Rotawirus – objawy, leczenie domowe, dieta

Aktualizacja: 22 maja, 2024

Rotawirusy stanowią istotny problem kliniczny polskich dzieci, zarówno jako pierwotna przyczyna pobytów w szpitalach, jak na skutek tych właśnie pobytów. Warto wiedzieć jak może objawiać się zakażenie rotawirusami i jakie postępowanie należy wdrożyć.

Zakażenie rotawirusami wynika z braku nabytej odporności, dlatego też głównym czynnikiem ryzyka zakażenia jest wiek pacjentów. Oddziały dziecięce uważa się za środowisko sprzyjające transmisji zakażeń rotawirusami. Z danych wynika, że w 2009 roku w polskich szpitalach zgłoszono 22045 zakażeń rotawirusowych, w tym u 96,7% dzieci hospitalizowanych.

Rotawirus

Rotawirusy to małe, kuliste wirusy należące do rodziny Reoviridae. Do zakażenia dochodzi drogą feralno-oralną. U niemowląt i małych dzieci rotawirusy wywołują zapalenie żołądka i jelit. Czas namnażania się wirusa trwa ok. 4 dni (w cytoplaźmie enetrocytów), wiriony są wydalane z obfitym, wodnistym kałem biegunkowym.

Z badań prowadzonych na terenie Wrocławia i okolic w latach 2009–2014 wynika, że szczególnie narażone są dzieci poniżej 3. roku życia, gdzie do zakażenia dochodziło u co trzeciego pacjenta w okresie noworodkowym i niemowlęcym [1].

Niejednokrotnie izby przyjęć są bardzo zatłoczonym miejscem, szczególnie w okresach sezonu (typowy okres od późnej jesieni do wczesnej wiosny) wzrostu zachorowań. Zatem najczęściej rotawirusem można zarazić się w szpitalu. Jak tłumaczą specjaliści, jest to związane z wydalaniem wirusa przez chorego, wysoką zaraźliwością oraz dużą stabilnością wirusów w środowisku [2]. Dodatkowo hospitalizacja może mieć wpływ na zakażenie rotawirusem, ponieważ charakteryzują się one dużą stabilnością w środowisku zewnętrznym. Temperatura 60⁰ C niszczy je po 30 minutach. Na powierzchniach nieożywionych mogą przetrwać do 2 miesięcy [3].

Rotawirusy wywołują bardziej burzliwy przebieg niż inne wirusy zakażające przewód pokarmowy dzieci. Badania kliniczne dowodzą, że stanowią 30–50% przyczyn biegunek wśród dzieci wymagających hospitalizacji z powodu ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego [3].

Niemowlęta oraz małe dzieci wymagają pomocy przy karmieniu i przy pielęgnacji, co stwarza ryzyko zakażeń. Brak kontroli nad wydzielinami oraz wydalaniem, kontakt z innymi dziećmi oraz odwiedzającymi członkami rodziny, wspólne zabawki – to wszystko może mieć wpływ na zakażenie. Co więcej wpływ na ryzyko zakażeń mają powierzchnie wspólnych pomieszczeń tj. łazienki, toalety, łóżka, przyrządy lekarskie, pielęgniarskie (termometry, wagi niemowlęce), zabawki i ręce personelu [2].

Drogi szerzenia się zakażenia rotawirusami to także:

• bezpośredni kontakt z osobą zakażoną lub z jej wydalinami poprzez brudne, niezdezynfekowane ręce,
• styczność z zanieczyszczoną powierzchnią/przedmiotami np. bielizną, meblami, klamkami,
• spożycie żywności/wody zanieczyszczonej rotawirusami przez drogę pokarmową,
• wdychanie cząstek wymiocin osoby chorej [3].

Hospitalizacja może mieć wpływ na zakażenie rotawirusem, ponieważ charakteryzują się dużą stabilnością w środowisku zewnętrznym. Temperatura 60⁰ C niszczy je po 30 minutach. Na powierzchniach nieożywionych mogą przetrwać do 2 miesięcy [3].

Rotawirus u dzieci – ile trwa?

Okres wylęgania rotawirusów trwa 24–72h. Choroba natomiast trwa 4–10 dni. Czasem może przedłużać się do kilku tygodni. Wydalanie wirusów trwa 8–30 dni lub dłużej.

Osoba, która jest zakażona, już dwa dni przed wystąpieniem początkowych objawów zaczyna wydalać ze stolcem dużą ilość cząstek wirusa. Największa zawartość wirionów w stolcu pojawia się około trzech dni po wystąpieniu pierwszych dolegliwości, co wiąże się z wysoko zakaźnym stopniem choroby u danego pacjenta [3].

Rotawirus – objawy

Do typowych objawów można zaliczyć wymioty, gorączkę, biegunki, które mogą prowadzić do odwodnienia i hospitalizacji. Zakażenie rotawirusami dotyczy głównie jelita cienkiego [4]. Klinicznym objawem są wodniste biegunki z występującym w nich śluzem, również wymioty i gorączka do 38,5°C. U 20–40% chorych mogą wystąpić objawy charakterystyczne dla infekcji górnych dróg oddechowych [3].

Typowym objawem są uporczywe wymioty w początkowej fazie choroby, które wyprzedzają pojawienie się biegunek o 24–48 godzin. Występuje duża ilość wypróżnień na dobę ok. 10–20 razy.

W momencie, gdy występuje znaczne odwodnienie, a wskazują na to konkretne objawy (suche błony śluzowe, niewielkie ilości moczu/bezmocz, bardzo wzmożone pragnienie, zapadnięte gałki oczne, zaburzenia świadomości, krew w stolcu, silne bóle brzucha i brak poprawy po doustnym nawodnieniu [5]), należy zgłosić się jak najszybciej do lekarza.

Rotawirus u dorosłych – objawy

Jako, że rotawirus rozprzestrzenia się drogą pokarmową, to pierwsze objawy również obejmują przewód pokarmowy. Często zakażenie odbywa się bezobjawowo, jednak jeśli objawy się już pojawią, to są to: ogólne złe samopoczucie, nudności, ból głowy, gorączka, skurcze brzucha i biegunka. Towarzyszyć im może znaczące osłabienie organizmu.

Rotawirus u dorosłych – jak długo zaraża?

W ciągu roku rotawirus atakuje najczęściej w okresie wiosennym lub jesiennym, przeważnie między lutym a majem, a zarazić może ludzi w każdym wieku. Szczególnie narażone są niemowlęta i dzieci, jednak ciężkie przypadki zdarzają się również wśród dorosłych. Mowa tutaj głównie o osobach w starszym wieku lub o osłabionej odporności [2].

Rotawirus – leczenie domowe

Właściwości zakaźne rotawirusów redukują preparaty zawierające związki chloru. Najważniejsze jest zapobieganie i świadomość łatwego zakażenia, szczególnie jeśli chodzi o dzieci.

Aby zapobiec zakażeniu, należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny osobistej, systematycznie dezynfekować skażone wirusem powierzchnie oraz pamiętać o odpowiedniej higienie przygotowując posiłki [3].

Starsze dzieci oraz dorośli z lekką postacią biegunki powinny przyjmować preparaty do doustnego nawadniania, by uzupełniać niedobory wodno-elektrolitowe. W domowych warunkach organizm można nawadniać lekko posoloną wodą przegotowaną lub mineralną niegazowaną, słabymi naparami herbaty, bulionami warzywnymi, rozcieńczonymi zupami. U niemowląt i małych dzieci często konieczne jest leczenie szpitalne, a nawadnianie organizmu drogą dożylną.

Podanie probiotyków przyspiesza normalizowanie wypróżnień, skraca czas ich trwania. Dobre efekty zauważono przy zastosowaniu preparaty z Saccharomyces boulardii i Lactobacillus rhamnosus GG [6].

Rotawirus – dieta

W początkowym etapie ostrych biegunek najważniejsze jest odpowiednie nawodnienie, dorośli powinni wypijać taką ilość płynów, na jaką pozwala im organizm, z kolei przyjmuje się zasadę, że dzieciom podaje się 2–3 razy więcej płynów niż zwykle. Przy karmieniu piersią należy dziecko karmić częściej niż zwykle. Są to jednak zalecenia ogólne, przy występowaniu ostrej biegunki, warto zapoznać się ze stanowiskiem Grupy Roboczej ds. Leczenia Ostrej Biegunki ESPGHAN [5–7].

Początkowo u osób dorosłych należy unikać pokarmów stałych (1–2 dni), zaleca się przegotowaną wodę, lekko osoloną, słabą herbatę, napary z mięty. W diecie powinny występować kleiki (np. z ryżu białego rozgotowanego, ziemniaków, ryżu z dodatkiem marchwi, krupniku z drobnymi kaszami, pieczonego, przetartego jabłka, namoczone pieczywo) z początkowym ograniczeniem produktów mlecznych, u niektórych pacjentów może występować wtórna nietolerancja laktozy, dlatego warto mieć to na uwadze, przy przygotowywaniu produktów mlecznych dla osoby chorej [5–7].

W zależności od stanu chorego (zawsze należy ocenić indywidualnie, co pacjent jest w stanie spożyć i jak reaguje) poleca się jogurty, musy, marchwiankę, zupy lekko posolone. Należy unikać cukrów prostych, ponieważ mogą one nasilać biegunkę, dlatego nie są wskazane soki komercyjne. Nie zalecane jest robienie długich przerw w jedzeniu. W miarę poprawy stanu zdrowia można wprowadzać kolejne produkty takie jak ugotowane jajo, ugotowane i rozdrobnione/zmielone mięso, ugotowaną rybę. Łatwostrawną dietę należy kontynuować do momentu ustąpienia objawów ze strony przewodu pokarmowego [5–7].

Warto również po konsultacji ze specjalistą rozważyć doustną suplementację pokarmową, by wyrównać mogące pojawić się niedobory pokarmowe.

Badania dowodzą, że prawidłowe żywienie w biegunce zapobiega deficytowi kalorycznemu i wpływa korzystnie na regenerację nabłonka jelitowego. Lepiej tolerowane są mniejsze porcje niż zwykle były spożywane [6].  

Rozpoznanie przyczyn biegunki nie jest proste. Aby być pewnym, że to rotawirusy, należy wykonać badania serologiczne. Ważnym elementem postępowania podczas biegunek rotawirusowych jest odpowiednie nawodnienie i uzupełnienie elektrolitów. Bardzo ważna jest kliniczna ocena odwodnienia. Należy pamiętać o zachowaniu wszystkich elementów profilaktyki higienicznej.