Czosnek niedźwiedzi – właściwości lecznicze. Nalewka z czosnku niedźwiedziego

Aktualizacja: 29 kwietnia, 2024

Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.) jest wykorzystywany w lecznictwie od dawna. Choć nie jest tak popularny jak czosnek pospolity, posiada nie mniej ważne od niego właściwości – działa m.in. kardioprotekcyjnie, przeciwnowotworowo i antybakteryjnie. Po czym go poznać, jak wykorzystać i jakie korzyści z niego czerpać?

Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi jest rośliną cebulowatą, jego liście mają lancetowaty kształt, a śnieżnobiałe kwiaty zebrane są w półkuliste kwiatostany. Kwitnie od kwietnia do maja, rośnie na podmokłych siedliskach i w lasach łęgowych, gdzie dziko porasta runo leśne, tworząc łany [1]. Występuje szeroko w Europie, w Polsce można go spotkać m.in w Sudetach, Karpatach, na Pogórzu, rzadziej na północy kraju.

Nazwa gatunku „ursinum” ma pochodzenie łacińskie, wywodzi się od słowa „ursus” (niedźwiedź) i jest związana z ludowymi opowieściami, zgodnie z którymi niedźwiedzie po przebudzeniu z zimowej hibernacji zjadały tę roślinę, aby usunąć z organizmu toksyny i odzyskać siłę [2].

Pierwsze wzmianki na temat tego gatunku wraz z opisem botanicznym, można znaleźć w zielniku Hieronima Bocka z 1539 roku [3]. Jednakże czosnek niedźwiedzi prawdopodobnie spożywały już społeczności zbieracko-łowieckie; znajdowany był też w osadach mezolitycznych.

Czym różni się czosnek pospolity od czosnku niedźwiedziego? W przypadku tego pierwszego surowcem zielarskim jest głównie cebula czosnku (ząbki), natomiast z czosnku niedźwiedziego częściej wykorzystuje się ziele (wszystkie części rośliny są jadalne, także kwiaty i owoce).  Czosnkowy smak najsilniej czuć w przypadku świeżej rośliny, natomiast poddana gotowaniu lub suszeniu ma słabiej wyczuwalny aromat.

Czosnek niedźwiedzi z powodzeniem można uprawiać w przydomowym ogródku. Jego kwiaty można wykorzystać do dekoracji dań (mają ostrzejszy smak niż liście), wraz z liśćmi dodaje się je do sałatek, kanapek, zup czy twarogów.

Właściwości lecznicze czosnku niedźwiedziego

Czosnek niedźwiedzi zawiera znaczną ilość flawonoidów, karotenoidów, chlorofilu a i b [4].  Jego działanie farmakologiczne jest podobne do działania innych gatunków czosnku.

Korzystne właściwości zdrowotne wynikają z obecności związków siarki (allina, allicyna), dzięki którym czosnek niedźwiedzi wykazuje działanie grzybobójcze, przeciwbakteryjne i przeciwpasożytnicze [5].  Udowodniono również, iż czosnek niedźwiedzi ma działanie przeciwpłytkowe [6] oraz kardioprotekcyjne [7].

Gatunek ten charakteryzuje się wysokim potencjałem antyoksydacyjnym, wykazując zdolność usuwania wolnych rodników. Analiza cebulek, liści, cebuli i łodyg czosnku niedźwiedziego wykazała obecność enzymów takich jak  SOD (dysmutaza ponadtlenkowa), katalaza, peroksydaza i peroksydaza glutationowa we wszystkich częściach rośliny. Najsilniejsze właściwości przeciwutleniające stwierdzono w liściach. Enzymy obecne w czosnku mają działanie bakteriobójcze [8].

Właściwości lecznicze posiada głównie cebula czosnku niedźwiedziego. Posiada właściwości odkażające, ale jednocześnie drażniące skórę. Prewencyjne działanie przeciwnowotworowe (w przypadku nowotworu żołądka) czosnku niedźwiedziego zostało potwierdzone naukowo [9]. Sugeruje się również, iż czosnek niedźwiedzi mógłby być wykorzystany przez medycynę w leczeniu nadciśnienia tętniczego krwi [10].

Nalewka z czosnku niedźwiedziego

Przepis na nalewkę jest banalnie prosty. Potrzebny będzie tylko alkohol 38–40% (np. wódka, brandy, calvados) oraz świeże liście czosnku niedźwiedziego. Liście trzeba dokładnie przemyć i pozostawić do wyschnięcia. Następnie pokroić w małe kawałki, wsypać do butelki i zalać alkoholem. Po zakręceniu butelki należy nią potrząsnąć, żeby powietrze znalazło się w jej górnej części. Butelka powinna leżeć w ciepłym miejscu przez około pół miesiąca. Wyższa temperatura wpływa na wydzielanie przez roślinę substancji leczniczych. Tak wykonana nalewka może być przechowywana przez rok.

Czosnek niedźwiedzi jest ceniony jako roślina jadalna, lecznicza i ozdobna. Jego działanie medyczne jest zbliżone do działania innych gatunków czosnku. Roślina ta wykazuje właściwości grzybobójcze, przeciwbakteryjne, przeciwpasożytnicze, przeciwpłytkowe, kardioprotekcyjne, przeciwnowotworowe oraz potencjalne działanie obniżające ciśnienie tętnicze. Czosnek niedźwiedzi może być dodawany do sałatek, past czy kanapek, ale też wykorzystywany do produkcji nalewek.