Histamina – produkty, nietolerancja i alergia, testy. Dieta antyhistaminowa

Aktualizacja: 18 marca, 2024

Aminy biogenne to związki azotowe, szeroko rozpowszechnione w środowisku. Są one niezbędne do utrzymania żywotności komórek oraz do prawidłowego przebiegu procesów komórkowych wielu organizmów. Mogą być wytwarzane w organizmach żywych lub dostarczane do naszego ustroju wraz z pożywieniem. Jedną z amin biogennych jest histamina [1]. Przyjrzyjmy się jej bliżej.

Histamina

Histamina pełni w organizmie człowieka szereg ważnych funkcji, m. in. w obrębie układu krążenia, pokarmowego i oddechowego oraz mózgu czy skóry. Jest również istotnym mediatorem reakcji zapalnych, w tym alergicznych [2].

Histamina endogenna, czyli wytwarzana przez nasz organizm, powstaje z aminokwasu histydyny przy udziale enzymu dekarboksylazy histydyny. Poza endogenną produkcją histaminy, może być ona dostarczana do organizmu wraz z pożywieniem [3].

Histamina – produkty

Szczególnie dużą zawartością histaminy charakteryzują się produkty długo dojrzewające i fermentujące. Należą do nich:

• sery (zwłaszcza twarde i półtwarde, topione i pleśniowe),
• jogurty,
• śmietana,
• kwaśne mleko,
• produkty kiszone,
• zboża,
• niektóre owoce i warzywa (np. truskawki, awokado, banany, pomidory, warzywa strączkowe),
• drożdże,
• ryby,
• owoce morza,
• alkohol (głównie czerwone wino, piwo oraz szampan).

Warto wspomnieć, iż dużą ilość histaminy znajdziemy w produktach długo i niewłaściwie przechowywanych.

Część produktów spożywczych poza znaczną zawartością histaminy, wykazuje działanie stymulujące nadmierne jej uwalnianie z magazynów w ustroju. Należą do nich:

• przyprawy,
• zioła,
• suszone owoce,
• liczna grupa dodatków spożywczych, takich jak wzmacniacze smaku, barwniki, konserwanty i przeciwutleniacze [3].

Nietolerancja histaminy

Nietolerancja histaminy wiąże się z brakiem równowagi pomiędzy przyjmowaniem histaminy, a zdolnością do jej degradacji przez organizm. Manifestuje się ona różnorodnymi objawami, które są często mylnie rozpoznawane zarówno przez pacjenta, jak i nawet przez lekarza.

Objawy nietolerancji histaminy wynikają ze zwiększonego jej stężenia, co może być efektem nadmiernej podaży tej aminy. Jednakże głównym powodem jest wrodzony bądź nabyty niedobór oksydazy diaminowej (DAO) lub N-metylo-transferazy-histaminy (HNMT), czyli enzymów odpowiedzialnych za rozkład histaminy w jelicie.

Zarówno objawy kliniczne nietolerancji histaminy, jak i ich nasilenie mogą być bardzo zróżnicowane. Reakcja na histaminę w skrajnych przypadkach prowadzi nawet do sytuacji zagrożenia życia.

W zależności od stężenia histaminy, możliwe jest podzielenie objawów na grupy:

• poziom 1–2 ng/ml – powoduje wzrost wydzielania soków żołądkowych, zwiększenie częstości akcji serca, oraz zaczerwienienie skóry (wypieki, rumieńce),
• poziom 3–5 ng/ml – wyzwala ból głowy, pokrzywkę, świąd oraz przyspieszenie akcji serca,
• poziom 7–12 ng/ml – manifestuje się skurczem oskrzeli,
• poziom około 100 ng/ml skutkuje zatrzymaniem akcji serca.

Objawy nietolerancji histaminy związane z układem krążenia obejmują przyspieszoną akcję serca, arytmię, niedociśnienie, wstrząs anafilaktyczny, omdlenia czy nawet zatrzymanie akcji serca.  Symptomy ze strony dróg oddechowych to z kolei duszność, kaszel oraz świszczący oddech.  Do objawów nietolerancji histaminy powiązanych z układem pokarmowym zaliczymy bóle brzucha, zwiększone wydzielanie kwasu żołądkowego, biegunki, zaburzenia motoryki jelit. Część przeprowadzonych badań wskazuje także na powiązanie nietolerancji histaminy z chorobami zapalnymi jelit.  Objawy otolaryngologiczne obejmują kichanie, wodnisty katar, zaczerwienienie oraz świąd skóry twarzy, które przypominają reakcję alergiczną.

Nietolerancja histaminy wywołać może również objawy neurologiczne takie jak bóle głowy, migreny, wymioty, nudności. Pojawić się mogą dodatkowo zaburzenia rytmu dobowego, nieprawidłowa regulacja temperatury oraz zaburzenia przyjmowania pokarmów.

Dermatologiczne objawy obejmują świąd, rumień, pokrzywkę, obrzęk naczynioruchowy, zapalenie skóry, a nawet trądzik młodzieńczy, trądzik różowaty czy łuszczycę. W ostatnim czasie wykazano, iż stosowanie diety z niską zawartością histaminy u pacjentów cierpiących na atopowe zapalenie skóry na tle nietolerancji histaminy prowadzi do poprawy stanu chorego [2].

Alergia na histaminę

Alergia pokarmowa jest formą niepożądanej reakcji pokarmowej organizmu, podczas której dolegliwości kliniczne są wyzwolone, a następnie kształtowane przez nieprawidłowe mechanizmy immunologiczne. Natomiast nadwrażliwość pokarmowa, która nie jest związana z udziałem układu immunologicznego nazywana jest reakcją niealergiczną [4].   

Histamina jest substancją, do której wydzielenia dochodzi podczas reakcji alergicznej. Poza tym jak wspomniano powyżej, histamina znajduje się również w niektórych pokarmach i napojach. Jeśli po ich spożyciu pojawiają się objawy alergii oznacza to, że miejsce ma nietolerancja histaminy.

Objawy zatrucia pokarmowego histaminą mogą do złudzenia naśladować objawy alergii (np. świąd, rumień, objawy żołądkowo-jelitowe). W literaturze podkreśla się często, iż nietolerancja histaminy „naśladuje” objawy alergii [5].

Histamina – testy alergiczne

Diagnozując alergie możemy posłużyć się wieloma testami. Podstawowym badaniem, które wykonywane jest w przypadku podejrzenia chorób alergicznych są punktowe testy skórne. Za wystąpienie objawów alergii odpowiedzialne są przeciwciała IgE. Jeśli do organizmu osoby mającej uczulenie dostanie się alergen, wówczas wiąże się on na powierzchni komórki tucznej z przeciwciałami IgE. Takie połączenie skutkuje wyrzuceniem z wnętrza komórki tucznej mediatorów reakcji alergicznej. Jednym z takich mediatorów jest histamina [6].   

Wykrycie histaminy na teście alergii pokarmowych nie jest łatwe. Badana osoba nie reaguje bowiem na dany pokarm, lecz na wyższy poziom histaminy, który w organizmie powstał na skutek spożycia pokarmu.

Warto pamiętać, że o ile w przypadku alergii objawy pojawiają się dość szybko, o tyle objawy nietolerancji często mogą być oddalone w czasie. Utrudnia to samodzielne wykrycie produktów powodujących problemy zdrowotne.

Dieta antyhistaminowa

Postępowanie w przypadku wystąpienia nietolerancji histaminy opiera się na konsekwentnym przestrzeganiu diety antyhistaminowej. Osoba taka powinna unikać alkoholu, produktów fermentowanych oraz innych produktów zawierających histaminę jak szpinak czy pomidory, a także potraw, które uwalniają dużą ilości histaminy (np. owoce cytrusowe).  

Osoby stosujące dietę antyhistaminową powinny również zadbać o obecność w diecie witaminy C oraz witaminy B6, które wspierają rozkład histaminy, a także prowadzą do zwiększenia aktywności DAO.

Wśród produktów o niskiej zawartości histaminy wymienia się m.in:

• świeże mięso,
• świeżo złowione ryby,
• owoce oraz warzywa (z wyjątkiem niewskazanych, czyli m.in. truskawek, ananasa, niektórych owoców leśnych, cytrusów, bananów, awokado, pomidorów, szpinaku, soi),
• zboża (takie jak ryż, owies, proso),
• zamienniki mleka (np. mleko ryżowe),
• żółtka jaj,
• większość olejów,
• niektóre zioła.

Histamina jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pełni w nim szereg ważnych funkcji. Niestety występująca w nadmiarze potrafi sprawiać wiele problemów zdrowotnych. Dlatego osoby z nietolerancją histaminy powinny konsekwentnie stosować dietę zawierającą jak najmniejszą jej ilość.