Co to jest cholesterol HDL? Jakie są normy? Niski i wysoki cholesterol HDL

Aktualizacja: 5 lutego, 2021

Jednym z powszechniejszych badań kontrolnych zalecanych przez lekarzy rodzinnych oraz specjalistów jest badanie cholesterolu ogólnego, cholesterolu frakcji LDL, HDL oraz triglicerydów, także w celu postawienia diagnozy i sprawdzenia przebiegu choroby. Badania te pełnią istotną rolę, ponieważ zarówno nadmiar, jak i niedobór pewnych składników wiążą się z rozwojem procesów patologicznych.

Lipoproteiny osocza krwi to zbiór cząsteczek różniących się budową, która z kolei determinuje ich funkcje biologiczne w organizmie człowieka. Do lipoprotein zaliczamy kilka grup głównych, tzw. klas. Są to:

• chylomikrony,
• lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (VLDL),
• lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL),
• lipoproteiny o niskiej gęstości (LDL),
• lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL).

Co to jest cholesterol HDL?

Cholesterol frakcji HDL (ang. High-density lipoproteins) to tzw. „dobry cholesterol”. Stanowią go lipoproteiny o wysokiej gęstości, które krążą we krwi obwodowej. Lipoproteiny HDL zbudowane są z części tłuszczowej („lipo”), białkowej („proteiny”) oraz apolipoproteiny A, która poza budowaniem cząsteczki uczestniczy w metabolizmie samych lipoprotein. Procentowo lipoproteina o wysokiej gęstości składa się w 50% z białka, w 30% z fosfolipidów, w 10–20% z cholesterolu oraz w maksymalnie 5% z triglicerydów. Warto podkreślić, że zawartość cholesterolu w HDL jest niska – dla porównania w cząsteczce cholesterolu frakcji LDL (tzw. „złym”) związek ten stanowi aż 38% całości.

Nadrzędną funkcją lipoprotein jest transport tłuszczów między narządami. Podczas gdy LDL transportuje cholesterol z wątroby do tkanek obwodowych, cholesterol HDL odpowiada za transport zwrotny cholesterolu, czyli z tkanek do wątroby, gdzie wraz z żółcią jest on wydalany z organizmu. Dlatego określany jest jako „dobry”. Mechanizm ten przeciwdziała bowiem nadmiernemu gromadzeniu się w komórkach tkanek cholesterolu i zapobiega rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego, m.in. miażdżycy i choroby wieńcowej. Niedawno pojawił się nowy parametr zwany cholesterolem Nie-HDL. Czym jest?

Norma cholesterolu HDL

Normy cholesterolu HDL są inne w zależności od płci i w przypadku tego parametru pożądane są jak najwyższe wartości. W kontekście lipoprotein HDL nie określa się wartości maksymalnej, a jedynie minimalną. Zgodnie z zaleceniem Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i innych towarzystw z 2016 r. wartości HDL powinny wynosić:

• > 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u mężczyzn,
• > 45 mg/dl (1,2 mmol/l) u kobiet.

Inne wartości są rekomendowane w przypadku osób chorych na cukrzycę. Eksperci Amerykańskiego Towarzystwa Diabetologicznego (ADA) ustalili, że normy cholesterolu HDL powinny wynosić:

• >40 mg/dl u mężczyzn,
• >50 mg/dl u kobiet.

Niski cholesterol HDL

Niski poziom cholesterolu frakcji HDL, określany jako hipolipidemia, wiąże się z licznymi komplikacjami metabolicznymi. Niedobory mogą być związane z niską aktywnością fizyczną, paleniem papierosów i dietą ubogą w tłuszcze roślinne, a bogatą w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego. Mogą też wynikać z mutacji genetycznych. Ponadto niedobory HDL są skutkiem wysokiego spożycia produktów zawierających tłuszcze trans, obecne w wysoko przetworzonej żywności, daniach typu fast food i żywności smażonej, tworzące się z tłuszczów nienasyconych (roślinnych) podczas ich długotrwałego ogrzewania. Niski poziom lipoprotein HDL występuje u osób z nadciśnieniem tętniczym krwi, otyłością, cukrzycą typu 2 oraz często towarzyszy kobietom w okresie pre- i postmenopauzalnym.

W badaniu Framingham Heart Study stwierdzono, że u kobiet ze stężeniem cholesterolu HDL <35 mg/dl ryzyko zgonu wieńcowego jest dwukrotnie wyższe w porównaniu z grupą, u której stężenie to wynosiło >60 mg/dl. Ponadto u osób z nadciśnieniem tętniczym krwi powszechnie stwierdza się niskie stężenie lipoprotein HDL oraz wysokie stężenie triglicerydów, co zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca w tej grupie populacyjnej. Co ciekawe, obniżenie HDL, przy jednoczesnym wzroście stężenia LDL oraz wzroście stężenia triglicerydów, jest charakterystyczne dla zespołu metabolicznego, będącego częstym schorzeniem.

Wysoki cholesterol HDL

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy wysokie stężenie cholesterolu frakcji HDL jest pożądane. Można je osiągnąć poprzez obniżenie masy ciała u osób z otyłością, zwiększenie aktywności fizycznej oraz zaprzestanie palenia papierosów. Ponadto korzystne są zmiany w sposobie odżywiania, polegające na zastąpieniu tłuszczów pochodzenia zwierzęcego tłuszczami roślinnymi.

Dużo uwagi poświęca się działaniu ochronnemu HDL przeciwko chorobom serca oraz naczyń. Prawidłowe lub podwyższone wartości cholesterolu HDL znoszą ryzyko związane z triglicerydemią, stanowiącą czynnik ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. HDL aktywnie przeciwdziała gromadzeniu się płytek krwi, zapobiega wiązaniu się fibrynogenu z monocytami (komórkami układu immunologicznego), ograniczając tym samym tworzenie się blaszki miażdżycowej wewnątrz naczyń krwionośnych. Ponadto HDL uczestniczy w aktywacji enzymu syntazy tlenku azotu w śródbłonku, który rozszerza światło naczyń krwionośnych, tym samym zwiększając średnicę naczynia i obniżając ciśnienie tętnicze krwi.

Warto regularnie wykonywać badania i kontrolować parametry lipidowe krwi. Należy również pamiętać, że stężenia cholesterolu we krwi poszczególnych frakcji nie należy oceniać pojedynczo, ponieważ są one ściśle ze sobą powiązane i do wiarygodnej oceny stanu zdrowia potrzebne są wyniki wszystkich lipoprotein: HDL, LDL i triglicerydów oraz wartość cholesterolu ogólnego.