Niedokrwistość z niedoboru żelaza – objawy. Co jeść przy anemii z niedoboru żelaza?

Aktualizacja: 7 marca, 2025

Żelazo jest jednym z ważniejszych składników mineralnych, mających kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Reguluje on działanie układu sercowo-naczyniowego, odpornościowego i nerwowego, mimo że zapotrzebowanie organizmu na ten składnik jest śladowe. Obniżenie stopnia wysycenia żelazem komórek skutkuje rozwojem niedokrwistości z niedoboru tego składnika.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z powodu żelaza jest poważnym problemem zdrowotnym, ponieważ według Światowej Organizacji Zdrowia WHO dotyczy aż 1,6 mld ludzi na całym świecie. W krajach o wysokim statusie społeczno-gospodarczym mieszkańców szacuje się, że zaburzenie to dotyczy od 30 do 70% z nich i wynika głównie z nieodpowiedniej podaży tego pierwiastka. Niedokrwistość z niedoboru żelaza rozwija się wtedy, gdy dochodzi do zmniejszenia zapasów tego pierwiastka w organizmie. W wyniku niedoboru żelaza dochodzi do zaburzenia produkcji hemu w szpiku kostnym i obniżenia poziomu hemoglobiny we krwi. To właśnie w procesie syntezy hemu zużywana jest największa ilość żelaza. W procesie erytropoezy dochodzi do namnażania i różnicowania czerwonych krwinek krwi z komórek macierzystych. Proces ten ma miejsce w szpiku kostnym kości płaskich i długich. Do jego prawidłowego przebiegu konieczne jest dostarczenie odpowiedniej ilości żelaza. W wyniku niedokrwistości dochodzi do stanu patologicznego, w którym ilość krwinek czerwonych i hemoglobiny nie pokrywa zapotrzebowania tkanek obwodowych organizmu na tlen. Wyróżnia się trzy typy niedoboru żelaza:

• utajony – obniżenie poziomu ferrytyny i żelaza w szpiku kostnym;
• jawnym – znaczne obniżenie poziomu ferrytyny i poziomu żelaza, obniżenie poziomu żelaza w szpiku kostnym, wzrost transferryny, Hb i MCV określany jest w normie;
• jawny z niedokrwistością – pogłębienie wyników niedokrwistości jawnej z zaburzeniami w pomiarze Hb i MCV.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – przyczyny

• Niewystarczająca podaż żelaza wraz z dietą – nieprawidłowa dieta redukcyjna, wegetariańska, głodówki.
• Nieprawidłowe wchłanianie żelaza wynikające z takich chorób jak: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna.

• Uciążliwe krwawienia z:
  • przewodu pokarmowego – rak jelita grubego, choroba wrzodowa,
  • moczowego – utrata krwi przez nerki,
  • rodnego – obfite miesiączkowanie, mięśniaki macicy, endometrioza.
• Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo – okres dojrzewania, ciąża, karmienie piersią.

W wyżej wymienionych sytuacjach szczególnie zwiększa się ryzyko anemii z powodu niedoboru żelaza, dlatego osoby, które znajdują się w obszarze zwiększonego ryzyka powinny monitorować parametry swojej krwi.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza – objawy

Najpoważniejszym skutkiem niedoboru żelaza jest zaburzenie procesu erytropoezy, co objawia się mało specyficznymi dolegliwościami, które często są bagatelizowane lub mylone z innym stanem chorobowym. Do objawów zalicza się:

• bóle i zawroty głowy,
• zaburzenia snu i koncentracji,
• bladość powłok skórnych,
• osłabienie, zmęczenie,
• pogorszenie się tolerancji wysiłku.

Czasami niedobór żelaza może manifestować się bardzo specyficznymi objawami tj. głód patologiczny, zanik brodawek języka czy pękanie kącików ust. Dodatkowo pojawia się łamliwość paznokci, prążkowanie ich płytki oraz wypadanie włosów. Co więcej niedobór tego pierwiastka zmniejsza popęd seksualny u kobiet oraz może potęgować złość i agresywne zachowania.

Co jeść przy anemii z niedoboru żelaza?

W celu uzupełnienia niedoborów żelaza w organizmie człowieka zaleca się stosowanie diety bogatej w ten składnik oraz dodatkowej suplementacji zewnętrznej wspierającej efekty kuracji. Nasycenie organizmu żelazem zależne jest od: zawartości w jadłospisie substancji zwiększających i zmniejszających wchłanianie tego składnika, rodzaju żelaza oraz stanu wysycenia organizmu mikroskładnikiem.

Do substancji zwiększających wchłanianie żelaza należą:

• kwas askorbinowy,
• inne kwasy organiczne: mlekowy, cytrynowy,
• niektóre aminokwasy: cysteina, lizyna, histydyna,
• cukry: laktoza, fruktoza.

Do substancji zmniejszających wchłanianie żelaza należą:

• jony wapnia,
• polifenole, taniny, fityniany,
• fosforany,
• niektóre leki: aspiryna.

Koniecznie należy pamiętać również o przyswajalności żelaza z pokarmu, które zależne jest od rodzaj żelaza, jaki się w nim znajduje. Wyróżnia się żelazo hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe przyswajalne jest w 25–50%, a niehemowe w 5–10%.

Do produktów bogatych w żelazo hemowe zaliczamy produkty pochodzenia zwierzęcego:

• podroby,
• wołowina,
• wieprzowina,
• ryby i owoce morza,
• wątróbka,
• jajka,
• udko z indyka.

Do produktów bogatych w żelazo niehemowe zaliczamy produkty pochodzenia roślinnego:

• natka pietruszki,
• nasiona chia,
• biała fasola,
• pestki dyni,
• szpinak,
• buraki,
• orzechy.

Warto więc pamiętać, aby dieta była bogata zarówno w produkty zawierające żelazo hemowe, jak i niehemowe w odpowiednich proporcjach. Dodatkowo warto zwrócić uwagę na to, że nie należy popijać posiłków bogatych w ten związek kawą i herbatą, ponieważ zmniejsza to przyswajalność żelaza w organizmie. Należy jednak dołączać do takich posiłków produkty bogate w witaminę C tj. cytryna, papryka czerwona, jarmuż, pomarańcza, natka pietruszki, truskawki, które zwiększą biodostępność tego pierwiastka.

Jednym z najczęstszych przyczyn rozwijania się niedokrwistości z niedoboru żelaza jest niedostateczna podaż tego pierwiastka wraz z dietą. Warto więc zwrócić uwagę na urozmaicenie swojego jadłospisu w celu dostarczanie tego składnika z różnych źródeł żywieniowych.