Tiamina – właściwości, niedobór. Źródła tiaminy

Aktualizacja: 8 kwietnia, 2024

Tiamina, czyli witamina B1 zaliczana jest do kompleksu witamin z grupy B. Od lat 70-siątych cieszy się zainteresowaniem wśród naukowców z uwagi na pełnienie istotnych funkcji w licznych procesach fizjologicznych i biochemicznych organizmu. Jakie są jej właściwości oraz czym grozi niedobór witaminy B1? Zapraszam do przeczytania artykułu.

Tiamina

Tiamina, znana jest także jako witamina B1. Jej odkrycie związane jest z długotrwałym poszukiwaniem czynnika wywołującego chorobę beri-beri, która dotykała wówczas głównie biedne populacje Dalekiego Wschodu, marynarzy, więźniów, niedożywione kobiety w ciąży, niemowlęta  oraz dzieci. Choroba z niedoboru tiaminy charakteryzuje się zaburzeniami sercowo-naczyniowymi, występowaniem nadciśnienia tętniczego oraz obrzękami obwodowymi (postać mokra beri-beri) lub symetrycznymi ruchowymi i czuciowymi uszkodzeniami nerwów obwodowych (sucha postać beri-beri). Trzecia, zwana także zespołem Shoshina, piorunująca postać beri-beri, cechowała się ostrą niewydolnością układu krążenia połączoną z obrzękiem płuc.

Cząsteczka witaminy B1 zbudowana jest z dwóch podstawowych pierścieni pirymidynowego oraz tiazolowego, które połączone są mostkiem metylenowym. W organizmie człowieka tiamina występuje w postaci wolnej oraz trzech formach estrów fosforanowych: monofosforanu, pirofosforanu oraz trifosforanu.

Tiamina – właściwości

Tiamina w organizmie człowieka odgrywa rolę koenzymu licznych enzymów przede wszystkim dekarbolksylazy alfa-ketokwasów oraz transketolazy, dzięki czemu w sposób pośredni wpływa na metabolizm węglowodanów, procesy metaboliczne oraz reakcje warunkujące wytworzenie nukleotydów, czyli cząstek budujących nici DNA wraz z innymi elementami tej struktury. Witamina B1 jest również ważna dla pracy przewodu pokarmowego, wspiera układ sercowo-naczyniowy i uczestniczy w wydalaniu nadmiaru kwasu pirogronowego, który w zbyt dużej ilości jest wytwarzany i gromadzony w organizmach osób nieprzystosowanych do wysiłku fizycznego, a którego nadmiar jest szkodliwy.

Warto zwrócić baczną uwagę na geriatryczną grupę ludności, gdyż w obecnych czasach osób starszych przybywa, a wraz z wiekiem tempo wchłaniania w przewodzie pokarmowym substancji odżywczych obniża się, co skutkuje niedoborami i chorobami wynikającymi z niedostatecznej podaży. Stwierdzono, że u chorych z niedoborem tiaminy w diecie częściej odnotowuje się przypadki choroby Alzheimera, depresje oraz uszkodzenia mięśnia sercowego. Ponadto w badaniach naukowych sugeruje się wzbogacenie diety osób z cukrzycą dodatkowymi dawkami tiaminy. Wyniki badań eksperymentalnych sugerują, że tiamina wpływa stabilizująco na stężenie cholesterolu, triglicerydów oraz węglowodanów w surowicy krwi, co może znacząco opóźniać wystąpienie komplikacji naczyniowych i metabolicznych wywołanych przewlekłą cukrzycą. Warto również wspomnieć, że tiaminę stosuje się jako środek wspomagający działanie niesteroidowych leków przeciwbólowych (NLPZ) w zespołach bólowych kręgosłupa.

Tiamina – niedobór

W obecnych czasach z uwagi na dostęp do różnorodnej żywności, choroba beri-beri zwana również hipowitaminozą B1, występuje bardzo rzadko. Najczęściej niedostateczną podaż tiaminy obserwuje się wśród osób zażywających pewne leki (np. furosemid – lek moczopędny), u osób w wieku podeszłym, chorych na cukrzycę oraz nadużywających alkoholu, gdyż etanol przyczynia się do wypłukiwania z organizmu tej witaminy. Ponadto narażona jest także grupa młodzieży paląca tytoń i posiadająca dietę wysokowęglowodanową oraz kobiety w ciąży i laktacji stosujące dietę niezbilansowaną, jak i pacjenci przyjmujący chemioterapię.

Jakie objawy towarzyszą hipowitaminozie B1? Symptomy niedoboru tiaminy są obserwowane głównie ze strony układu nerwowego. W wyniku niedostatecznej podaży tiaminy zostają zaburzone liczne procesy metaboliczne, których zajście jest możliwe w towarzystwie witamin B1. Kiedy jej ilość w organizmie jest niewystarczająca, reakcje katalizowane przez enzymy, których elementem jest pirofosforan tiaminy nie mogą zostać uruchomione, co skutkuje gromadzeniem substratów tych reakcji – głównie kwasu mlekowego i pirogronowego. Ponadto tiamina w sposób pośredni, uczestniczy w wytwarzaniu ważnego w obrębie układu nerwowego neuroprzekaźnika acetylocholiny, który wpływa na czynność serca, przewodu pokarmowego oraz odpowiada za pamięć.

Pierwsze objawy niedoboru nie są specyficzne, a wręcz bardzo podobne do tych, które towarzyszą niedoborom żelaza lub anemii. Łagodna hipowitaminoza tiaminy objawia się w ciągłym zmęczeniem, zaburzeniami koncentracji, pogorszonym nastrojem, drażliwością, obniżonym apetytem. Wśród kobiet obserwuje się zanik miesiączki, a u obu płci obniżenie popędu seksualnego. Zaawansowane niedobory tiaminy są bardziej charakterystyczne. Oprócz zapalenia wielonerwowego, stanów drgawkowych mięśni, kwasicy mleczanowej oraz porażenia mięśniowego, pojawiają się zakłócenia pracy serca. Neurofizjologiczne objawy są niekiedy związane z dysfunkcjami przewodu pokarmowego. W wyniku zaburzonego wchłaniania witaminy B1, dochodzi do stanu deficytu mimo dostarczania jej wraz ze spożywanym pokarmem.

Źródła tiaminy

Głównym źródłem tiaminy jest pożywienie tj. pełnoziarniste produkty zbożowe: mąka razowa, pieczywo razowe, żytnie, ciemne makarony, ryż brązowy, kasze, płatki zbożowe, otręby oraz produkty je zawierające. Tiamina znajduje się ponadto w drożdżach piekarskich oraz piwowarskich. Również w sercu cielęcym, mięsie kaczki, wołowinie, wieprzowinie, wątrobie, łososiu, jajach, nasionach grochu, fasoli, soi oraz ananasie i brukselce. Śladowa ilość może być produkowana przez mikroflorę jelitową.

Niedostateczna podaż jednego składnika w diecie może pociągnąć za sobą liczne konsekwencje. Z tego powodu dieta różnorodna stanowi fundamentalną podstawę zdrowego odżywiania i źródło niezbędnych składników odżywczych w zalecanej ilości.