Syndrom Gotowości Anorektycznej – poznaj przyczyny i uwarunkowania SGA

Aktualizacja: 6 marca, 2025

W zachorowaniach na anoreksję dużą rolę odgrywa stan psychiczny osoby chorej oraz uwarunkowania społeczne. Znając je możesz szybko wykryć pewne nieprawidłowości w zachowaniu dziecka i uchronić je przed anoreksją. Przyczyna niejednokrotnie nie leży w samej osobie zagrożonej chorobą, ale środowisku, w którym dorasta. Chcąc uchronić swoje dziecko przed groźną chorobą warto spojrzeć na własne metody wychowawcze lub baczniej przyglądać się na reakcje swojego dziecka w momentach stresujących.  

SGA – uwarunkowania

Dr Ziółkowska prowadząc badania nad SGA wymienia trzy czynniki, które mogą prowokować rozwój Syndromu Gotowości Anorektycznej. Należą do nich: zaburzenia dystansu pomiędzy rodzicami i dzieckiem, zaburzenia percepcji własnego ciała oraz deficyt konstruktywnych strategii radzenia sobie ze stresem. Autorka wskazuje także czynniki dodatkowo potęgujące prawdopodobieństwo ujawnienia zachowań anorektycznych: sensytywny dla ekspresji SGA wiek rozwojowy (adolescencja), udział w kulturze popularnej oraz aktualna sytuacja trudna.

Zaburzenia dystansu pomiędzy rodzicami i dzieckiem

Jedną z prawdopodobnych przyczyn rozwoju SGA są nieprawidłowe relacje w rodzinie przejawiające się  m.in. zaburzonym dystansem między rodzicami a dziećmi. W takich rodzinach rodzice mogą być nadmiernie blisko związani z dziećmi, nadopiekuńczy, co utrudnia młodym ludziom zyskanie samodzielności i określenie własnej tożsamości. Równie niekorzystna jest sytuacja odwrotna, gdy rodzice są zbyt oddaleni od dziecka, nie zapewniają mu wystarczającego wsparcia i uwagi, co skutkuje poczuciem osamotnienia i zagubienia młodej osoby. W takich rodzinach dziecku stawiane są zazwyczaj wygórowane wymagania, nakłaniające je do perfekcjonizmu i rywalizacji, ignorując jego realne możliwości, decyzje i wybory. W efekcie, młoda dziewczyna będąca w stadium adolescencji, dorastająca w takiej rodzinie, cechuje się obniżoną samooceną oraz nasiloną potrzebą perfekcjonizmu i rywalizacji. Zachowania anorektyczne typowe dla SGA stają się dla niej sposobem na podkreślenie swojej niedojrzałości i obawy przed dorosłym życiem, stanowią także manifestację buntu wobec nieprawidłowych stosunków rodzinnych.

Zaburzenia percepcji własnego ciała

Niezadowolenie z własnego ciała, obniża i tak niską u dziewcząt zagrożonych SGA samoocenę, wpływa także negatywnie na relacje interpersonalne, wzbudza silne napięcie i lęk przed byciem otyłą, a wszystko to prowadzi do wzmożenia wysiłków podejmowanych w celu osiągnięcia idealnej sylwetki oraz wytworzenia nieprawidłowej postawy wobec jedzenia.

Deficyt konstruktywnych strategii radzenia sobie ze stresem i aktualna sytuacja trudna

W przypadku SGA, inaczej niż w jadłowstręcie, zachowania anorektyczne nie występują ciągle, lecz ujawniają się w sytuacjach stresowych. Niestety, dziewczęta podatne na wykształcenie tego syndromu doświadczają wielu takich sytuacji. Samo dorastanie w rodzinie, która nie zapewnia sprzyjających rozwojowi warunków można określić jako chroniczne doświadczanie sytuacji trudnej, podobnie jak poczucie własnej nieatrakcyjności i niska samoocena. Stres jest dla tych dziewcząt tym silniejszy, że nie znają one konstruktywnych sposobów radzenia sobie z nim. W tej sytuacji wystąpienie dodatkowego trudnego wydarzenia (zerwanie z chłopakiem, problemy w szkole) jest „wisienką na torcie” wieńczącą splot niekorzystnych czynników osobowościowych i środowiskowych, uruchamiającą zachowania anorektyczne jako sposób opanowania narastającego napięcia. Nie jest to oczywiście adaptacyjna strategia walki z trudnościami, a raczej tendencja do tłumienia przykrych emocji poprzez kompulsywne samodoskonalenie się. Warto zwrócić uwagę, że  okresowo podejmowane zachowania anorektyczne nie skutkują, tak jak w anoreksji, stale postępującą redukcją masy ciała, co pozwala przypuszczać, że ich głównym celem jest nie tyle rzeczywista utrata kilogramów, co obniżenie przykrego napięcia. Zwrotne korzyści ze stosowania tych strategii, w postaci zainteresowania otoczenia, troski rodziców, odpowiadają za utrwalenie preferencji zachowań anorektycznych jako sposobu radzenia sobie w sytuacji trudnej.

Adolescencja

Okres dorastania, ze względu na związany z nim proces dojrzewania fizycznego, psychicznego oraz społecznego, jest czasem szczególnie trudnym i stresującym dla młodego człowieka. Największym wyzwaniem tego stadium jest pokonanie „ kryzysu adolescencji”, w którym młodzi ludzie poszukują odpowiedzi na pytania o własne cele, wartości, preferencje. Porzucając dzieciństwo i wchodząc w dorosłość muszą na nowo  określić swoje miejsce w otaczającym świecie. Jeśli im się to uda, zyskują mocne poczucie własnego „ja” i osiągają dojrzałą tożsamość. Niestety jest to bardzo trudny proces, stąd w niesprzyjających rozwojowi warunkach może dojść do nieadaptacyjnego rozwiązania kryzysu adolescencyjnego oraz rozwoju wielu zaburzeń, w tym także anoreksji. W przypadku jadłowstrętu mówi się o wytworzeniu u młodej osoby „tożsamości anorektycznej” – bardzo silnej identyfikacji ze swoją chorobą, która nie jest spostrzegana jako zaburzenie, ale część własnego „ja”. Nie bez powodu na wielu forach internetowych rozwijają się społeczności „pro-ana”, których członkowie uznają anoreksję za swoistą ideologię i styl życia. U dziewcząt z SGA  dochodzi raczej do wykształcenia tzw. „tożsamości rozproszonej”  – czyli trwaniu w poczuciu niedookreślenia, ciągłej niepewności co do tego „kim jestem i czego pragnę”, co czyni je bardzo podatne na wpływy otoczenia. Stwarza to sytuację szczególnego ryzyka zastąpienia przez młodą dziewczynę swojej pomieszanej tożsamości, pewną i atrakcyjną dla niej tożsamością anorektyczną, a tym samym przejścia SGA w pełnoobjawową anoreksję.

Udział w kulturze popularnej

Za rozwój nieprawidłowego stosunku do jedzenia i własnego ciała odpowiedzialny jest częściowo udział w kulturze masowej, która propaguje nierealistyczny wzorzec kobiecego piękna. W młodych dziewczętach rośnie przekonanie, że piękne ciało to chude ciało, a atrakcyjność fizyczna daje gwarancję szczęścia i powodzenia w życiu. To buduje w nich silną motywację, by kontrolować ciało oraz wagę i tym samym osiągnąć pożądane przez nie cele – kochającego partnera, wiernych przyjaciół, atrakcyjną pracę.  Jednak nie sposób sprostać nierealistycznym, sprzecznym z  fizjologią wymaganiom kulturowym dotyczącym kobiecej sylwetki, co prowadzi do spadku samooceny, wynikającego z niezgodności obrazu własnego ciała z idealnym wzorcem propagowanym przez media. I tak koło się zamyka…

SGA – wczesna diagnoza i profilaktyka

Odkrycie Syndromu Gotowości Anorektycznej daje szansę wczesnej diagnozy  nieprawidłowego stosunku do jedzenia i własnego ciała u dzieci i młodzieży oraz objęcia pomocą osoby z grupy ryzyka anoreksji. Na ten moment SGA stanowi mało znane, dopiero badane zjawisko, można jednak wyrazić nadzieję, że dalsze badania w tym obszarze wzbogacą wiedzę na temat specyfiki tego syndromu, a tym samym przyczynią się do konstruowania efektywnych programów profilaktycznych, edukacyjnych i terapeutycznych. SGA stanowi poważne zagrożenie dla dalszego rozwoju młodej osoby, stąd nie można lekceważyć jego objawów zrzucając je na karb „nastoletnich fanaberii”. Jeśli jako rodzic lub opiekun obserwujesz u swojego dziecka zachowania anorektyczne, może to być sygnał, że przeżywa ono trudności, z którymi próbuje sobie w ten sposób radzić. Warto poświęcić dziecku uwagę, zapytać o to, co dzieje się w jego życiu, dać mu wsparcie, ale też zastanowić się, czy źródło problemu nie tkwi w naszych postawach wychowawczych. Dobrym pomysłem jest także skorzystanie z pomocy specjalisty –  psychologa lub psychoterapeuty. Nie bójmy się takich kroków, wczesna diagnoza i pomoc może zapobiec dalszemu nasileniu objawów.

Syndrom Gotowości Anorektycznej, choć nie jest tak groźny jak jadłowstręt psychiczny, zawsze stanowi sygnał ostrzegawczy, oznacza bowiem trudności w funkcjonowaniu młodej osoby. Brak wsparcia i dalsze nagromadzenie stresujących sytuacji mogą doprowadzić do narastania symptomów, a w efekcie – ekspresji pełnoobjawowej anoreksji. Z kolei wczesne wykrycie zagrożenia i podjęcie działań profilaktyczno-terapeutycznych daje szansę na zmianę nieprawidłowego stosunku do jedzenia i własnego ciała, wzrost samoakceptacji i jakości życia młodych osób. Dlatego nie bagatelizujmy wczesnych sygnałów i nie zwlekajmy z podjęciem działania – ceną jaką zapłacimy za ignorowanie problemu może być życie naszego dziecka.