Zioła szwedzkie – skład, zastosowanie, przeciwwskazania

Fitoterapia cieszy się dużą popularnością na całym świecie. Przykłady wykorzystania roślin w leczeniu różnych dolegliwości sięgają tysięcy lat wstecz. Naukowcy branży farmaceutycznej i ziołoleczniczej obecnie zarówno tworzą nowe, jak i odtwarzają stare receptury niektórych środków leczniczych, czy poprawiających samopoczucie [1]. Mieszanki lecznicze stanowią najstarszy symbol farmacji i cały czas odkrywane są nowe zastosowania tego, co wcześniej w medycynie było znane mniej lub wcale.

Zioła szwedzkie

Mieszanka ziół szwedzkich znana jest od lat trzydziestych XVIII wieku i była powszechnie stosowana w niemal całej Europie. Stosowana była jako mieszanka 7 różnych ziół połączonych z aloesem w alkoholu z dodatkiem jeszcze innej mieszanki – nazywanej Theriac, która stosowana była w postaci sfermentowanej [2]. Co ciekawe, to mieszanka Theriac jest starsza i była znana już w pierwszym wieku naszej ery w Grecji.

W bliższych nam czasach zioła szwedzkie odzyskały swoją popularność dzięki książkom austriackiej zielarki Marii Treben, która popularność zyskała w latach osiemdziesiątych XX wieku. Aktualnie większą popularnością, niż ekstrakty alkoholowe cieszą się suche mieszanki do samodzielnego przygotowania. Ponadto skład ziół wchodzących w skład się nieco rozszerzył i był modyfikowany przez różne firmy i osoby.

Zioła szwedzkie – skład

W skład pierwszej szwedzkiej mieszanki wchodził aloes oraz mieszanka ekstraktów jesionu, szafranu, rabarbaru, kamfory, senny, arcydzięgla i ostropestu. To głównie na tych składnikach i ich właściwościach – tych udowodnionych w aktualnych pozycjach literaturowych – skupi się pozostała część artykułu.

Zioła szwedzkie – zastosowanie

Główny składnik – aloes – i jego zastosowania dokładnie opisane zostały między innymi w starych irańskich najpowszechniej stosowanych księgach medycznych [3]. Aloes zasłynął w nich między innymi ze swoich właściwości kojących dolegliwości żołądkowo-jelitowe, a także w poprawie regeneracji ran. Szacuje się, że spektrum pozytywnych oddziaływań na organizm człowieka cały czas jest poszerzane, co daje pole do kolejnych badań tej rośliny. Obecnie w badaniach na gryzoniach obserwowane są pozytywne efekty między innymi w poprawie stanu zdrowia w cukrzycy przez usprawnienie funkcji trzustki, lepszą kontrolę stresu oksydacyjnego, a także obniżenie poziomu czynników profilu lipidowego [4-6].

Pierwsze z ziół – arcydzięgiel – według aktualnych danych posiada potencjał w leczeniu chorób układu krążenia. W badaniach na tkankach gryzoni wykazano silne efekty rozluźniające naczynia krwionośne poprzez oddziaływanie ze specyficznymi kanałami jonowymi. Działanie takie jest istotne w celu zapobiegania nadciśnieniu, które może być jedną z przyczyn zgonów z powodów zaburzeń układu sercowo-naczyniowego [7]. Ponadto może stanowić obiecujący środek w spowalnianiu starzenia się skóry na skutek ekspozycji na promienie słoneczne [8].

Kolejne – ostropest plamisty – znany jest powszechnie z korzystnego wpływu na wątrobę. Może mieć jednak szersze zastosowanie – od korzystnego wpływu na zdrowie skóry z obrażeniami słonecznymi po wsparcie organizmu w ograniczaniu skutków ubocznych chemioterapii w terapiach nowotworowych [9]. Ostropest ogranicza działanie hepatotoksyczne i wpływa na poprawę stanu uszkodzonych przez radioterapię skóry i śluzówki [10].

Trzecim składnikiem jest kamfora – znana przede wszystkim z właściwości przeciwzapalnych. Ponadto obecnie badana jest z użyciem modeli zwierzęcych m.in. w aspekcie wpływu na otyłość. W jednym z badań zaobserwowano obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego, trójglicerydów, a także insulinooporności. Suplementacja olejem może wpływać na redukcję tłuszczowej masy ciała przez regulację pracy jednego z receptorów adrenergicznych i nasilenie metabolizmu lipidów dzięki noradrenalinie [11].

Kolejnym składnikiem jest jesion mannowy – w badaniach z udziałem gryzoni po zastosowaniu ekstraktów jesionu obserwowano poprawę stanu zdrowia wątroby i niektórych parametrów świadczących o zaburzeniach metabolicznych i obserwowanych w otyłości [12]. Podobne efekty sugerowane są w przypadku badań z udziałem ludzi z podobnymi zaburzeniami [13].

Kolejny ekstrakt – z korzenia rabarbaru – stanowi potencjalny środek w poprawie stanu zdrowia trzustki i obniżenia markerów jej stanów zapalnych. Badania mówiące o takim działaniu były prowadzone jednak również na gryzoniach [14].

Ekstrakt z szafranu z kolei może mieć potencjał w działaniu protekcyjnym przeciw chorobom układu pokarmowego, a także układu nerwowego i cukrzycy [15-17]. Natomiast ostatnim składnikiem omawianym w tym artykule jest ekstrakt senesu, znany z działania pobudzającego perystaltykę jelit. W różnych modelach badawczych testuje się działanie tego ekstraktu w aspekcie działania przeciwbólowego i ochronnego na komórki wątroby [18-19].

Zioła szwedzkie – przeciwwskazania

Oczywiście tak, jak w przypadku wszelkich form farmacji, w fitoterapii również należy zachowywać wszelkie środki ostrożności. Tworzenie mieszanek o celach leczniczych na skalę komercyjną może być ryzykowne i obecnie bardziej zaleca się tworzenie ich na małą skalę przez specjalistów, którzy zaprojektują mikstury ze specjalnym przeznaczeniem dla konkretnych schorzeń i jednostek chorobowych wśród swoich pacjentów [20].

Ze względu na szeroką gamę składników i ich oddziaływań na organizm ciężko jest przewidzieć dokładne efekty zastosowania. Przykładem mogą być licznie zgłaszane w raportach lekarzy przypadki zapalenia wątroby w wyniku spożywania zbyt dużej ilości przetworów z aloesu [21]. Jak widać spektrum rodzajów substancji występujących
w mieszance ziół szwedzkich jest bardzo szerokie, podobnie jak spektrum ich mechanizmów oddziaływania na ludzki organizm. Przeciwwskazane jest stosowanie ziół na własną odpowiedzialność i bez konsultacji z lekarzem lub specjalistą zajmującym się fitoterapią.

Omówione zostały tylko niektóre z ekstraktów występujących w mieszankach ziół szwedzkich. Aktualnie prowadzone badania wskazują na wysoki ich potencjał w działaniu prozdrowotnym. Skład tych mieszanek może być modyfikowany w zależności od potrzeb – stosowane były przez ostatnie prawie 300 lat, a naukowcy obecnie cały czas badają ich właściwości. Decydując się na włączenie ziołowej suplementacji powinno się jednak unikać pochopnych decyzji – każda substancja może mieć swoje specyficzne skutki uboczne, które
w różny sposób mogą się objawiać u różnych osób.