Metody analizy składu ciała – którą wybrać?

Aktualizacja: 6 maja, 2024

Analizę składu ciała możemy dziś przeprowadzić za pomocą różnych metod, od tych najprostszych, które nie wymagają wyspecjalizowanego sprzętu a jedynie wiedzy, do skomplikowanych i precyzyjnych metod badawczych. Różnią się one między sobą przede wszystkim dokładnością i sposobem pomiaru, ale również ceną badania, użytym sprzętem i dostępnością. Niezależnie od tego, którą metodę wybierzemy, każda  z nich w celu uzyskania powtarzalnych, wiarygodnych wyników wymaga standaryzacji warunków pomiaru. Badania należy wykonywać zgodnie z zaleceniami producenta sprzętu pomiarowego oraz aktualnym stanem wiedzy na temat konkretnej metody.

Metody analizy składu ciała

Wszystkie metody badania składu ciała moją swoje wady i zalety. Jedne są bardziej dokładne, ale przez to kosztowne i skomplikowane, inne natomiast mniej dokładne, ale nieinwazyjne, proste i szybkie. Badając zawartość tkanki tłuszczowej lub innego składnika ciała za pomocą kilku metod, okaże się, iż otrzymane wyniki różnią się od siebie. Dlatego chcąc stale monitorować zmiany w naszym ciele podczas prowadzenia etapu np. redukcji, należy wybrać jedną metodę, którą będziemy dokonywać pomiarów.  Do określenia stanu odżywienia służy wskaźnik BMI, który u osób dorosłych powinien się plasować pomiędzy 18,5, a 25. Jest on zależy od czynników, takich jak płeć czy wiek.

Pierwsze trzy z pokazanych tutaj metod mają lub mogą mieć swoje zastosowanie w realnym badaniu poziomu tkanki tłuszczowej w organizmie. Pozostałe są metodami wymagającymi specjalistycznego sprzętu, znajdującego się najczęściej w szpitalach i ośrodkach badawczych.

Analiza impedancji bioelektrycznej – (BIA ang. bioelectrical impedance analysis), inaczej impedancja bioelektryczna

Technika bioimpedancji polega na pomiarze oporu tkanek na przepływ prądu o niskim natężeniu. Metoda ta opiera się na zasadzie, iż tkanka mięśniowa, kości oraz woda przewodzą elektryczność znacznie lepiej niż masa tłuszczowa, która zawiera niewiele wody (5–15%). Oznacza to, iż stawia większy opór w przepływie prądu, stąd można ją łatwo rozróżnić. Metoda BIA określa zawartość tkanki tłuszczowej w masie ciała, a także masę beztłuszczową (kości, mięśnie, tkanki miękkie – organy) i stopień nawodnienia z dokładnością nawet do 0,1%.

Pomiar składu ciała za pomocą bioelektrycznej impedancji to metoda prosta, nieinwazyjna i szybka. Przygotowanie i samo badanie trwa tylko kilka minut. Badanie metodą BIA można wykonać dla obu płci, dzieci, osób zdrowych, a także ze schorzeniami metabolicznymi.

Aby jednak wynik był prawidłowy i powtarzalny, należy regulować poziom naszego nawodnienia, aby przypominał ten najczęściej występujący. Dlatego nie należy przed badaniem pić kawy, która odwadnia, ani wykonywać badania po ciężkim treningu, podczas którego tracimy wodę wraz z potem lub podczas upałów.

Nie zaleca się tego typu badania w okresie ciąży oraz u osób ze wszczepionym stymulatorem serca.

Metoda DEXA (ang. Dual Energy X-ray Absorptiometry) – inaczej absorpcjometria rentgenowska

W metodzie DEXA wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie. Dwie niskie dawki promieniowania skanują ciało człowieka i na podstawie różnicy odczytów, określa się masę tkanek organizmu np. masę tkanki tłuszczowej trzewnej, rozmieszczenie tłuszczu w organizmie (tłuszcz podskórny, wewnątrzotrzewny), czy masę kości (gęstości mineralną kości). Badanie trwa od kilku do kilkunastu minut, a uzyskane wyniki są powtarzalne. Analiza jest bezpieczna (dawka promieniowania jest bardzo niska) i bezbolesna, a od pacjenta nie wymaga się specjalnego przygotowania. Badanie metodą DEXA zalecane jest osobom z wysokim ryzykiem wystąpienia osteoporozy.

Badania antropometryczne (pomiar fałdu skórnego)

Badania antropometryczne mają szerokie zastosowanie w ocenie stanu odżywienia społeczeństwa. Są to badania o stosunkowo niskim koszcie przeprowadzania w porównaniu do innych metod. Należy zakupić jedynie odpowiedni przyrząd do chwycenia i określenia grubość danego fałdu skóry. Pomiary można wykonać, niemalże we wszystkich warunkach, a one same są łatwe do wykonania, jednak wymagają doświadczenia. Pomiar fałdu skórnego jest często wykonywanym badaniem, jednak dokładność jego wyniku zostawia wiele do życzenia. Wiele zależy od umiejętności osoby badającej. Pomiar fałdu skórnego można mierzyć na następujących częściach ciała:

• klatka piersiowa,
• brzuch,
• udo,
• ramię,
• biodro,
• łopatka,
• bok tułowia.

Badanie to polega na ocenie stosunku wzrostu do masy ciała i różnych metod pomiaru grubości fałdu skórnego, obwodu i średnicy kości. Antropometria fałdu skórnego jest stosowana w praktyce klinicznej, ale należy pamiętać, że nie jest doskonała. Opiera się na założeniu, że pod skórą jest zlokalizowana stała frakcja tkanki tłuszczowej, jednak w niektórych przypadkach występują trudności w pomiarze tej tkanki tłuszczowej, np. u osób starszych czy z większą otyłością brzuszną, ze względu na centralizację tkanki tłuszczowej. Masę tkanki tłuszczowej ocenia się na podstawie odpowiednich tablic, które stworzono dla danej populacji. Niestety, powtarzalność tej metody jest niska a dokładność zależy od wprawy osoby przeprowadzającej badanie.

Tomografia komputerowa (CT, computed tomography)

Tomografia komputerowa (podobnie jak w metodzie DEXA) jest badaniem, w którym wykorzystuje się promieniowanie rentgenowskie. Jest to bardzo dokładna metoda, o wysokiej powtarzalności, jednak kosztem przyjęcia stosunkowo dużej dawki promieniowania. A skoro jesteśmy już przy kosztach – taka ocena składu ciała może kosztować nas kilkaset złotych.

Rezonans magnetyczny (MR, magnetic resonance)

Jest to nowoczesna metoda badania całego ciała człowieka, wykorzystująca silne pole magnetyczne. Badanie jest bezpieczne i bezbolesne. Dodatkowo badaniu nie mogą być poddani pacjenci z rozrusznikiem serca czy z metalowymi implantami. Rezonans magnetyczny oraz tomografia komputerowa należą do metod bardzo kosztownych, niestosowanych w rutynowej praktyce lekarskiej. Należy traktować je bardziej jako ciekawostkę niż możliwość kontroli postępów.

Przedstawione metody stanowią szerokie spectrum możliwości, jakie możemy lub będziemy mogli w niedalekiej przyszłości wykorzystywać do badania składu ciała lub poziomu tkanki tłuszczowej. Niewątpliwie, najprostszą metodą jest pomiar fałdu skórnego, jednak badanie to jest najmniej dokładne i równie ciężko o powtarzalne wyniki. Drugą, chyba najczęściej dziś wykorzystywaną metodą jest pomiar oporu, jakie stawia nasze ciało na przepływający przez nie prąd. Metoda ta jest wykorzystywana np. w wagach dostępnych na siłowniach czy w gabinetach dietetycznych. Należy jednak pamiętać, iż i te wyniki nie są idealne, a oporowość naszego organizmu jest wysoce zależna od jego nawodnienia. Dlatego decydując się na tę metodę monitorowania postępów, dbajmy o tę samą porę przystępowania do badania oraz o podobne nawodnienie organizmu.