Balsam peruwiański – właściwości, zastosowanie, alergia

Aktualizacja: 8 maja, 2024

Wykorzystywany jako składnik o właściwościach zapachowych i antybakteryjnych. Wbrew pozorom nie pochodzi z Peru. Aktualnie rzadziej stosowany ze względu na występujące alergie kontaktowe. Czego powinny obawiać się osoby z alergią na balsam peruwiański?

Balsam peruwiański

Balsam peruwiański (Balsamum Peruvianum) jest pozyskiwany z drzewa nazywanego woniawcem balsamowym (Myroxylon balsamum). Pierwszy raz do Europy został przywieziony z portu Callao w Peru, stąd też jego nazwa. Jednakże drzewo, z którego jest pozyskiwany nie występuje tam, pochodzi z Salwadoru nad Oceanem Spokojnym, który jest nazywany „wybrzeżem balsamicznym” [1,2].

Surowiec stanowi gęsta, ciemna ciecz. Główny składnik to cynameina, czyli frakcja olejowa, która jest mieszaniną benzoesanu benzylu i cynamonianu benzylu [1]. Zapach jest przyjemny, o ile ktoś lubi wanilię i cynamon [2].

Dawniej był popularny jako substancja zapachowa dodawana do kosmetyków, a także do leków na oparzenia, owrzodzenia podudzi, leków dentystycznych, syropów przeciwkaszlowych, czopków doodbytniczych [1].

Ze względu na częste doniesienia o powodowanych przez niego uczuleniach kontaktowych zostało ograniczone jego wykorzystywanie. Jest wskaźnikiem uczuleń również na inne substancje zapachowe, około połowa uczulonych na te produkty w teście płatkowym reaguje na balsam peruwiański [1,2].

Właściwości balsamy peruwiańskiego

Z dostępnej literatury wynika, że balsam wykazuje właściwości odkażające, przeciwzapalne oraz pobudzające ziarninowanie. Stosowany zewnętrznie przy występujących u chorych odleżynach, owrzodzeniach, odmrożeniach czy występujących hemoroidach [2].

Zastosowanie balsamu peruwiańskiego

W czasach cywilizacji Inków, balsam peruwiański był stosowanych na różnorodne dolegliwości m.in. jako lek na zapalenie oskrzeli, na przeziębienia, infekcje, kaszel, gorączkę. Z kolei przez Azteków był używany jako środek miejscowy, ułatwiający gojenie się ran [2].

Obecnie na rynku są dostępne preparaty zawierające balsam peruwiański m.in. w maściach do stosowania zewnętrznego o działaniu przeciwzapalnym, antyseptycznym, osłaniającym. W czopkach i maściach doodbytniczych o działaniu przeciwzapalnym, ściągającym, przeciw hemoroidom. Dodatkowo jest składnikiem rozgrzewających i ułatwiających oddychanie żeli do stosowania zewnętrznego. Również wykorzystywany do inhalacji [3].

Dodatkowo balsam peruwiański stosuje się podczas występującego łysienia na tle troficznym [1].

Alergia na balsam peruwiański

Balsam peruwiański stanowi jeden z ważniejszych alergenów. Jest on mieszaniną wielu związków, które występują naturalnie również w olejkach eterycznych i syntetycznych kompozycjach zapachowych [2].

Do głównych alergenów należy benzoesan koniferylu (może ulegać konwersji w eugenol, kwas i alkohole cynamonowe) [1].

W przemyśle kosmetycznym uczulają głównie substancje zapachowe, około 5 tysięcy, jednak właściwości uczulające na perfumy wywołuje kilka podstawowych, m.in. absolut mchu dębowego, izoeugenol, aldehyd cynamonowy, hydroksycitronellal. Stąd też wielu pacjentów unika alergenu poprzez wyłączenie substancji zapachowych [2].

Jednak to może nie wystarczyć. Niejednokrotnie niezbędne jest wprowadzenie odpowiedniej diety, ubogiej w składniki balsamu peruwiańskiego. Tak więc u osób ze stwierdzoną alergią na balsam peruwiański, może być konieczne wyłączenie eugenolu, waniliny, pochodnych kwasu benzylowego, pochodnych kwasu cynamonowego [1,2].

Do składników spożywczych, które będą źródłem substancji prowokujących są produkty zawierające owoce cytrusowe, przyprawy (menthol, cynamon, goździki, chilli, wanilia, curry), czekolada, wina, wermuty, likiery, piwo, pomidory.  W literaturze wymienia się również gumy do żucia, lody, herbaty, tytonie zapachowe, napój colę, pieprz. Co ciekawe, może być również składnikiem papieru toaletowego lepszego gatunku [1,2].

Z piśmiennictwa wynika, że pomidory mogą być najczęstszym czynnikiem, który wywołuje objawy alergii (zawierają eugenol, kwasy cynamonowe, kwas ferulowy, alkohol koniferylowy).

Drugim istotnym składnikiem są skórki cytrusów (grejpfruty, pomarańcze, limonki). Często są składnikami dżemów, marmolad, wypieków, słodyczy.

Cynamon zawiera eugenol, kwasy cynamonowe i benzylowe, ma szerokie zastosowanie w produkcji słodyczy, wyrobach cukierniczych, deserach, płatkach śniadaniowych, stosowany jako dodatek do herbat, kawy, gorącej czekolady, rumu, czasem przyprawia się nim mięso i inne wyroby [2].

Podobny skład ma również czekolada i cola tj. eugenol, kwas cynamonowy oraz wanilina. Warto pamiętać, że czekolada jest dodawana do deserów, ciast, jako przyprawa do dań [2].

Goździki zawierają eugenol oraz wanilinę, pamiętajmy, że często są składnikiem ciepłych napojów (herbata, grzane wino, piwo) [2].

Działanie alergenu może wywoływać różnorodne reakcje na skórze, często mają charakter tzw. wyprysku dyshodrotycznego. Można wyróżnić charakterystyczne fazy rozwojowe:

1. Faza rumieniowo-obrzękowa
2. Faza pęcherzykowa/pęcherzowa
3. Faza wysięku (pęcherze i pęcherzyki ulegają przerywaniu, tworzą się sączące nadżerki)
4. Faza powstawania strupów
5. Faza złuszczania
6. Przebarwienia pozapalne [2].

Należy pamiętać o reakcjach krzyżowych, które mogą wystąpić przy alergii na balsam peruwiański, m.in. z kitem pszczelim [2].

Balsam peruwiański może okazać się pomocny przy niektórych schorzeniach, dostępny w maściach, czopkach, płynach do inhalacji. Jednak jak się okazuje może być równie przydatny, co uciążliwy. Występujące reakcje skórne mogą być przyczyną alergii kontaktowych na balsam peruwiański. Należy pamiętać, że występuje nie tylko w przemyśle kosmetycznym, ale również w żywności.