Zespół Cushinga – przyczyny objawy, leczenie

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Zespół Cuchinga, a konkretnie jej nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego neurochirurga – Harvey’a Cushing’a, który już w 1912 r dość precyzyjnie opisał zaburzenia metaboliczne wynikające z nadmiernej produkcji kortyzolu przez organizm ludzki. Zapadalność na to schorzenie endokrynologiczne jest stosunkowo rzadka, wynosi bowiem 1–2 przypadki na milion w skali roku. Zdecydowanie częściej dotyka ona kobiet, natomiast u dzieci w okresie poprzedzającym pokwitanie częstotliwość jest znacznie wyższa u chłopców.

Zespół Cushinga bez podjęcia jakiegokolwiek leczenia w wielu przypadkach przynosił śmierć.  Dane z połowy lat 50 szacowały, że odsetek 5-letnich przeżyć w przypadku braku jakiegokolwiek leczenia wynosił blisko 50%, zgony zaś wynikały najczęściej z przebiegu współistniejących zakażeń i chorób na tle metabolicznym. Najnowsze badania epidemiologiczne napawają jednak optymizmem, bowiem sugerują, że długość życia chorych z zespołem Cushinga bywa porównywalna z osobami zdrowymi. Warunkiem takiego stanu jest całkowite wyleczenie hiperkortyzolemii. W niniejszym artykule, przedstawimy Państwu najświeższe informacje dotyczące samej choroby jak i sposobów jej leczenia. Zapraszamy do lektury!

Zespół Cushinga

O Zespole Cushinga mówimy wówczas, gdy na skutek utrzymującej się hiperkortyzolemii dochodzi do szeregu niekorzystnych zmian w obrębie organizmu, które manifestują się charakterystycznymi objawami.

Hormon adrenokortykotropowy (w skrócie ACTH) jest produkowany przez gruczoł zlokalizowany w obrębie naszego mózgu – przysadkę mózgową. Odpowiada on m.in. za pobudzenie naszych nadnerczy (drobne narządy zlokalizowane nad naszymi nerkami) do syntezy kortyzolu. „Hormonu stresu”, bo tak potocznie mówi się na kortyzol, pełni szereg istotnych funkcji w organizmie człowieka, do których przykładowo można zaliczyć: metabolizm tłuszczów, białek oraz węglowodanów; wpływ na odpowiedź organizmu na reakcje zapalne, stymulację wątroby do podniesienia poziomu cukru we krwi.W przypadku prawidłowo funkcjonującego organizmu, kontrola hormonalna zachodzi samoistnie. Na skutek określonego bodźca stężenie kortyzolu wzrasta, co oczywiście powoduje spadek hormonu ACTH w surowicy krwi i odwrotnie – ACTH rośnie, kiedy w organizmie poziom kortyzolu spadnie poniżej normy.

W literaturze często spotykanym pojęciem jest również „choroba Cushinga”, która to jest stanem chorobowym powodującym identyczne objawy chorobowe, ale wynikające z nadmiernego wydzielania ACTH przez gruczolaka przysadki mózgowej.

Zespół Cushinga – przyczyny

Nadmierna produkcja hormonu stresu przez nadnercza może mieć dwojaką przyczynę:

• wynikać ze zbyt wysokiego poziomu ACTH w surowicy krwi,
• być niezależna od ACTH.

W pierwszym przypadku najczęstszą przyczyną podwyższonego poziomu hormonu adenokortykotropowego bywa mikrogruczolak (niewielkiej ilości guz) przysadki, mierzący <5mm.

W drugim przypadku, kiedy nadprodukcja kortyzolu bywa niezależna od ACTH możemy przypuszczać, że chory cierpi na nowotwór nadnerczy. Wtedy to stosunkowo częstym scenariuszem jest rozwój nowotworu z reguły na jednej z nadnerczy produkującej kortyzol, kiedy drugie będzie ulegało zmniejszeniu na skutek działania ACTH.

Coraz częściej opisywaną w literaturze naukowej przyczyną wystąpienia zespołu Cushinga bywa także przedłużona w czasie farmakoterapia glikokortykosteroidami np. kortyzonem. Tego typu farmakoterapia bywa dość powszechna w leczeniu takich schorzeń jak astma, reumatoidalne zapalenie stawów, niektóre alergie czy stany zapalne jelit.

Zespół Cushinga – objawy

Manifestacja objawów w zespole Cushinga jest ściśle powiązana z przewlekłymi stanami podwyższonego poziomu kortyzolu. Do najczęściej spotykanych możemy zaliczyć:

• otyłość typu centralnego (twarzy, tułowia, karku – tzw. byczy kark),
• bardzo łatwe siniaczenie,
• zmiany na tle skórnym (czerwone rozstępy,trądzik, skłonność do wylewów podskórnych),
• katabolizm tkanki mięśniowej,
• osłabienie siły mięśni,
• osteoporoza przebiegająca ze złamaniami patologicznymi,
• nadciśnienie tętnicze,
• większa skłonność do zakażeń, zwłaszcza na tle grzybiczym,
• zaburzenia na tle metabolicznym (kamica moczanowa, hiperlipidemia, cukrzyca, zakrzepica),
• zaburzenia na tle hormonalnym (upośledzenie czynności gruczołu tarczowego, zahamowanie wzrostu, zaburzenia miesiączkowania i potencji).

Zespół Cushinga – leczenie

Celem leczenia w jest przywrócenie prawidłowych stężeń kortyzolu w surowicy oraz złagodzenie, a nawet całkowite wyeliminowanie skutków hiperkortyzolemii. Możliwość osiągnięcia tego celu daje właściwie wdrożona farmakoterapia, radioterapia lub leczenie chirurgiczne.

Za leczenie pierwszego rzutu uważa się zabieg chirurgiczny z dostępu przez zatokę klinową. Celem interwencji chirurgicznej jest uzyskanie optymalnego stężenia kortyzolu porannego w pierwszym tygodniu po zabiegu. Za prawidłowe wartości uznaje się stężenie w surowicy krwi nie przekraczające 50 nmol/l.  Z badań wynika, że dozwolone są również wartości sięgające 50–300 nmol/l, które świadczą o osiągnięciu stanu remisji. W sytuacji, gdy stężenie kortyzolu we krwi nie spada mimo wykonanego zabiegu, możliwa jest reoperacja pacjenta.

Zdarza się, że istnieją przeciwwskazania do ponownego wykonania zabiegu, a choroba ma charakter przetrwały. W takiej sytuacji leczeniem drugiego rzutu staje się radioterapia, która wbrew wszelkim opiniom przynosi stosunkowo zadowalające rezultaty. Badania epidemiologiczne wskazują, że kontrolę nad rozwojem nowotworzących się zmian stwierdza się u blisko 90–100% na 8 lat po stosowanych zabiegach, zaś osiągnięcie stanu remisji nawet u 75% pacjentów. Choć radioterapia wydaje się być skuteczną metodą redukcji hiperkortyzolemii to bardzo często pierwsze efekty świadczące o ów skuteczności pojawiają się z opóźnieniem. W tym celu radioterapia bywa często podparta również farmakoterapią.

W leczeniu farmakologicznym najczęściej wybieranymi medykamentami są inhibitory steroidogenezy nadnerczowej, do których zalicza się mitotan, metyrapton czy ketokonazol. Z przeprowadzonych licznych badań klinicznych wynika, że wspomniane leki wykazują najskuteczniejsze działanie nie tylko poprzez wpływ na stężenie kortyzolu, ale również łagodząc takie objawy jak hiperglikemia czy nadciśnienie tętnicze.