Mak – rodzaje, właściwości, przechowywanie, przygotowanie oraz zastosowanie

Mak należy do roślin oleistych z rodziny makowatych i występuje głównie na półkuli południowej. Właściwości drobniutkich, czarnych ziarenek zostały docenione już w starożytności, kiedy to wykorzystywano je nie tylko w celach kulinarnych jako dodatek lub baza do potraw, ale również w celach terapeutycznych i uśmierzających ból. Obecnie mak jest znany jako niezastąpione źródło wapnia w diecie, składnik mas makowych wypełniających drożdżowe placki i rolady oraz cenny surowiec do produkcji leków.

Mak – rodzaje

Na świecie występuje kilka odmian maku, które różnią się między sobą sposobem wykorzystania oraz pochodzeniem.

• Mak niebieski inaczej „europejski” – najpopularniejszy rodzaj maku, wykorzystywany powszechnie do celów kulinarnych.
• Mak biały – mniej popularny, delikatniejszy w smaku i rzadziej dostępny w sklepach. Stanowi główny składnik masy, przygotowywanej według chronionej receptury, do charakterystycznych dla Poznania rogali marcińskich.
• Mak orientalny, lekarski – wykorzystywany do produkcji leków (morfiny czy kodeiny), gdyż stanowi źródło opium.
• Mak polny – kwiat rosnący na łące, ma zastosowanie ozdobnej rośliny, ceniony w medycynie ludowej oraz wykorzystywany w kosmetyce do wzbogacania kremów.

Mak – właściwości

Mak podobnie jak inne bakalie jest produktem wysokokalorycznym, jednak niezwykle bogatym w rozmaite składniki mineralne oraz witaminy. Właściwości lecznicze płynące ze spożywania czarnych, drobnych ziarenek ściśle korelują z obecnymi w nim substancjami odżywczymi.

• Mak polecany jest jako produkt dla osób na dietach wykluczających mleko oraz produkty nabiałowe z diety, gdyż stanowi bogate źródło wapnia. Wapń zapobiega rozwojowi osteomalacji oraz osteoporozy, odwapnieniu kości oraz krzywicy. Łyżka maku o wadze ok. 10 g dostarcza ok. 140 mg wapnia, co odpowiada 100 ml mleka.
• Mak ze względu na wysoką zawartość magnezu, polecany jest dla osób, które zmagają się z nieprzyjemnymi skurczami mięśni.
• Stanowi cenne źródło wartościowego błonnika (ok. 20 g na 100 g) w diecie, który wspomaga perystaltykę jelit, obniża poziom cholesteroli LDL we krwi, wspomaga detoksykację organizmu oraz powoduje dłuższe odczuwanie sytości po spożyciu posiłku.
• Dostarcza białka roślinnego w ilości ok. 20 g na 100 g produktu. Dodając więc łyżkę maku do owsianki wzbogacamy nie tylko smak, ale i wartość odżywczą posiłku.
• Zapobiega anemii i niedokrwistości, gdyż dostarcza żelaza w ilości ok. 10 mg na 100 g produktu.
• Dostarcza jednonienasyconych i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, które regulują poziom cholesterolu we krwi, działając na wzrost korzystnego HDL, jednocześnie obniżając frakcję LDL, a tym samym obniżają poziom cholesterolu ogółem. Są więc cennym składnikiem diety wspomagającym układ sercowo-naczyniowy.
• Mak zapobiega rozwojowi nadciśnienia tętniczego krwi, gdyż dostarcza potasu w ilości ok. 1000 mg na 100 g produktu, jednocześnie zawierając nikłe ilości sodu (ok. 25 mg na 100 g produktu) dzięki czemu korzystnie reguluje ciśnienie tętnicze krwi.
• Stanowi cenne źródło witamin z grupy B, głównie B1, B3 oraz kwas pantotenowy wspomagając pracę układu nerwowego.
• Mak lekarski stanowi surowiec do produkcji leków, ponieważ dostarcza opium. Opium w dawnych czasach stosowane było do uśmierzania bólu oraz jako środek nasenny i odurzający. Obecnie produkuje się na jego bazie narkotyki np. morfinę, która łagodzi bóle i cierpienia osób nieuleczalnie chorych oraz po ciężkich urazach i zabiegach operacyjnych.

Mak – przechowywanie

Suchy mak: najlepiej przechowywać w lnianej lub płóciennej szmatce lub woreczku, co umożliwi dostęp powietrza do maku. W ten sposób mak można przechowywać 2–3 lata.

Mak zmielony: przechowujemy w lodówce maksymalnie przez okres 3–4 dni.

Mak można zamrozić i wykorzystać na przestrzeni 6-ciu miesięcy od momentu włożenie do zamrażalnika w szczelnym opakowaniu.

Mak – przygotowanie

Mak jest produktem, który przygotowany w nieodpowiedni sposób nadaje wyrobom nieprzyjemny posmak goryczki. Dodając więc mak w postaci surowej do potraw np. sałatek, warto go uprzednio lekko podprażyć na patelni, co uwydatni korzystne nuty smakowe produktu, niwelując goryczkę. Dobrym sposobem jest zmielenie maku w specjalnej maszynce do mielenia maku lub roztarcie go w moździerzu. Najpopularniej jednak z maku wytwarza się masę makową, którą następnie wykorzystuje się jako składnik świątecznych mazurków, serowych ciast, rolad makowych, rogalików, kutii czy łazanek. Zakupiona masa makowa w sklepie jest bardzo słodka i zawiera często długą listę zbędnych dodatków. Z tego powodu masę makową warto przygotować samemu. W pierwszej kolejności mak należy porządnie namoczyć w wodzie przez kilka godzin, co spowoduje przedostanie się goryczkowych substancji do wody, którą w dalszym etapie należy odlać. Następnie mak dokładnie odsączyć przez szmatkę i dwukrotnie zmielić w maszynce do mielenie mięsa. Ostatnim etapem jest wymieszanie zmielonej masy z miodem, aromatem rumowym i pokrojonymi bakaliami oraz orzechami, co w ostateczności sprawi, że otrzymamy smaczną i zdrową (bo domową), bakaliową masę makową.  

Mak – zastosowanie

• Baza do przygotowania masy makowej do makowca, ciast drożdżowych, serników i klusek.
• Dostatek do posypywania wypieków ciastkarskich, słonego pieczywa oraz ciasta francuskiego.
• Dodatek do posypania sałatki lub kanapki.
• Składnik wzbogacający śniadaniową owsiankę lub desery.
• Surowiec do wytwarzania leków uśmierzających ból i ułatwiających zasypianie.
• Biały mak jest bazą do poznańskich rogali Marcińskich.
• Surowiec do wytworzenia oleju makowego.
• Składnik kosmetyków.

Mak jest rośliną wyjątkową, ze względu na zawartość specyficznych składników odżywczych i leczniczych. Stanowi bogate źródło wapnia, magnezu oraz witamin z grupy B, dostarcza cennego białka oraz błonnika. Jako roślina oleista, zawiera jedno i wielonienasycone kwasy tłuszczowe cenne dla układu sercowo-naczyniowego. Mak stosunkowo w prosty sposób można wdrożyć do codziennej diety dodając go po podprażeniu na patelni do sałatek czy kanapek, warto dodać go również do owsianki czy jaglanki. Przygotowując domowe ciasta warto zerknąć na propozycje z wykorzystaniem maku, gdyż stanowi cenne źródło wapnia w diecie Polaków, która jest uboga w ten niezbędny pierwiastek.