Stalking, kiedy zwykła fascynacja staje się nękaniem

Aktualizacja: 6 marca, 2025

Zazwyczaj cieszymy się, gdy ktoś poświęca nam swój czas i uwagę. Czujemy się docenieni, lubiani i atrakcyjni. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy nie chcemy utrzymywać kontaktu z drugą osobą, lecz ta jakby nie przyjmuje tego do wiadomości. Próbuje wciąż się kontaktować, przychodzi do domu czy pracy i prosi o odnowienie relacji. Mimo wielu odmów takie zachowania się powtarzają, przybierają na sile i wywołują lęk i przerażenie. Czym są i jak je rozumieć?

Stalking

Może być kojarzony głównie z obsesyjną fascynacją gwiazdami show-biznesu, gdyż na początku historii tego terminu, stalkerami określano osoby, które maniakalnie podążały za swoimi idolami. Współcześnie jednak zmodyfikowano jego definicję rozszerzając ją o kilka elementów. Przede wszystkim stalking jest wielokrotną, powtarzającą się próbą nawiązania kontaktu z ofiarą w sposób bezpośredni lub poprzez Internet. Łatwo przewidzieć, iż takie zachowanie wywołuje raczej obawę, nadwyręża poczucie bezpieczeństwa i wzmaga lęk. Autorzy definicji nie są w pełni zgodni co do wymogu czasu trwania. Jedni uważają, że o stalkingu mówimy, gdy trwa on 4 tygodnie, a inni wskazują, iż 2 tygodnie nękania kogoś wystarczą, by móc posługiwać się tą definicją. Istotnymi elementami pomagającymi zakwalifikować dane działanie do tej kategorii jest zachowanie stalkera. Cechuje je świadome, celowe i złośliwe postępowanie, którego ambicją jest osaczenie konkretnej osoby. Charakterystyczne w działaniu takich osób jest to, że podejmują oni powtarzające się czynności, mimo braku widocznych rezultatów. Ofiara może nie odpisywać na smsy czy e-maile, nie odbierać telefonów, a mimo to stalker i tak będzie dzwonił i wysyłał wiadomości. Ważne jest dla nich to, że mają nad ofiarą kontrolę poprzez ich intensywne działania naruszające prawa osobiste i karne. Oprócz tych kwestii, zwraca się także uwagę na oddziaływanie stalkera na ofiarę, a ono jest bardzo rozległe. Dotyczy bowiem zachowań na co dzień, ale może nieść za sobą bardzo znaczące konsekwencje. Ofiara doświadcza wielu skrajnych stanów i emocji, pojawia się u niej lęk, strach i bezsilność w stosunku do działań oprawcy. Towarzyszy jej ciągły stres, napięcie i niepewność. Wszystko to doprowadza do zakłóceń w obszarze funkcjonowania psychicznego, fizycznego czy społecznego. Zmiany także dotyczą takich kwestii, jak zmiana miejsca zamieszkania, numeru telefonu czy miejsca pracy.

Stalking – nękanie

Sposoby nękania ofiary są różne, zależne od osobowości stalkera, jednak można wyróżnić kilka, powtarzających się we wszystkich znanych i opisywanych przypadkach zachowania. Mają one na celu osaczenie danej osoby, doprowadzenie do wyczerpania fizycznego i psychicznego i uzyskania nad nią pełnej kontroli. Osiągnięcie tego celu jest możliwe, bowiem opisane poniżej zachowania trwają przez dłuższy czas i bywają bardzo intensywne, więc nie może dziwić fakt, iż wyrządzają danej osobie wiele szkody. Do najczęstszych zachowań należy:

• Nieustające wysyłanie wiadomości sms lub w postaci e-mail, także wydzwanianie, głównie wieczorem lub w nocy. Cechą charakterystyczną jest to, że wiadomości są niechciane przez ofiarę, są to bowiem wyznania miłości, opisy albo też zdjęcia aktów seksualnych, zwierzenia intymne, wulgaryzmy pod adresem ofiary lub najbliższych. Często także są to groźby, próby manipulacji, które mają spowodować, iż ofiara odpowie na zaczepki oprawcy.
• Pozostawianie pod drzwiami domu lub osobiste wręczanie różnych romantycznych prezentów, kwiatów lub też rzeczy o zabarwieniu negatywnym, które mają wzbudzić przerażenie, strach.
• Śledzenie, obserwowanie, podglądanie, przebywanie w pobliżu miejsca zamieszkania lub pracy i wyczekiwanie na ofiarę w celu zaczepienia.
• Próby dowiadywania się o planach i zamiarach ofiary od jej bliskich – rodziny, dzieci, przyjaciół, by być blisko niej i wiedzieć co się u niej dzieje. Do tego może dochodzić zakładanie podsłuchu, filmowanie, robienie zdjęć czy przeszukiwanie osobistych rzeczy.
• Manipulowanie ofiarą poprzez grożenie próbą samobójczą, rozpowszechnieniem informacji na jej temat, często nieprawdziwych, by jej najbliżsi odwrócili się od niej. Często także stalker dopuszcza się szantażu emocjonalnego, ekonomicznego czy niszczenia mienia ofiary lub wyrządzanie krzywdy zwierzętom.

Stalker – kim jest?

Badania pokazują, że najczęściej tego typu przestępstw dopuszczają się osoby, które doświadczyły zerwania bliskiej relacji z partnerem lub odmowy jej nawiązania i głównie są to mężczyźni. Jednak oczywiście takie zachowania mogą dotyczyć zarówno mężczyzn, jak i kobiet. W większości przypadków stalker jest płci przeciwnej niż ofiara, jest singlem, poniżej 40 roku życia. Poziom wykształcenia stalkerów jest wysoki, są inteligentniejsi w porównaniu do sprawców innych przestępstw. Często okazuje się, że są bezrobotni, gdyż takie zachowania wymagają sporej ilości wolnego czasu, choć oczywiście znane są przypadki, że stalker miał pracę w pełnym wymiarze godzin. Nie ma zatem w tym aspekcie jednego profilu. Tak jak i w kwestii wcześniej popełnianych przestępstw. Okazuje się, że niektórzy z nich dopuszczali się w przeszłości różnych wykroczeń, a inni nie. Większość jednak miała kontakt z ofiarą, który został zerwany z rozmaitych powodów i aktualne działania mają na celu odzyskanie zainteresowania danej osoby.

W psychologicznej charakterystyce stalkerów podkreśla się liczne deficyty w aspekcie funkcjonowania emocjonalnego, społecznego czy osobowościowego. W sytuacji zerwania więzi z drugą osobą dla każdego człowieka jest to trudna sytuacja, ale jednak po pewnym czasie jest w stanie się z tym pogodzić i to zaakceptować. Niestety nie dla stalkera, gdyż nie jest to dla niego jednoznaczny przekaz i doprowadza to do zwiększenia wysiłków, by odzyskać daną relację. Podejmuje różne działania, by to zmienić, lecz doprowadza to do pojawienia się u niego „widzenia tunelowego”. Oznacza to, że bardzo silnie zaczyna się koncentrować na ofierze, podporządkowując swoje cele życiowe i szczęście tylko tej osobie. Uniemożliwia to normalne funkcjonowanie i prowadzi do uprzedmiotowienia jednostki oraz zrzucania winy za krzywdzące działania właśnie na nią. Stalkerzy przejawiają deficyty w aspekcie empatii i nawiązywania bliskich relacji z innymi ludźmi. Zaangażowanie jest tylko po ich stronie, lecz nie respektuje praw drugiej strony. Ofiara nie może się sprzeciwiać, dobrze by było, gdyby w pełni oddała się swojemu oprawcy i dostosowała do jego potrzeb. Takie zachowanie może świadczyć o deficycie w zakresie kompetencji społecznych i nieprzystosowaniu do otoczenia. Mimo iż może się wydawać, że zrobią wiele dla drugiej strony, tak naprawdę są egoistami i egocentrykami, skupionymi na własnych potrzebach i własnej osobie. Nie potrafią przyjmować perspektywy innej osoby co powoduje błędne interpretacje i zrozumienie intencji innych ludzi. Pojawia się u nich także zaprzeczanie wizji świata, nie potrafią znieść zerwania relacji z określoną osobą, przez co wówczas pojawia się lęk i obwiniane o porażki. Stąd zachowania, które mają wyrządzić krzywdę ofierze. Z kolei lęk przed samotnością wywołuje potrzebę utrzymania statusu quo. Dawna relacja i osoba ofiary nabiera mistycznego znaczenia, jest idealizowana i stalker robi wszystko, by ją odzyskać. Dodatkowo, niebezpieczny jest ich stosunek do serdeczności czy życzliwości ze strony ofiary. Uważają wszelkiego typu takie zachowania jako przyzwolenie na bliskość i zgodę na dalszy kontakt. Dołączając do powyższej listy aspekt frustracji emocjonalnej i życiowej pozwala na zarysowanie stalkera jako osoby nieszczęśliwej ze swoich osiągnięć życiowych, która próbuje „leczyć” nękaniem swoje porażki.

Stalking jest przestępstwem, które ma doprowadzić do wyniszczenia ofiary w różnych aspektach. Może zrujnować jej życie emocjonalne, psychiczne czy społeczne. Stalker uważa, że poszkodowany sobie zasłużył na wszelkie zachowania agresywne, które wzbudzają w nim przerażenie i lęk. Mimo iż na początku darzył ją uczuciem to w późniejszych etapach przeradza się to w nienawiść i obsesję. Jeśli kiedykolwiek staniemy się ofiarą stalkera ważne, by notować wszelkie akty agresji, także czas, miejsce i świadków zdarzeń oraz zachowywać różne wiadomości. Pomoże to organom ścigania rozstrzygnąć sytuację na korzyść osoby poszkodowanej.