Hyzop lekarski – uprawa, właściwości, zastosowanie. Olejek hyzopowy

Hyzop lekarski, określany również jako izap lekarski lub józefek, należy obecnie do  bardzo niedocenianych roślin, mimo posiadania licznych oraz cennych właściwości zdrowotnych. Ziele wykazuje działanie przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, dlatego zaleca się je do stosowania jako uzupełnienie leczenia tradycyjnego w licznych chorobach. 

Hyzop lekarski

Hyzop lekarski jest to roślina należąca do gatunku jasnotowatych (Lamiaceae) wyglądem przypominająca krzew, który sięga do metra wysokości. Był najbardziej ceniony w starożytnym Rzymie i Grecji, gdzie uważano go za ziele o oczyszczających właściwościach. Stąd też pochodzi nazwa rośliny z arabskiego azzof lub hebrajskiego ezob oznaczające ziele święte. Jednak hyzop lekarski błędnie jest wskazywany jako ziele, które występuje 12 razy w Starym Testamencie. Błąd ten wynikał z niepoprawnego tłumaczenia w Septuagincie (pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu) hebrajskiego słowa esov. Wniosek ten wynika również z tego, że hyzop lekarski nie rósł i nie rośnie naturalnie na Ziemi Świętej. Mimo pomyłki jest on kojarzony w kulturze hebrajskiej z oczyszczającymi właściwościami wspomagającymi zarówno uzdrowienie duszy i ciała. W czasach początków medycyny hyzop uznawany był jako silny i skuteczny środek stosowany w leczeniu zaburzeń układu pokarmowego, oddechowego oraz gruźlicy.

Obecnie hyzop nie jest postrzegany jedynie jako roślina wspomagająca leczenie, ale również jako aromatyczna przyprawa stosowana do przygotowania dań. Liście i kwiaty zioła wykorzystuje się do przyprawiania zup, sosów, sałatek czy marynat. Nadają one pożądany odświeżający, orzeźwiający i miętowy posmak potrawom. Hyzop używany jest również do produkcji likierów typu Benedictine czy Chartreuse [1].

Hyzop lekarski – uprawa

Hyzop lekarski pierwotnie występował w rejonach południowo-zachodniej Azji i południowej Europy. Obecnie jego uprawy występują na obszarze Europy Środkowej i Południowej, Kaukazu, Syrii i Iranu. Najkorzystniejsze warunki do uprawy hyzopu to słoneczne i suche zbocza o podłożu wapiennym. Roślina preferuje tereny nizinne lub pagórkowate, rzadziej górzyste. Występuje na łąkach, w ogrodach lub pod murami, gdzie rośnie na dziko. W Polsce roślinę można spotkać zarówno w warunkach naturalnych, jak i w hodowlanych. Hyzop uprawia się w słonecznych, ciepłych i osłoniętych od wiatru miejscach, które powinny być skierowane na południową stronę. Wysiewa się go z siewu na wiosnę bezpośrednio do gruntu w  rzędach oddalonych od siebie o około 40 cm. Tak zasadzone nasiona kiełkują już po 10–15 dniach. Roślina rozwija się bardzo powoli. W pierwszym roku uprawy należy spodziewać się jedynie rozwoju pędów zielnych, jednak już w kolejnym roku pojawiają się pierwsze kwiaty. Pełna żywotność rośliny utrzymuje się przez 5 lat, a potem stopniowo maleje. Zbiór ziela odbywa się dwa razy do roku. Należy spodziewać się zbiorów sięgających 1 tony produktu w pierwszym roku pochodzącej z 1 hektara uprawy, a w kolejnych już 2–3 ton. Uprawa hyzopu nie należy do najtrudniejszych, ponieważ roślina jest odporna na choroby i szkodniki. Jedynym czynnikiem, który może wpływać na ilość i jakość zbiorów są stosowane herbicydy, na które roślina jest wrażliwa [2].

Hyzop lekarski – właściwości

Hyzop lekarski należy do bardzo aromatycznych roślin, ponieważ podstawowym składnikiem ziela jest olejek eteryczny, którego zawartość waha się między 0,3–1% w liściach i 0,9–2% w kwiatach. Olejek ten składa się w głównej mierze z b-pinenu, pinokamfonu i izopinokamfonu. Zawartość tych składników czyni hyzop produktem polecanym przy wszelkiego rodzaju podrażnieniach błony śluzowej przewodu pokarmowego. Oprócz olejku roślina zawiera również garbniki (8%), flawonoidy, kwasy fenolowe i gorczycę (marubinę). Marubina jest związkiem o gorzkim smaku, jednak posiada właściwości wykrztuśne i żółciopędne. Spożycie pinokamfonu oraz izopinokamfonu powyżej zalecanej dawki może powodować napad drgawek. Mechanizm dotyczący neurotoksyczności tych związków spożytych w nadmiarze poddany jest dalszym badaniom. Do najliczniejszych fenylokwasów występujących w hyzopie lekarskim należą kwas chlorogenowy, ferulowy, protokatecholowy. Wykazano jednak, że olejek hyzopowy nie wykazuje znacznej aktywności oksydacyjnej. Preparaty hyzopu mogą być stosowane w leczeniu i przeciwdziałaniu cukrzycy. Zmniejszają one wchłanianie węglowodanów, ale nie wpływają na wchłanianie monosacharydów [1].

Zastosowanie ziela hyzopu

Ziele hyzopu stosuje się w celu leczenia przewlekłych biegunek. Ze względu na zawartość garbników po podaniu doustnym hamuje przenikanie wody przez błonę śluzową jelit, zmniejsza ilość bakterii jelitowych, wiąże toksyny bakteryjne oraz redukuje stan zapalny przez co przyczynia się do zahamowania biegunki. Hyzop reguluje również cykl wypróżnień poprzez poprawę ich rytmu dzięki oddziaływaniu na skurcze mięśni gładkich jelit. Dodatkowo wykazuje działanie wiatropylne, ponieważ zwiększa wydzielanie soku żołądkowego. Preparaty z hyzopu znalazły również zastosowanie w leczeniu nieżytu oskrzeli, dychawicy oskrzelowej, zmniejszonej diurezy, nadmiernej potliwości czy zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Oprócz tego hyzop wykazuje działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i rozkurczowe, dlatego wykorzystywany jest w leczeniu przeziębień i grypy. W postaci naparów stosuje się go również w zaburzeniach jelitowych oraz nerwicy żołądka. Jako syrop lub nalewka wraz z innymi roślinami wykrztuśnymi podaje się go w leczeniu przewlekłego kaszlu lub zapaleniu oskrzeli. Dodatkowo stosowany jest zewnętrznie jako olejek hyzopowy do nacierania klatki piersiowej (10 kropli olejku rozpuszcza się w 20 ml oleju roślinnego) lub w celach relaksacyjnych dodaje się go do kąpieli. Odprężająco działa również herbatka z hyzopu lekarskiego. Wystarczy jedynie zaparzyć 5 g suszonych liści rośliny i zalać 250 ml wrzątku. Należy nadmienić, że roślina ta znalazła również zastosowanie w regulacji ciśnienia tętniczego oraz leczenia reumatyzmu. Stosowana jako maść ma działanie przeciwobrzękowe i przyśpiesza gojenie się ran [2].

Olejek hyzopowy

Olejek otrzymywany jest w wyniku destylacji świeżego lub suchego ziela. Wydajność tego procesu zdecydowanie jest większa z suchego produktu i wynosi 0,3–0,8%, natomiast z świeżego jedynie 0,15–0,6%. Należy pamiętać, że łodygi rośliny zawierają jedynie minimalną ilość olejku. Pochodzi on głównie z kwiatostanu i liści rośliny. Obecnie na świecie produkuje się olejek na skalę przemysłową w krajach tj. Francja, Włochy, Ukraina czy Węgry, a jego produkcja światowa nie przekracza tony. Olejek hyzopowy ma jasnożółtą lub jasnozieloną barwę oraz charakteryzuje się słodkim smakiem i kamforowym zapachem. Wykazuje on działanie bakteriobójcze i wykorzystywany jest do masaży, kąpieli, kompresów [2].  Olejek stosowany wewnętrznie w nadmiernej ilości 15–20 kropli powoduje niepożądane skutki uboczne w postaci drgawek, dlatego nie należy go stosować bez konsultacji z lekarzem. Z tego też powodu zakazuje się stosowanie olejku hyzopowego u kobiet w ciąży [3].

Bez wątpienia hyzop lekarski ze względu na właściwości przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe zasługuje na uwagę wszystkich tych, którzy są zwolennikami naturalnego leczenia. Stosując jednak ten produkt należy pamiętać, że każda substancja w nadmiarze staje się trucizną i nie należy jej spożywać bez konsultacji ze specjalistą.