny. Zawsze jednak charakteryzują się występowaniem stanu zapalnego, który skutkuje dyskomfortem i dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, wymagającymi szybkiego podjęcia leczenia. Jakie są formy zapaleń jelita grubego, czym się objawiają i jak przebiega ich leczenie?

Zapalenie jelita grubego

Pod pojęciem zapaleń jelita grubego kryją się złożone nieprawidłowości w funkcjonowaniu i obrazie narządu, których przyczyna musi zostać odkryta, by można było dokładniej określić rodzaj występującego zapalenia. W praktyce lekarskiej spotkać można bowiem różne rodzaje zapaleń. Zależnie od ich etiologii mogą to być:

• zakaźne zapalenie jelit – wywołane przez obecność drobnoustrojów patogennych, np. rotawirusów, bakterii E.coli (wywołujących tzw. biegunkę podróżnych) czy Salmonelli i Shigelli. Czasami można spotkać się również z występowaniem rzekomobłoniastego zapalenia jelit, powstałego na skutek zakażenia bakterią Clostridium difficile. Do stanów zapalnych jelit typu zakaźnego zalicza się często również te wywołane przez drożdżaki z rodzaju Candida albicans, wywołujące grzybicę ogólnoustrojową;
• toksyczne zapalenie jelit – powstaje w odpowiedzi błony śluzowej jelit na kontakt z czynnikami toksycznymi – jadem kiełbasianym, trucizną, lekami, toksynami, pestycydami. Może wystąpić na przykład na skutek zjedzenia trującego gatunku grzybów lub zepsutej konserwy;   
• Nieswoiste Zapalenia Jelit (w skrócie: NZJ) – grupa chorób obejmujących m.in. Chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego (zwane też Colitis Ulcerosa), o podłożu autoimmunologicznym. Są chorobami przewlekłymi, z okresami zaostrzenia i remisji.;

Zapalenia jelit można podzielić również biorąc pod uwagę ich lokalizację (jelito cienkie lub grube), czas rozwoju i manifestacji objawów (ostre i przewlekłe) oraz ze względu na etiologię – zakaźne, toksyczne i nieswoiste.

Objawy zapalenia jelita grubego

Zależnie od rodzaju i przyczyn zapalenia, różnią się one nieco swoją manifestacją.

Zakaźne i toksyczne stany charakteryzuje nagły i ostry przebieg – objawy pojawiają się i rozwijają w krótkim czasie (zwykle do 48 godzin) od ekspozycji na czynnik wyzwalający, na przykład truciznę czy obecność bakterii. Wówczas w przebiegu choroby często występuje zaburzony rytm wypróżnień z tendencją do biegunek – nierzadko śluzowych lub krwawych, ostre bóle brzucha, nudności, wymioty, gorączka, ogólne osłabienie organizmu. Powikłaniem takich stanów są zaburzenia elektrolitowe i odwodnienie. Zwykle po szybkim ustaleniu diagnozy, wyeliminowaniu czynnika wywołującego oraz wdrożeniu leczenia, objawy ustępują i nie nawracają samoistnie.

W przebiegu Nieswoistych Zapaleń Jelit obraz kliniczny manifestuje się nieco inaczej. Sam przebieg choroby nie jest ostry a przewlekły i charakteryzuje się naprzemiennymi okresami poprawy i pogorszenia stanu zdrowia. Co więcej obraz choroby i jej diagnostyka jest dużo bardziej złożona – objawy kliniczne dają jedynie wstępną diagnozę, którą następnie potwierdza się poprzez wykonanie badań endoskopowych (np. kolonoskopii), w trakcie których pobiera się fragment błony śluzowej jelita do badań mikroskopowych i oceny histopatologicznej. Dzięki temu można stwierdzić występowanie owrzodzeń czy stanów zapalnych w obrębie jelita.

Mimo, iż zarówno choroba Leśniowskiego-Crohna, jak i Wrzodziejące Zapalenie Jelita Grubego należą do grupy chorób autoimmunologicznych, gdzie komórki naszego ciała kierują odpowiedź odpornościową w stronę tkanek własnego organizmu (np. jelita) przebieg obu schorzeń jest nieco odmienny.

Tabela 1. Różnice między wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego (WZJG) a chorobą Leśniowskiego i Crohna (ChLC) jelita grubego*

We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (Colitis Ulcerosa, CU) procesem chorobowym zajęta jest najczęściej tylko błona śluzowa jelita grubego, zaś w chorobie Leśniowskiego-Crohna zmiany mogą pojawić się w każdym miejscu przewodu pokarmowego – od jamy ustnej przez przełyk, żołądek, jelito cienkie aż do końcowego odcinka jelita grubego. Obejmują nie tylko powierzchnię błony śluzowej, ale całą grubość ściany jelita. Zmiany te mają charakter nieciągły – fragmenty zajęte stanem zapalnym są rozdzielone przez zdrowe obszary jelita, nie dotknięte zapaleniem.

Leczenie zapalenia jelita grubego

Leczenie toksycznych i zakaźnych form zapaleń jelit polega na wyeliminowaniu przyczyn powodujących stan zapalny (toksyn, bakterii itp.), zastosowaniu farmakologii – antybiotyków, jeśli podłożem zapalenia jest infekcja bakteryjna, lub leczenia szpitalnego, jeśli zapalenie powstało na skutek zatrucia lekami lub toksyną. Leczenie Nieswoistych Zapaleń Jelit jest dużo trudniejsze i złożone, co więcej trwa całe życie. Stosuje się bowiem przewlekle terapie farmakologiczne – niesteroidowe leki przeciwzapalne, korytykosteroidy i leki immunosupresyjne, a nawet leczenie biologiczne. Znaczącą rolę w leczeniu NZJ odgrywa również dieta, która w istotnym stopniu może przedłużyć okres remisji choroby.

Dieta przy zapaleniu jelita grubego

Przy ostrych i toksycznych formach zakażeń jelita prowadzi się dietę lekkostrawną i niskobłonnikową aż do ustąpienia objawów zapalenia. Najistotniejszą kwestią jest dbałość o odpowiednie nawodnienie i równowagę elektrolitową pacjenta, gdyż częste biegunki i wymioty mogą prowadzić do odwodnienia i zaburzeń balansu pomiędzy sodem i potasem. Po ustąpieniu objawów stopniowo wraca się do diety zbilansowanej.

W przypadku Nieswoistych Zapaleń Jelit, dieta jest elementem leczenia i musi być stosowana całe życie. Istotą dietoterapii jest wykluczenie składników zaostrzających stan zapalny w obrębie przewodu pokarmowego. Bardzo często zalicza się do nich nabiał (szczególnie mleko słodkie) i gluten (w największym stopniu obecny w pszenicy), drożdże, rośliny strączkowe, warzywa kapustne, orzechy. Dieta powinna być jak najbardziej gęsta odżywczo, bogata w witaminy (szczególnie B12, kwas foliowy, witaminę D), zawierająca odpowiedni stosunek kwasów omega-6 do omega-3 (najlepiej 4:1), zakładająca ograniczenie ilości błonnika (szczególnie frakcji nierozpuszczalnej, która może podrażniać mechanicznie jelita). Jadłospis powinien być skomponowany z produktów niskoprzetworzonych, łatwostrawnych, gotowanych na wodzie lub parze. Warto zadbać o odpowiednią podaż białka i tłuszczów oraz kontrolowaną ilość węglowodanów w jadłospisie – najlepiej tych będących źródłem błonnika frakcji rozpuszczalnej. Z pomocą może przyjść też spożywanie kiślu z siemienia lnianego, 100% soku z aloesu lub rokitnika – będą one działać powlekająco i kojąco na błonę śluzową przewodu pokarmowego. 

Choroby zapalne jelit mogą mieć różne podłoże i obraz kliniczny, od tego zaś będzie zależała forma zastosowanego leczenia. Wśród typów zapaleń jelit najcięższą w przebiegu charakteryzują się formy przewlekłe Nieswoistych Zapaleń Jelit, które to wymagają dużo bardziej kompleksowego podejścia niż ostre stany zapalne wywołane przez zatrucie toksynami lub infekcje bakteryjne.