Berberyna – źródła, działanie, suplementacja

Aktualizacja: 6 maja, 2017

Berberyna jest związkiem, który możemy znaleźć w polskim berberysie zwyczajnym. Jej wielokierunkowe działanie na organizm sprawia, że może być wykorzystywana w wielu schorzeniach. Jakie są właściwości berberyny i jak ją suplementować?

Berberys

Berberys zwyczajny (Berberis vulgaris) jest krzewem o wysokości sięgającej do 2 m. Posiada charakterystyczną szarą korę, kanciaste gałązki, eliptyczne liście i kwiaty o żółtej barwie. Berberys kwitnie w okresie od maja do kwietnia, a jego owocem jest czerwona, wydłużona jagoda. Krzew ten występuje m.in. na polskich polach uprawnych, w lasach, zaroślach, na wzgórzach i polanach, jednak na niektórych terenach kraju bardzo rzadko można go spotkać.

Jako surowiec wykorzystuje się zarówno korę, jak i korzeń, liść i owoc. Poszczególne części są zasobne w takie związki jak kwas jabłkowy i cytrynowy, witaminę C, cukry, flawonoidy, barwniki, sole mineralne, garbniki, pektyny i alkaloidy. Do tych ostatnich należy znajdująca się w liściach, gałązkach i korze berberyna [1].

Berberyna

Berberyna jest alkaloidem roślinnym, który występuje w berberysie w ilości ok. 1,24% [2]. W mniejszej ilości występuje również w takich roślinach jak Hydrastis canadensis, Coptis chinensis, Arcangelisia flava, B. aquifolium czy B. aristata. Właściwości berberyny wykorzystywano już w średniowieczu, a jej stosowanie zalecała znana mniszka – św. Hildegarda – która pozostaje jedną z bardziej znanych postaci w historii fitoterapii.

Działanie berberyny

Badania prowadzone nad berberyną dały możliwość poznania jej wielokierunkowego oddziaływania na organizm. Związek wykazuje bowiem:

• zastosowanie w cukrzycy i insulinooporności – badanie opublikowane na łamach Metabolism wskazuje na znaczącą poprawę wrażliwości insulinowej i obniżenie poziomu glukozy we krwi dzięki zastosowaniu berberyny u diabetyków. Wnioski z badania sugerują, iż berberyna jest bardzo skutecznym lekiem w terapii cukrzycy typu 2., porównywalnym efektywnością z działaniem leku pierwszego rzutu, jakim jest metformina. We wspomnianym badaniu, suplementacja berberyną spowodowała znaczący spadek stężenia glukozy i insuliny na czczo oraz poziomu hemoglobiny glikowanej (markeru wyrównania cukrzycy). Co więcej, berberyna poprawiła również funkcje wątroby, co przejawiało się obniżeniem poziomu trójglicerydów oraz markerów jej niewydolności. Te działania sprawiają, iż berberyna jest idealnym suplementem dla osób zmagających się z zaburzeniami glikemii oraz związanymi z tym często problemami z czynnością wątroby [3]. Co więcej, berberyna opóźnia również rozkład cukrów złożonych do prostych, co przyczynia się do mniej gwałtownych „skoków” poziomu glukozy we krwi. Jako tzw. insulinomimetyk, potrafi naśladować działanie insuliny, tym samym zwiększając zużycie glukozy, polepszając jej transport przez wyściółkę jelitową i receptory GLUT-1;
• korzystne działanie w redukcji masy ciała – zdolność do nasilenia aktywności adiponektyny (hormonu wydzialanego przez tkankę tłuszczową, którego rolą jest m.in. poprawa wrażliwości insulinowej oraz nasilenie utleniania kwasów tłuszczowych w procesach metabolicznych) sprawia, iż berberyna jest suplementem wspomagającym redukcję masy ciała – nie tylko poprzez regulację glikemii, ale i wpływ na hormony wydzielane przez tkankę tłuszczową. Co więcej, przez oddziaływanie na takie elementy jak np. SIRT-1 pozytywnie wpływa na metabolizm, pracę mitochondriów, przemiany tlenowe i regulację apetytu. Wiele badań donosi o pozytywnej roli berberyny we wspomaganiu terapii zespołu metabolicznego, otyłości i cukrzycy typu 2;
• pozytywny wpływ na pamięć – berberyna może być stosowana jako suplement polepszający memoryzację i funkcje kognitywne głównie poprzez wpływ na szlaki cholinergiczne. Wykazuje również działanie ochronne w stosunku do komórek nerwowych. Ma zdolność przywracania odpowiedniego poziomu czynnika odpowiedzialnego za polepszenie pracy już istniejących neuronów oraz powstawanie nowych. Berberyna zapobiega również uszkodzeniu komórek nerwowych na skutek zbyt małej podaży krwi, np. w wyniku zakrzepów [8];
• zdolność do poprawy stanu jelit – berberyna wpływa pozytywnie zarówno na pracę narządu, jak i warstwę nabłonka jelit oraz tzw. połączeń ścisłych (ang. tight junctions). Te ostatnie pełnią kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu tzw. bariery jelitowej, która chroni przed wnikaniem patogenów, toksyn i komponentów pokarmowych ze światła jelita do krwioobiegu. Prawidłowa czynność bariery jelitowej jest czynnikiem, który może zapobiec rozwojowi alergii pokarmowych typu opóźnionego, a nawet chorób autoimmunologicznych. Berberyna pozytywnie przyczynia się również do zmniejszenia dysbiozy jelitowej, poprzez ograniczenie ilości bakterii beztlenowych w jelitach. Może więc być pomocna w Zespole Jelita Drażliwego lub SIBO;
• pomoc w leczeniu niealkoholowego stłuszczenia wątroby (NAFLD) – poprzez poprawę wrażliwości insulinowej i funkcji mitochondriów, regulację szlaków białka AMPK oraz ograniczanie stanów zapalnych berberyna jest suplementem pomocnym w leczeniu NAFLD, a jej stosowanie powinno być elementem kompleksowej terapii tego schorzenia [7];
• znoszenie stanów zapalnych – dzięki obniżeniu poziomu cytokiny TNF-alfa i podniesieniu poziomu IL-1 i IL-6 berberyna wykazuje zdolność do obniżania odpowiedzi immunologicznej organizmu ukierunkowanej na działanie prozapalne. Jest więc suplementem pomocnym w chorobach przebiegających z przewlekłym stanem zapalnym – schorzeniach autoimmunologicznych, nowotworach, miażdżycy i otyłości;
• działanie przeciwwirusowe i antybakteryjne – między innymi na S. aureus, Streptococcus, Salmonellae, Shigellae, E. histolotica, V. cholerae, Giardia (Lamblia) intestinalis, E. coli, Helicobacter pylori także Candida albicans.
• wsparcie w walce z depresją – berberyna wykazuje niewielki wpływ na hamowanie enzymu MAO, który powoduje rozpad serotoniny i związany z tym zanik jej działania na organizm. Nie jest to jednak silny antydepresant – berberyna jest raczej środkiem, który może wspomagać silniej działające substancje z grupy inhibitorów MAO lub być stosowana w początkach depresji;
• skuteczność porównywalna ze statynami – leki obniżające cholesterol, poza sztucznym ograniczeniem produkcji tego związku w organizmie mogą wywoływać wiele skutków ubocznych. Publikacja z 2004 roku udostępniona na łamach Nature Medicine pokazuje, iż berberyna ma szansę znaleźć zastosowanie jako lepsza alternatywa dla statyn. Trzymiesięczna suplementacja tym związkiem zastosowana w grupie 32 pacjentów ze zdiagnozowaną hipercholesterolemią spowodowała spadek poziomu cholesterolu o 29%, triglicerydów o 35% oraz frakcji LDL o 25%. Hipocholesterolemiczny mechanizm działania berberyny jest przy tym inny, niż stosowanych dotychczas statyn [4];
• pomoc w terapii trudnych leczeniu nowotworów – liczne publikacje wskazują na korzystne działanie antynowotworowe berberyny. Wykazuje ona skuteczność w hamowaniu progresji kostniakomięsaka – nowotworu tkanki kostnej, zwykle źle rokującego. Obecny w chorobie ciągły stan zapalny ułatwia postęp zmian nowotworowych. Berberyna, poprzez hamowanie enzymu kaspaza-1 oraz cytokiny IL-1 ogranicza dalszą progresję nowotworu. Może się więc okazać pomocna w zatrzymaniu lub ograniczeniu progresji kostnomięsaka [5]. Innym, źle prognozującym nowotworem jest rak wątroby – wysoce oporny na konwencjonalną chemioterapię. Berberyna, poprzez ograniczenie podziałów komórek nowotworowych wpływa na ograniczenie wzrostu nowotworu, oraz nasila jego apoptozę, czyli śmierć zmienionych patologicznie komórek [6].

Suplementacja berberyną

Berberyna najczęściej dostępna jest na rynku pod postacią kapsułek, które stosuje się zgodnie z zaleceniami producenta. Z kory lub korzeni można z kolei zrobić napar lub odwar. W pierwszym przypadku łyżeczkę surowca należy zalać szklanką wrzątku i trzymać pod przykryciem 10 minut. Pić 1–2 razy dziennie szklankę naparu przed jedzeniem. Napar z owoców można pić kilka razy dziennie. W celu uzyskania odwaru, 1 łyżkę rozdrobnionych owoców berberysu zalać 1 szklanką wody, gotować pod przykryciem ok. 3 minuty, odstawić na ok. 15 minut. Pić po ¼ do ½ szklanki odwaru, 2 –3 razy dziennie po jedzeniu, można osłodzić miodem.

Berberyna – przeciwwskazania

Berberyny nie należy podawać noworodkom, zwłaszcza w przypadku żółtaczki oraz kobietom ciężarnym i karmiącym. Związek ten może wchodzić  w reakcję np. z cyklosporyną, należy więc zweryfikować czy suplementacja berberyną nie będzie wpływać na przyjmowane leki.

Berberyna jest niezwykle cenną substancją o wielokierunkowym i pozytywnym działaniu na organizm człowieka. Liczne badania potwierdzają jej właściwości. Warto zainteresować się nią bliżej.