Bazylia pospolita – właściwości lecznicze. Olejek bazyliowy

Aktualizacja: 10 marca, 2025

Bazylię często spotyka się na sklepowych półkach wśród licznych przypraw, jest chętnie wykorzystywana na co dzień w kuchni. Dodaje aromatu potrawom – to pewne, ale czy wiesz, że wpływa korzystnie m.in. na trawienie, a powstały z niej olejek ma działanie immunomodulujące oraz uśmierzające ból? W czym jeszcze może być pomocna bazylia?

Bazylia pospolita

Bazylia liczy sobie blisko 35 gatunków, jej dzikie odmiany rosną w klimacie tropikalnym, subtropikalnym i umiarkowanym: Azji, Afryce i Wyspach Pacyficznych.

Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.) nazywana również wonną, ogrodową lub zwyczajną, jest rośliną jednoroczną, z rodziny jasnowatych (Lamiaceae). Osiąga wysokość do 60 cm, ma czerwonawe łodygi i jasno zielone liście o jajowatym kształcie. Na ich spodniej stronie znajdują się gruczoły wydzielające olejek. Kwiaty bazylii mają kolor czerwonawy lub żółtawy, pojawiają się w okresie letnio-jesiennym. Pierwotnie gatunek ten wywodzi się z Indii, w Europie uprawiana jest głównie w krajach śródziemnomorskich ze względu na ciepły klimat i wysokie nasłonecznienie niezbędne roślinie do wzrostu.

Jako surowiec zielarski wykorzystuje się ziele bazylii, które zawiera olejki eteryczne (0.5–2.5 %), flawonoidy, garbniki, związki fenolowe, saponinowe oraz antocyjany i sole mineralne.

W zielu bazylii znajdziemy białko (16,3%), tłuszcze (4,7%), błonnik (12,6%), skrobię, garbniki, witaminę C, E i rutynę. Posiada wysoką koncentrację wapnia, potasu, magnezu, siarki i żelaza.

Bazylia jest szeroko stosowana w kuchni, jako dodatek do zup, sosów, sałatek, dań mięsnych; używa się jej do aromatyzowania żywności, ale też w produktach stomatologicznych. Nie mniej ważną funkcję pełni jako środek leczniczy wykorzystywany w medycynie i farmakologii [1].

Właściwości lecznicze bazylii

Właściwości terapeutyczne bazylii wynikają częściowo z obecności olejków eterycznych o szerokim spektrum działania farmakologicznego. Jako przyprawa, bazylia ma działanie przyspieszające i ułatwiające trawienie, dzięki pobudzaniu do produkcji i wydzielaniu śliny, soku żołądkowego, soku trzustkowego, soku jelitowego i żółci. W bazylii znajduje się znaczna ilość kwasu salicylowego, dzięki czemu jest wykorzystywany w terapii trądziku pospolitego [2].W farmacji korzysta się z niej z powodu właściwości moczopędnych.

Działanie farmakologiczne bazylii opiera się na właściwościach:

• antyoksydacyjnych: w bazylii obecne są związki fenolowe i flawonoidy odpowiedzialne za działanie przeciwutleniające. Obecnie sugeruje się, iż w zależności od ilości zawartego w olejku z bazylii eugenolu, może występować słabe lub silne działanie antyoksydacyjne;
• przeciwbakteryjnych: w licznych badaniach wykazano przeciwbakteryjne działanie bazylii przeciwko bakteriom takim jak: Salmonella spp., Escherichai coli, Campylobacter jejunii i Clostridium perferingens. Aktywność antybakteryjną wykazywały zarówno różne części ziela bazylii, jak i pozyskiwany z niej olejek;
• hipoglikemizujących: ekstrakt z bazylii, poprzez działanie przeciwutleniające oraz prawdopodobnie dzięki hamującemu działaniu na alfa-glukozydazę i alfa-amylazę, może korzystnie wpływać na kontrolę cukrzycy [3];
• neuroprotekcyjnych: w badaniu przeprowadzonym na myszach, wyciąg z bazylii wpływał korzystnie na pamięć, a efekt ten spowodowany był aktywnością przeciwutleniającą flawonoidów, garbników i terpenów;
• antyhistaminowych, przeciw anafilaktycznych: sugeruje się korzystny wpływ bazylii w leczeniu astmy i powiązanych z nią stanów chorobowych. Różne badania wykazały, że antyhistaminowy i przeciwanafilaktyczny wpływ ekstraktu Ocimum sanctum L. wynikał głównie z jego potencjału stabilizacji komórek tucznych, supresji immunoglobulin IgE i hamowania uwalniania mediatorów stanu zapalnego [4] .

Bazylia w ciąży

W przeciwieństwie do leków i suplementów, bezpieczeństwo przyjmowania ziół w ciąży nie jest jednoznacznie określone, także ze względu na fakt, iż surowcem leczniczym mogą być w tym przypadku różne części rośliny. Zioła i przyprawy określane przez American Pregnancy Association jako „prawdopodobnie bezpieczne” (likely safe), są ogólnie uważane za bezpieczne w stosowaniu podczas ciąży, podczas gdy „prawdopodobnie niebezpieczne” (unlikely safe) lub „niebezpieczne” (unsafe) oczywiście nie mogą być stosowane.

Sama bazylia jako przyprawa (liście, łodyga, kwiaty) jest w ciąży bezpieczna i można ją stosować w umiarkowanych ilościach bez obaw.

Olejek bazyliowy nie może być stosowany w czasie ciąży, ponieważ może wywoływać skurcze macicy. Generalnie olejki eteryczne w ciąży są przeciwwskazane ze względu na możliwe niekorzystne oddziaływanie na płód. Wykazano, iż stosowanie olejku z bazylii w dużej ilości, ze względu na zawarty w nim estragol powodowało raka wątroby u myszy poddanych badaniu interwencyjnemu [5].

Olejek bazyliowy

Olejek eteryczny jest mieszaniną lotnych związków, tworzonych i akumulowanych przez rośliny w gruczołach, komórkach i przewodach. Olej bazyliowy uzyskiwany jest w drodze destylacji z suchego zioła. Jest jednym ze składników kompozycji zapachowych stosowanych w przemyśle perfumeryjnym, jak i w aromaterapii.

Olejek eteryczny z bazylii to płyn o lekko żółtawym kolorze i charakterystycznym zapachu. Bazylia zawiera ok. 1,5% olejku eterycznego, w którym obecne są substancje takie jak: linalol (do 75%), metylochawikol (do 87%), eugenol (do 20%) oraz w mniejszej ilości monoterpeny, seskwiterpeny i pochodne fenylopropanu [6]. Poza tym w olejku tym znajdziemy też saponiny, garbniki, flawonoidy, glikozydy, enzymy i kwasy organiczne.

Olejek  z bazylii wykazuje działanie przeciwbólowe w migrenowych bólach głowy, nerwobólach i bólu reumatycznym. Posiada właściwości wzmacniające przy zmęczeniu fizycznym i umysłowym. Wpływa na poprawę pamięci, koncentracji oraz jakość snu [7]. Olejek występujący w liściach i kwiatach bazylii jest główną substancją bakteriobójczą i grzybobójczą [8], wykazuje działanie immunomodulacyjne i antyoksydacyjne.

Bazylia pospolita jest powszechnie używana jako przyprawa do szerokiej gamy potraw. Zarówno zioło i olejek bazylii wykazują właściwości antyoksydacyjne, przeciwbakteryjne, hipoglikemizujące, neuroprotekcyjne i antyhistaminowe, regulują także procesy trawienne w jelitach oraz uśmierzają ból. Bazylia świeża bądź suszona może być stosowana w ciąży, natomiast wytworzony z niej olejek jest przeciwwskazany.