Skąd się biorą nawyki? – poznaj ich źródło i rolę w życiu

Aktualizacja: 6 marca, 2025

Każdy z nas w różnych sytuacjach postępuje rutynowo, według pewnego schematu. Jest to nasz naturalny sposób zachowania, wyrażenia siebie. Jest to też element, który odróżnia nas od ludzi przynależących do innych kultur. Nawykowe zachowania wymagają minimum wysiłku, dlatego w największym stopniu determinują nasze postępowanie.

Nawyki

Nawyk jest sposobem zachowania, reagowania na bodźce płynące z otoczenia, którego nabywa się w wyniku ćwiczeń i nieustannego powtarzania. Zwykle wiąże się go z aktywnością typu motorycznego.

Aby pewne zachowanie przerodziło się w nawyk, potrzeba od 20 do 70 dni. Praktyka pokazuje jednak, że już w przeciągu 30 dni jesteśmy w stanie wykształcić takie sposoby reagowania na bodźce z otoczenia, które nie będą wymagać od nas wysiłku. Jest to szczególnie istotne w przypadku wykonywania niektórych zawodów, w innych z kolei może utrudniać, a nawet całkiem uniemożliwiać rozwój.

Potencjał ludzki a nawyki

Nawyki kształtują się już we wczesnym dzieciństwie. Aby  zobrazować, jak działają wystarczy odpowiedzieć sobie na pytanie: Czy idąc codziennie do pracy lub szkoły zastanawiasz się nad tym, w jaki sposób masz stawiać kolejne kroki? Z pewnością robisz to nieświadomie. To jest właśnie nawyk, podobnie jak sposób pisania, czytania, mówienia itp. Czynności te są zautomatyzowane, niemniej jednak ich nabycie wiąże się z osiągnięciem przez człowieka pewnej dojrzałości rozwojowej.

Należy pamiętać, że ludzkie zachowania pozostają pod wpływem osobowości. Można je rozpatrywać na różnych płaszczyznach. Sam Freud rozłożył ją na trzy warstwy:

1. „Id” (popędy), to pierwotna energia, która zasila ludzki organizm. Wszystko to, co wiąże się z naszą biologią, a także chęcią dążenia do maksymalizacji przyjemności i unikania przykrości.
2. „Ego” (realizator popędów) stanowiące łącznik ze światem zewnętrznym. To od niego w dużym stopniu zależy, jaka będzie reakcja organizmu na bodźce. Często utożsamiane z dorosłym, który wie co należy zrobić, aby osiągnąć cel.
3. „Superego” (sumienie) hamuje nieakceptowane społecznie impulsy organizmu na bodźce,
   a tym samym dąży do zapewnienia realizacji wszystkich wpojonych człowiekowi zasad: nakazów i zakazów.

Na przestrzeni wieków wyłoniło się wiele podejść i koncepcji opisujących ludzką osobowość. Wszystkie one zawierają w sobie elementy odwołujące się do nawykowych sposobów zachowania. Na jakiej płaszczyźnie, w takim razie należy je rozpatrywać? Aby odpowiedzieć na to pytanie należy wyjść od rozumienia osobowości na czterech współzależnych warstwach:

1. Płaszczyzna kulturowa, czyli wszelkie normy, wartości, idee, których nabywamy w ciągu naszego życia. Często nie są one w pełni uświadomione.  Zostały nam wpojone w drodze socjalizacji, w wyniku dorastania w określonym społeczeństwie. Pozwalają wyjaśnić, dlaczego osoby mieszkające w rożnych częściach świata tak bardzo różnią się między sobą pod względem zachowań. Stanowią także najgłębszą warstwę naszej osobowości, a co za tym idzie najtrudniej je zmienić.
2. Płaszczyzna zachowań naturalnych (nawykowych) determinujących większość naszych codziennych działań. Nawykowe zachowania są dla nas najłatwiejsze i wymagają włożenia najmniej wysiłku. Mogą stanowić mocny fundament np. zdrowia, urody, sukcesu zawodowego są bowiem relatywnie trwale. Gorzej, jeśli w ciągu naszego życia wykształciliśmy tzw. złe nawyki. Wówczas mogą przynieść całkiem odmienne skutki.
3. Filtry zachowań indywidualnych dla każdej osoby. Obejmują takie elementy jak: podstawa, wiedza, doświadczenie, umiejętności itp. Nabywa się je najczęściej na drodze edukacji. Wymagają od nas pewnego wysiłku, w tym czasu, a nieraz i pieniędzy. Mogą jednak stanowić fundament, który ułatwi nam zmianę nawyków. Filtry zachowań pozwalają w sposób świadomy kierować własnym samorozwojem.
4. Płaszczyzna zachowań adaptowalnych (świadomych) związanych z tym, czego się od nas oczekuje. Zmieniają się bardzo często, w zależności od grupy, do której przynależymy lub od okoliczności, w jakich działamy.

Te cztery płaszczyzny osobowości są nierozerwalne. Każdy je posiada, tylko w różnym stopniu i w różnych sytuacjach wykorzystuje. Pokazują one jednak, że każdy nawyk można zmienić. Kluczem do sukcesu może się okazać doza silnej woli i nuta samozaparcia.